Suwalska Rada FSNT NOT Uwarunkowania prawne i organizacyjne użytkowania jezior na obszarze objętym LSROR „Pojezierze Suwalsko-Augustowskie” Stowarzyszenie Lokalna Grupa Rybacka „Pojezierze Suwalsko – Augustowskie” 2014 Operacja współfinansowana przez Unię Europejską ze środków finansowych Europejskiego Funduszu Rybackiego zapewniającą inwestycje w zrównoważone rybołówstwo Uwarunkowania prawne i organizacyjne użytkowania jezior na obszarze objętym LSROR ________________________________________________________________________________________________________________ SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie.................................................................................................................... 3 1.1. Przedmiot opracowania ................................................................................................ 3 1.2. Wizja zrównoważonego użytkowania wód ................................................................... 5 2. Formy własności wód i podmioty uprawnione do zarządzania wodami ............................... 6 2.1. Własność wód .............................................................................................................. 6 2.2. Zarządzanie wodami .................................................................................................. 12 2.2.1. Planowanie w gospodarowaniu wodami ............................................................... 12 2.2.2. Powszechne, zwykłe i szczególne korzystanie z wód ........................................... 16 2.2.3. Pozwolenia wodnoprawne ................................................................................... 17 3. Uwarunkowania prawne i organizacyjne użytkowania wód .............................................. 21 3.1. Rybactwo ................................................................................................................... 21 3.2. Wędkarstwo ............................................................................................................... 27 3.3. Żegluga ...................................................................................................................... 34 3.4. Żeglarstwo, kajakarstwo i inne formy turystyki wodnej .............................................. 37 3.5. Kąpieliska i miejsca wykorzystywane do kąpieli ........................................................ 44 3.6. Inne formy użytkowania jezior ................................................................................... 52 3.7. Ratownictwo wodne ................................................................................................... 54 3.8. Ochrona przyrody ...................................................................................................... 56 3.9. Zagospodarowanie strefy brzegowej .......................................................................... 67 3.10. Oddziaływanie zlewni na walory użytkowe wód powierzchniowych ........................ 70 4. Opinie na temat użytkowania wód na Suwalszczyźnie ...................................................... 75 4.1. Wyniki badań ankietowych wraz z komentarzem ....................................................... 76 4.2. Wnioski i rekomendacje ............................................................................................. 91 5. Wykazy załączników, tabel, rysunków i piśmiennictwa .................................................... 94 5.1. Załączniki .................................................................................................................. 94 5.2. Tabele ........................................................................................................................ 94 5.3. Rysunki ...................................................................................................................... 94 5.4. Wybrane piśmiennictwo ............................................................................................. 95 6. Streszczenie .................................................................................................................... 102 7. Załączniki ....................................................................................................................... 