Mª Paz López-Vizcaíno Rubio 1º curso B E.S.O. asignatura: MATEMÁTICAS UNIDADES DE MEDIDA TRADICIONAIS DE GALICIA ASIGNATURA: MATEMÁTICAS CURSO: 1º B E.S.O. DATA: ABRIL DE 2008 ALUMNA: Mª PAZ LÓPEZ-VIZCAÍNO RUBIO 1 Mª Paz López-Vizcaíno Rubio 1º curso B E.S.O. asignatura: MATEMÁTICAS ÍNDICE: 1.- Introdución: Páxinas 3-4 2.- Medidas empregadas na provincia de Lugo: Páx.: 5-17 3.- Medidas empregadas na provincia de Ourense: Páx.:18-29 4.- Medidas empregadas no resto de Galicia: Páx.: 29-30 5.- Conclusión e Bibliografía: Páx.: 31 2 Mª Paz López-Vizcaíno Rubio 1º curso B E.S.O. asignatura: MATEMÁTICAS INTRODUCIÓN Desde que existe o comercio, aínda na súa forma máis rudimentaria (mediante o intercambio de froitos e mercadorías de todo tipo), tense sentido a necesidade de medir e pesar os diversos productos. Estas medidas esixen a elección dunhas unidades ou patróns permanentes. Fase antropométrica: estas unidades de medida nacen das propias dimensións do corpo humano, dando lugar ó PÉ, CODO, PUÑO, PALMO, DEDO, PASO, CUARTA, BRAZA, etc., e para as medidas moi pequenas o ancho ou longo dun cereal cultivado en cada zona ("GRAN"), e para os moi grandes, con relación ó corpo humano aparecen unidades como o alcance da voz humana ou a distancia percorrida por unha frecha.... Presentaba como principal vantaxe a permanente dispoñibilidade dos "patróns", e como inconvenientes máis notables "as diferencias individuais", e sobre todo, "a falla dunha relación de multiplicidade simple entre elas." Fase significativo-funcional: Xa non se trata da lonxitude das partes do corpo humano, senón do resultado dunha acción determinada. Esta fase é de singular importancia, respecto ás medidas das terras de cultivo, respecto á relación de dita superficie cos resultados do labor do agricultor sobre o terreo: 1.- Relación ó tempo de traballo necesario para cultivar dita superficie de terra: Este concepto provén da antiga Roma, estendéndose por toda Europa, e chegando a permanecer nalgúns países durante séculos ("días de bois", en Asturias; ou os "Jornais de viñedos" ou a "cavadura" en Galicia). 2.- Cantidade de gran necesario para sementa-la terra.- Xurde posteriormente, anque coexiste coa anterior, e esténdese por toda Europa. Nun principio pensouse en medir a superficie de terra “pola cantidade de gran que produce", pero foi pronto desbotada dadas as grandes oscilacións das colleitas debido á influencia das irregularidades climáticas e substituída pola relación co gran sementado, por ser este constante e independente da colleita obtida. 