ŹRÓDŁA DO BADAŃ GENEALOGICZNYCH Genealogie rodów i rodzin Mazowsza i Podlasia Pod redakcją Małgorzaty Krystyny Frąckiewicz Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów Łomża 2019 Projekt fi nansowany przez MNiSW nr rej. 0242/2018 id. 398636 w ramach program „Dialog” Recenzenci: Witold Jemielity Henryka Sędziak ©Copyright by ŁTN i Małgorzata K. Frąckiewicz, Łomża 2019 ISBN 978-83-65668-04-2 Projekt okładki: Przemysław Karwowski Korekta: Marta Chojnowska Skład i łamanie: Marek Jadczak Druk i oprawa: Drukarnia Libra Print Daniel Puławski 18-400 Łomża, Aleja Legionów 114 B tel. (86) 473-77-84, e-mail: [email protected], www.libra-print.pl 4 Spis treści Wprowadzenie . 7 Krystyna Bańka, Genealogia rodziny gen. Sławoja Felicjana Składkowskiego – ostatniego premiera II Rzeczypospolitej . 15 Piotr Andrzej Dmochowski, Z mazowieckiego zaścianka do literackiego panteonu. Franciszek Ksawery Dmochowski i jego potomni . 29 Małgorzata K. Frąckiewicz, Historia rodu Łabęckich (losy rodziny łomżyńskiej na podstawie wspomnień). 43 Marta Gosk, Saga rodu Chętników według Hanny Muszyńskiej-Hoffmannowej . 59 Teresa Kaczorowska, Korzenie najsłynniejszej kobiety świata Marii Skłodowskiej-Curie na ziemi łomżyńskiej. 69 Emil Kalinowski, Wawrzyniec Kalinowski (ok. 1550–1623) – zwyczajne życie w niezwykłych czasach . 87 Stanisław Kaseja, Ze wspomnień Wielkopolanina i łomżyniaka . .103 Ewa Kostrzewska, Cecylii hrabiny Plater-Zyberkówny (1853–1920) droga z Kurlandii na Mazowsze. 121 Kamil Marek Leszczyński, Korzenie rodzinne a akta metrykalne i akta stanu cywilnego. Drzewo genealogiczne – przegląd źródła . .127 Waldemar Niklinski, Eva Niklinska, Dwie Ojczyzny. Losy emigrantów z ziemi łomżyńskiej na przykładzie rodziny Dziekońskich w pierwszej połowie XX wieku. 135 Marcin Rydzewski, Historia rodziny Lutosławskich linii łomżyńskiej – stan i perspektywy badań. 147 Przemysław Sianko, Grajewscy herbu Gozdawa w XVI i XVII w. – zarys monografii rodu. 161 Andrzej Sikorski, Od napadu na klasztor do podskarbiostwa. Kariera rodziny Wesslów w XV–XVIII w. .191 5 Piotr Szkutnik, Krąg rodzinny majora Wojska Polskiego Wincentego Filipa Pawełeckiego (1766-1830). 207 Norbert Dariusz Tomaszewski, Olga Regina Tomaszewska, Podlasko- mazowiecka gałąź rodziny Włodków – stan badań . .213 Tadeusz Władysław Trepanowski, Jan Kazimierz Trepanowski, Janina Szenk, Ród Trepanowskich z Rostek w ziemi wiskiej – zarys monograficzny . 225 Indeks miejscowy . 247 Indeks osobowy. 251 6 Wprowadzenie Historia nabiera konkretnego wymiaru dzięki nazwiskom ludzi i nazwom miejscowości.1 Przekazywany do rąk Czytelników tom Rody i rodziny Mazowsza i Pod- lasia. Źródła do badań genealogicznych z podtytułem Genealogie rodów i rodzin Mazowsza i Podlasia to kontynuacja rozpoczętego wcześniej cyklu Rody, rodzi- ny Mazowsza i Podlasia wydawanego w serii Archiwalia a badania regionalne. W znacznej części tom ten jest pokłosiem jednej z konferencji naukowych, która odbyła się w 2015 roku w Łomży. Obrazuje on kierunek i zakres zaawansowa- nych w ostatnich latach badań, jest też świadectwem aktywności popularyzator- skich (sympozja, prelekcje, warsztaty, publikacje), które podjął interdyscyplinarny zespół Laboratorium badań