118 2 Uwarunkowania prawne i organizacyjne użytkowania jezior na obszarze objętym LSROR ________________________________________________________________________________________________________________ 1. Wprowadzenie 1.1. Przedmiot opracowania Celem niniejszego opracowania było przedstawienie zagadnień dotyczących aktualnych zasad i praktyki użytkowania jezior na Suwalszczyźnie. Publikacja kierowana jest zarówno do społeczności lokalnej jak i turystów odwiedzających Pojezierze Suwalsko- Augustowskie. Jeziora na Suwalszczyźnie użytkowane są od wieków. Już pierwsi mieszkańcy osiedlający się na tym terenie korzystali z jezior i ich strefy brzegowej w zróżnicowany sposób - myli się, kąpali i prali odzież, łowili ryby, pływali łodziami, spławiali drewno, budowali pomosty, a nawet osady nawodne. Współcześnie, dominującymi formami wykorzystania jezior przez człowieka na tym obszarze są: rybactwo, wędkarstwo, turystyka wodna i rekreacja. Ważną funkcją części jezior Suwalszczyzny jest ochrona przyrody - zapewnienie dobrej jakości wód, zachowanie występujących w nich zespołów i gatunków organizmów wodnych oraz przywracanie prawidłowego funkcjonowania ekosystemów. Opracowanie powstało na podstawie analizy obowiązujących aktów prawnych - od prawa międzynarodowego po prawo lokalne, informacji pochodzących od samorządów, z piśmiennictwa, stron internetowych różnych instytucji, organizacji i przedsiębiorstw oraz wyników badań ankietowych, skierowanych do samorządów, rybackich użytkowników jezior oraz organizacji społecznych. Wiedza mieszkańców tego pięknego i bogatego w jeziora regionu na temat podstaw prawnych i organizacyjnych użytkowania jezior jest stosunkowo niewielka. Dlatego też Stowarzyszenie Lokalna Grupa Rybacka "Pojezierze Suwalsko-Augustowskie" zleciła przygotowanie niniejszego opracowania. Jego wykonawcą, wyłonionym w konkursie ofert, była Suwalska Rada Federacji Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych NOT w Suwałkach. 3 Uwarunkowania prawne i organizacyjne użytkowania jezior na obszarze objętym LSROR ________________________________________________________________________________________________________________ Rys. 1. Jeziora na obszarze objętym Lokalną Strategią Rozwoju Obszaru Rybackiego „Pojezierze Suwalsko-Augustowskie (LSROR) 4 Uwarunkowania prawne i organizacyjne użytkowania jezior na obszarze objętym LSROR ________________________________________________________________________________________________________________ 1.2. Wizja zrównoważonego użytkowania wód Podstawowym aktem prawnym, normującym zasady użytkowania wód, w tym także jezior, jest ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. 2001 Nr 115 poz. 1229 z późn. zm.). Według tej ustawy, gospodarowanie wodami odbywać musi się zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, dotyczącą w szczególności kształtowania i ochrony zasobów wodnych, właściwego korzystania z wód oraz zarządzania zasobami wodnymi. Warto przypomnieć, iż pojęcie zrównoważonego rozwoju zostało zapisane w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.(Dz. U. 1997 Nr 78 poz. 483), której artykuł 5. brzmi następująco: "Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju.". Zgodnie z konstytucją, zasada zrównoważonego rozwoju została wprowadzona do najważniejszych ustaw dotyczących użytkowania zasobów przyrodniczych, w tym do ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy Prawo wodne czy ustawy O planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Stała się także wytyczną wszystkich dokumentów strategicznych, od poziomu krajowego (jak np. Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2020 i Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju - Polska 2013), po strategie regionalne i lokalne. Rozwój zrównoważony jest najczęściej określany jako "rozwój, w którym potrzeby obecnego pokolenia mogą być zaspokojone bez umniejszania szans przyszłych pokoleń na ich zaspokojenie.". Pojęcia te mają podstawowe znaczenie dla zrozumienia nie tylko litery, ale i ducha przepisów dotyczących m.in. użytkowania jezior. Jak zauważa Gerwin (2008), zrównoważony rozwój to dążenie do poprawy jakości życia przy zachowaniu równości społecznej, bioróżnorodności i bogactwa zasobów naturalnych. Rzecz w tym, aby dążąc do dobrego życia nie zniszczyć przyrody, od której uzależnione jest życie na Ziemi, nie wyczerpać wszystkich zasobów naturalnych w następstwie czego nie zostanie ich dla ludzi, którzy będą tu żyli w przyszłości, ani też dążąc do poprawy jakości własnego życia nie skazywać na biedę innych. Zasady zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska stanowią podstawę do sporządzania i aktualizacji koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, strategii rozwoju województw, planów zagospodarowania przestrzennego województw, studiów 5 Uwarunkowania prawne i organizacyjne użytkowania jezior na obszarze objętym LSROR ________________________________________________________________________________________________________________ uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. W koncepcji, strategiach, planach i studiach, o których mowa powyżej, określa się m.in. rozwiązania niezbędne do zapobiegania powstawaniu zanieczyszczeń, zapewnienia