3 Mª Paz López-Vizcaíno Rubio 1º curso B E.S.O. asignatura: MATEMÁTICAS A coincidencia da denominación das unidades de superficie e as de capacidade de áridos é unha proba da orixe funcional daquelas con relación á sementadura. É o caso máis común en Galicia onde se fala de "fanega", "ferrado", "cuartillo", etc. para nomear as medidas de capacidade de gran e ó mesmo tempo a superficie de terra na que se sementan ditas medidas. Este feito atópase frecuentemente na expresión utilizada nos Interrogatorios do Marqués de la Ensenada (1752-1753) na expresión: "ferrado de centeno en sembradura". Os grans e sementes en xeral (áridos) adoitan medirse polo seu volume, polas chamadas medidas de capacidade, que non son máis que uns recipientes de formas diversas e construídos con materiais ríxidos, de forma que non se deformen; e como exemplo en Galicia temos o "ferrado” de trigo e centeo ou de millo, consistente nunha caixa de madeira cuxa sección ten forma de trapecio rectángulo e cuxas arestas están reforzadas por listóns de ferro (que dan orixe ó nome da medida). Os líquidos mídense tamén polo seu volume en relación con determinados recipientes que se toman como unidade. En todo iso a principal característica é que segundo sexa o tipo de sementes, nos áridos, ou segundo se trate nos líquidos, de viño, augardente, aceite,… cambia o tamaño da correspondente unidade, aínda cando teña o mesmo nome. 4 Mª Paz López-Vizcaíno Rubio 1º curso B E.S.O. asignatura: MATEMÁTICAS MEDIDAS EMPREGADAS NA PROVINCIA DE LUGO MEDIDAS LINEAIS EMPREGADAS NA PROVINCIA DE LUGO CONCELLO MEDIDAS EQUIVALENCIAS EN dm cm mm BECERREA 1 pulgada 2 5 1 cuarta (9 pulgadas) 2 2 5 1 pie (12 pulgadas) 3 0 1 1 vara 9 0 2 CHANTADA 1 pulgada 2 4 1 cuarta (9 pulgadas) 2 1 3 1 pie (12 pulgadas) 2 8 4 1 vara 8 5 3 FONSAGRADA 1 pulgada 2 3 1 cuarta (9 pulgadas) 2 1 1 1 pie (12 pulgadas) 2 8 1 1 vara 8 4 4 LUGO 1 pulgada 2 4 1 cuarta (9 pulgadas) 2 1 4 1 pie (12 pulgadas) 2 8 5 1 vara 8 5 5 MONDOÑEDO 1 pulgada 2 3 1 cuarta (9 pulgadas) 2 1 0 1 pie (12 pulgadas) 2 8 0 1 vara 8 4 2 MONFORTE 1 pulgada 2 7 1 cuarta (9 pulgadas) 2 4 0 1 pie (12 pulgadas) 3 2 0 1 vara 9 6 0 QUIROGA 1 pulgada 3 0 1 cuarta (9 pulgadas) 2 6 6 1 pie (12 pulgadas) 3 5 5 1 vara 10 6 6 5 Mª Paz López-Vizcaíno Rubio 1º curso B E.S.O. asignatura: MATEMÁTICAS CONCELLO MEDIDAS EQUIVALENCIAS EN dm cm mm RIBADEO 1 pulgada 2 3 1 cuarta (9 pulgadas) 2 1 0 1 pie (12 pulgadas 2 8 0 1 vara 8 4 2 SARRIA 1 pulgada 2 9 1 cuarta (9 pulgadas) 2 6 0 1 pie (12 pulgadas) 3 4 7 1 vara 10 4 0 VILALBA 1 pulgada 2 4 1 cuarta (9 pulgadas) 2 1 5 1 pie (12 pulgadas) 2 8 7 1 vara 8 5 9 VIVEIRO 1pulgada 2 3 1 cuarta (9 pulgadas) 2 0 9 1 pie (12 pulgadas) 2 7 9 1 vara 8 3 6 Nota: tamén se usaba a vara castellana 8 3 5 escuadra grafómetro taquímetro 6 Mª Paz López-Vizcaíno Rubio 1º curso B E.S.O. asignatura: MATEMÁTICAS MEDIDAS DE SUPERFICIE EMPREGADAS