nad dziedzictwem kulturowym Mazowsza i Podlasia, działający w Łomżyńskim Towarzystwie Naukowym im. Wagów, realizując ko- lejny projekt finansowany przez MNiSW w ramach programu „DIALOG”. Zespół ten prowadzi szeroko zakrojoną ekscerpcję źródeł rękopiśmien- nych i drukowanych, aby stworzyć ogólnie dostępną, monumentalną bazę onomastyczną, dokumentującą, zaświadczającą i opisującą dziedzictwo kul- turowe ziemi łomżyńskiej oraz mazowiecko-podlaskiego pogranicza, obra- zującą ich tożsamość, m.in. poprzez historię nazwisk i ich nosicieli. Celem tej działalności jest przede wszystkim zgromadzenie w jednym miejscu rozproszonych materiałów źródłowych, które pozwalałyby na identyfikację osób i miejsc w kontekście czasu i rozmaitych sytuacji oraz zdarzeń. Nie bez znaczenia jest też uwzględnienie walorów źródła i formy, w jakiej utrwalono treści, opisujące ludzi i miejsca. Taki rejestr badawczy tworzy swoistą narrację, która otwiera ciekawą perspektywę poznania. Jest „opowieścią” dokumental- ną, odtwarzającą w specyficzny sposób dzieje osób, społeczności lokalnych, m.in. środowisk kulturowych czy zawodowych. Niekiedy tym danym towa- rzyszy przywołany tekst wspomnienia, czasem jakaś urzędowa informacja, porządkując obraz przeszłości oraz dopełniając wiedzę o minionym czasie – ludziach, zdarzeniach i miejscach. Zespół badawczy ŁTN im. Wagów w Łomży systematycznie gromadzi materiał źródłowy do badań onomastycznych, historycznych, socjologicznych 1 H.J. Lang, Nazwiska numerów, Warszawa 2006, s. 14. 7 i genealogicznych. Nasza baza zawiera m.in. kilkanaście tysięcy nazwisk i kil- kadziesiąt tysięcy ich nosicieli, opisy miast i miasteczek, wsi, osad i majątków z badanego obszaru. Obecnie w naszej dyspozycji znajdują się informacje po- zyskane m.in. z ksiąg metrykalnych z Łomży (XVII-XIX w.), parafii Wizna (XIX w.), Śniadowo i Zambrów, Rutki Kossaki, Kobylin Borzymy (XVII-XIX w.), Wysokie Mazowieckie (XVIII-XIX w.), Romany. Próbkę tych materiałów2 zamieszczono na stronie internetowej: www.name.lomza.pl, gdzie ostatecznie3 zostanie udostępniony cały Katalog osobowo-miejscowy historycznej ziemi łom- żyńskiej i pogranicza mazowiecko-podlaskiego jako swego rodzaju onomastykon łomżyński. Podjęte działania badawcze, redakcyjne i popularyzatorskie mają na celu m.in. wskazanie potencjału poznawczego, jaki zawiera się w nazwisku jako fakcie historycznym, językowym i kulturowym. Antroponimy, stanowiące kanwę systemu nazewniczego, wskazują np. na specyfikę łomżyńskich nazw osobowych i ich nosicieli, reprezentują m.in. nazwiska charakterystyczne dla mieszkańców Łomży czy gminy Śniadowo i są odzwierciedleniem ich potencjału społecznego i kulturowego, a tym sa- mym zachowanego dziedzictwa. Stanowią one trwały ślad tożsamości ludzi i miejsc. Jeśli odniesiemy się do antroponimów jako jednostek językowych i swego rodzaju kodów kultury, które także dziś są elementami identyfiku- jącymi współczesnych potomków dawnych mieszkańców historycznej ziemi łomżyńskiej i pogranicza mazowiecko-podlaskiego, żyjących na tym terenie w okresie od XV do XIX wieku, to widzimy konkretny obraz społeczeństwa, przedstawicieli różnych środowisk, religii czy profesji, a tym samym docie- ramy do elementów