Littenseradiel (Wommels, Wjelsryp) Landschap Littenseradiel (Bron: Structuurvisie 2030, Gemeente Littenseradiel, 2012) 1 Introductie De Friese gemeente Littenseradiel bestaat uit maar liefst 29 dorpen en 26 buurtschappen, waarin totaal zo'n 11.000 mensen wonen. Het is de minst verstedelijkte gemeente van Nederland, met het hoogste percentage landbouwgrond. Het dorp Wommels is met 2200 inwoners de grootste kern uit de gemeente, en kent de meeste voorzieningen. Er staat sinds 2008 een Brede School, waarin twee basisscholen, een bibliotheek, een peuterspeelzaal, een kinderdagverblijf en buitenschoolse opvang, een consultatiebureau, een muziekschool en een gymzaal zijn gevestigd. Ook bestaan er uistekende mogelijkheden om voortgezet onderwijs te volgen; er bevindt zich in Wommels een vestiging van Bogerman, voor VMBO-G T t/m VWO. Wommels heeft verder een breed winkelbestand voor een dorp van deze bescheiden omvang. Ook een nog kleiner dorp als Wjelsryp heeft een goed voorzieningenniveau en bruist van activiteiten, die veelal in verenigingsverband worden uitgeoefend. De basisschool met peuterspeelzaal, het dorpshuis en het sportveld spelen een centrale rol in de kleine gemeenschap. Littenseradiel is vooral een plattelandsgemeente om prettig te wonen, maar kent ook voldoende economische bedrijvigheid. Vanzelfsprekend vindt een groot deel daarvan plaats in de landbouw. De dichtstbijzijnde grotere plaatsen zijn Leeuwarden, Bolsward, Franeker en Sneek, goed bereikbaar met auto of openbaar vervoer. In juni 2013 heeft de gemeenteraad van Littenseradiel zich uitgesproken voor opdeling van de gemeente richting de buurgemeenten Súdwest-Fryslân (15 dorpen), Leeuwarden (10 dorpen) en het nieuw te vormen Noardwest-Fryslân (4 dorpen). Wjelsryp, Baaium, Winsum en Spannum gaan naar Noardwest-Fryslân. Leeuwarden krijgt o.a. Baard, Bears, Jorwerd en Easterwierum. De overige dorpen, waaronder Wommels, gaan naar Súdwest-Fryslân. De herindeling moet uiterlijk per 1 januari 2018 een feit zijn. (Bron: www.littenseradiel.nl) 2 De dorpen en buurtschappen in de gemeente Littenseradeel (Bron: www.tresoar.nl) Structuurvisie 2030 In 2012 heeft de gemeente Littenseradiel een structuurvisie opgesteld. Hierin staat hoe de gemeente Littenseradiel de ruimtelijke ontwikkeling van de gemeente ziet in de periode tot 2030. In deze structuurvisie is overigens nog geen sprake van een nieuwe gemeentelijke herindeling. In de structuurvisie worden verschillende thema's onderscheiden: Wonen en voorzieningen Het Friese platteland staat voor een periode van bevolkingskrimp. Het aantal inwoners zal langzaam afnemen en dat zal vooral voelbaar zijn op het platteland. Littenseradiel zet daarom in op een behoudend scenario, waarin eigen behoefte leidend is. Daarin passen geen grootschalige uitbreidingen die primair bedoeld zijn voor het aantrekken van huishoudens die nu niet in de gemeente wonen. Een behoudend scenario betekent dat er beperkte uitbreiding plaatsvindt en dat vooral de kansen van inbreiding en transformatie centraal staan. In verschillende kernen is nog ruimte voor nieuwe initiatieven binnen het dorp. Dat kunnen open plekken zijn, maar ook vrijkomende locaties zoals scholen of oude bedrijfs- en agrarische locaties. De gemeente wil deze locaties zoveel mogelijk benutten en daarnaast enkele uitbreidingslocaties in beeld brengen. 3 De dorpen in Littenseradiel hebben een uniek karakter, zowel wat betreft uiterlijk als sociale structuur. Kijkend vanuit het landschap zie je dorpen op terpen met de kerk als herkenbaar middelpunt en beeldbepalende panden gelegen in het groen. Nieuwe ontwikkelingen moeten aansluiten bij wat in het verleden is opgebouwd en het waar nodig zelfs versterken (dorps-DNA). De focus op bouwen voor eigen behoefte betekent dat maatwerk het sleutelwoord is in de ruimtelijke ontwikkeling van het dorp. In het algemeen geldt dat de vergrijzing een forse druk zal leggen op de toekomstige woonwensen. Senioren zijn dan ook een leidende groep op de woningmarkt; daarnaast geldt dat de gemeente graag ruimte biedt aan jongeren die op zoek zijn naar hun eerste woning binnen de gemeente. De gemeente gaat hierover in gesprek met ontwikkelende partijen (ontwikkelaars, particulieren, corporaties) op zoek naar maatwerk per locatie. Vormen van bouwen, waarbij door particulier collectief een bouwproject ontwikkeld wordt, passen door hun kleinschaligheid en betrokkenheid bij de woon- en leefomgeving goed bij