NA PROVINCIA DE LUGO As medidas de superficie empregadas nesta provincia eran a fanega e o ferrado, de extensión variable segundo os concellos, coas seguintes equivalencias: CONCELLO EQUIVALENCIAS Nº DE FERRADOS DO FERRADO DA FANEGA dam 2 m2 dm 2 (área) (centiárea) ABADÍN 5 3 86 4 ALFOZ 7 14 22 4 ANTAS 6 3 70 5 BALEIRA 5 6 86 4 BARREIROS 7 14 17 4 BECERREA 5 78 48 4 BEGONTE 5 25 9 4 BÓVEDA 4 89 11 4 CARBALLEDO 6 28 86 5 CASTRO DE REI 4 96 88 4 CASTROVERDE 4 96 88 4 CAUREL 4 65 32 4 CERVANTES 5 53 23 4 CERVO 7 25 55 4 CORGO 4 36 71 6 COSPEITO 5 25 9 4 CHANTADA 6 28 86 5 FONSAGRADA 5 6 36 4 FOZ 7 14 22 4 FRIOL 4 36 71 6 XERMADE 5 25 9 4 GUNTÍN 4 36 71 6 INCIO 5 53 98 4 XOVE 7 25 55 4 LÁNCARA 6 28 86 4 LOURENZÁ 6 27 89 4 LUGO 4 36 71 6 MEIRA 5 13 91 4 MONDOÑEDO 6 12 19 4 MONFORTE 4 89 11 4 7 Mª Paz López-Vizcaíno Rubio 1º curso B E.S.O. asignatura: MATEMÁTICAS CONCELLO EQUIVALENCIAS Nº DE FERRADOS DO FERRADO DA FANEGA dam 2 m2 dm 2 (área) (centiárea) MONTERROSO 6 3 70 5 MURAS 5 47 80 4 NAVIA DE SUARNA 6 50 42 4 NEGUEIRA 5 6 86 4 BARALLA 6 10 00 4 AS NOGAIS 6 21 6 4 OUROL 5 47 80 4 OUTEIRO DE REI 4 36 71 6 PALAS DE REI 6 3 70 5 F. DE PANTÓN 4 89 11 4 PARADELA 5 58 98 4 PÁRAMO 5 58 98 4 PASTORIZA 5 3 86 4 PEDRAFITA 5 78 48 4 POL 4 96 88 4 P. DE BROLLÓN 4 65 32 4 PORTOMARÍN 6 70 78 4 QUIROGA 4 65 82 4 RÁBADE 4 36 71 6 RIBADEO 6 12 18 4 RIBAS DE SIL 4 65 82 4 RIBEIRA DE P. 5 13 91 4 VICEDO 5 47 80 4 RIOTORTO 5 3 86 4 SAMOS 5 50 98 4 SARRIA 6 28 86 4 SAVIÑAO 5 58 98 4 SOBER 4 89 11 4 TABOADA 6 3 70 5 TRABADA 6 37 69 4 GUITIRIZ 5 45 72 4 TRIACASTELA 4 29 93 4 VALADOURO 7 14 22 4 VILALBA 5 25 9 4 PONTENOVA 5 3 86 4 VIVEIRO 5 47 80 4 NOTA: Tamén se usaba o cuartillo coa seguintes equivalencias: 1 fanega = 20 ou 24 cuartillos según concellos. 8 Mª Paz López-Vizcaíno Rubio 1º curso B E.S.O. asignatura: MATEMÁTICAS MEDIDAS DE CAPACIDADE USADAS PARA LÍQUIDOS NA PROVINCIA DE LUGO: PARA VIÑO: CONCELLO MEDIDAS EQUIVALENCIAS EN Hl L cl BECERREA 1 cuartillo (26 onzas) 84 1 cántaro (24 cuartillos) 20 04 BARALLA 1 cuartillo (26 onzas) 82 1 cántaro (24 cuartillos) 19 66 AS NOGAIS 1 cuartillo (22 onzas) 69 1 cántaro (24 cuartillos) 16 64 PEDRAFITA 1 cuartillo (28 onzas) 88 1 cántaro (24 cuartillos) 21 17 CHANTADA 1 cuartillo (20 onzas) 63 1 cántara (36 cuartillos) 22 68 1 cañado (2 cántaras) 45 37 1 moio (4 cañados) 1 81 48 FONSAGRADA 1 cuartillo (23 onzas) 72 1 cañada (8 cuartillos) 31 96 LUGO 1 cuartillo 47 1 cañada (68 cuartillos) 31 96 MONDOÑEDO 1 cuartillo (18 onzas) 57 1 cañado (66 cuartillos) 37 43 1 carga (3 cañados) 1 12 30 MONFORTE 1 cuartillo (16 onzas) 50 1 cántara (36 cuartillos) 13 14 1 cañado (2 cántaras) 36 28 1 moio (4 cañados) 1 81 15 9 Mª Paz López-Vizcaíno Rubio 1º curso B E.S.O.