konstytuujących tożsamość, tradycję i kulturę regionu, a więc jego trwałe dziedzictwo. Zachowane źródła stanowią bazę dla wszelkich dociekań. Przede wszystkim służą do rozeznawania tożsamości osób i pogłębiania świadomości 2 Ponadto zgromadziliśmy nazwiska ludności prawosławnej z powiatu łomżyńskiego zapisanej do Łomżyńskiego Soboru p.w. św. Trójcy w Łomży. Dysponujemy obszernymi słownikami nazwisk łomżyńskiej ludności żydowskiej i ewangelickiej. Tworzona przez nas baza materiałowo-źródłowa zawiera nazwy osobowe i miejscowe z wielu kronik i pamiętników regionalnych, które są bez- cennym źródłem poznawczym, nie zawsze dostępnym szerszemu odbiorcy. Posiadamy ekscerpty antroponimiczne – wraz z kontekstem – z łomżyńskiej prasy z lat 1910-1938. Pozyskaliśmy rów- nież rejestry ze starodruków i rękopisów, m.in. nazwiska, które pochodzą z łomżyńskich i wiskich akt sejmikowych z XVI-XVIII wieku. W opracowaniu znajdują się akta sejmikowe ziemi nurskiej z tego okresu. Tłumaczone są Pinkasy z Ciechanowca i Zambrowa oraz dokumenty gubernialne, które pozwolą na zobiektywizowane spojrzenie m.in. na historię regionu łomżyńskiego. 3 Według wewnętrznego harmonogramu pracy zostało to zaplanowane na koniec września 2020 roku. 8 niematerialnego dziedzictwa, jakie zostało przejęte, dopełnione i przekazane przez przodków. Można uznać je także za podstawę do tropienia własnych korzeni, do prowadzenia prywatnych badań genealogicznych. Stąd ich zna- cząca rola i pomysł na upowszechnianie zawartego w nich materiału w prze- strzeni Internetu na stronie www.name.lomza.pl Pomieszczony w prezentowanej książce zbiór tekstów ukazuje dzieje konkretnych osób, przedstawicieli rodów i rodzin mających związki z Ma- zowszem i z Podlasiem. Jest to interesujący materiał poznawczy i metodolo- giczny, w którym uwagę zwracają zwłaszcza zachowane i wciąż odkrywane źródła badań. Z jednej strony przedstawia on rezultaty popularnych współ- cześnie poszukiwań genealogicznych oraz zaznajamia z kierunkami prac badawczych, z drugiej zaś zapoznaje z metodologią badawczą, pozwalającą na uzyskanie ciekawych efektów podjętych poszukiwań. W obu przypadkach jest świadectwem efektywności podejmowanych działań. Z tego też względu niniejsza publikacja wydaje się interesująca jako inspi- racja do dalszych poszukiwań i opracowań badawczych, lecz przede wszystkim stanowi ona przyczynek do rozpoznania, utrwalania i popularyzacji kolejnych elementów tożsamości kulturowej mazowiecko-podlaskiego regionu, stale od- krywanego i opisywanego w coraz ciekawszych i dopełniających się kontekstach. Współtworzą one obraz minionej rzeczywistości, przyczyniając się do przywra- cania pamięci o ważnych – nie tylko dla regionalnej, lecz także dla polskiej kultury – osobach: społecznikach, uczonych, politykach, znamienitych, zwy- kłych-niezwykłych członkach lokalnych społeczności, których należy na nowo zapisywać w świadomości współczesnych pokoleń. Jest to istotne w kontekście 100-lecia odzyskania niepodległości oraz równie ważne dla ciągłego ożywiania podstawowych wartości i idei, poczucia tożsamości i ocalania dziedzictwa. Niewątpliwym walorem niniejszego opracowania jest zebranie w jednym tomie wyników badań naukowych i efektów