Littenseradiel. Het eerste Friese CPO-project kwam dan ookjuist in Littenseradiel van de grond. De mogelijkheden om een CPO te beginnen zijn echter relatief beperkt. Zo moet het gaan om initiatieven binnen het eigen dorp en moet het aantal betrokken partijen beperkt zijn. Het bouwen moet voorzien in de eigen behoefte en het initiatief mag niet strijdig zijn met gemeentelijke initiatieven. De gemeente zal passende initiatieven faciliteren door bijvoorbeeld informatie te verschaffen over de te doorlopen procedures, mogelijk locaties aan te wijzen en in overleg met ontwikkelende partijen proberen meer mogelijkheden te creëren voor (collectieve) vormen van (mede-)opdrachtgeverschap. Nieuwbouw en transformatie bieden goede mogelijkheden om een kwaliteitsslag in de voorraad te maken. De gemeente zet in op strenge normen voor duurzaamheid en levensloopbestendigheid van nieuwbouw. De gemeente wil voorkomen dat nieuwe woningen over dertig jaar kwalitatief niet meer voldoen en gesloopt moeten worden. Met de vergrijzing in beeld wil de gemeente dat een deel van de nieuwbouw levensloopbestendig is In de praktijk worden deze woningen vaak in appartementenvorm aangeboden, maar in de toekomst zullen grondgebonden varianten zoals patiowoningen meer gewenst zijn. Enkele concrete projecten: • Nieuwbouwplannen in de dorpen • Onderzoeken uitbreidingsmogelijkheden Wommels, Mantgum en Winsum • Kansrijke locaties in Wommels, Winsum en Mantgum benutten voor senioren • Informatievoorziening aan burgers over CPO • Prestatieafspraken met woningcorporatie(s) opstellen en actueel houden • In kaart brengen kansrijke locaties voor starters. Landbouw en landschap Op regionale schaal worden veel initiatieven ondernomen in de innovatieve landbouw, vooral rondom Leeuwarden. Littenseradiel wil actief bijdragen aan deze ontwikkeling, bijvoorbeeld als proeftuin. Dat vraagt om een actieve rol van de gemeente in de regio en het verbinden van de lokale agrarische sector aan regionale initiatieven en kennisinstellingen. Voor de gemeente is schaalvergroting, onder voorwaarden, een bespreekbare optie. In de bestemmingsplannen wordt dan ook meer ruimte gecreëerd, maar worden ook grenzen gesteld aan het recht op bedrijfsuitbreidingen. Schaalsprongen boven de 2,5 ha. worden niet toegestaan. 4 Het landschap van Littenseradiel kent veel karakteristieke en waardevolle elementen. Zo zijn historische terpen en prachtige oude dorpsgezichten. De gemeente wil verrommeling tegengaan en daarom deze historische waarden actief beschermen en toegankelijk maken voor de eigen inwoners en toeristen. Naast het feit dat de waarden behouden blijven worden ze ook ingezet om een kleinschalige economische sector op te zetten. Een koppeling van het landschap aan culturele evenementen in de gemeente biedt kansen voor nieuwe toeristische arrangementen. De schaalvergroting van de landbouw zorgt er ook voor dat een deel van de kleinschalige agrarische bebouwing haar functie verliest. De gemeente wil waardevolle bebouwing transformeren naar andere functies, zoals wonen, werken, recreatie en/of zorg. Dit zorgt ervoor dat karakteristieke gebouwen behouden blijven en het buitengebied een multifunctionele mix van functies blijft herbergen. Bij de ruimtelijke ontwikkelingen in het buitengebied zijn de principes van de Nije Pleats van toepassing. De Nije Pleats is een onderzoek door een onafhankelijk kernteam, in opdracht van de Provincie Friesland, naar schaalvergroting in de landbouw en dan met name de landschappelijke inpassing van agrarische bebouwing. In het project hebben overheden, de agrarische sector en andere organisaties samen de uitgangspunten voor de landschappelijke inpassing vastgelegd en zijn verschillende ruimtelijke studies gedaan naar de wijze waarop de agrarische sector zich kan ontwikkelen in de verschillende landschapstypen in Friesland. De aanbevelingen zijn vastgelegd in verschillende documenten en te zien op www.nijepleats.nl. Enkele concrete projecten: • Opstellen nieuwe bestemmingsplannen Buitengebied • Weidevogelcompensatie gebieden faciliteren en inrichten • Speerpunt landschap/landschapsontwikkelingsplan (project Stadsregio Leeuwarden). Agrarisch bedrijf in Littenseradiel (Bron: Structuurvisie 2030, Gemeente Littenseradiel, 2012) 5 Economie en mobiliteit De economie van Littenseradiel draait op ondernemerschap. Tijdens de totstandkoming van de structuurvisie hebben verschillende ondernemers meegedacht met als duidelijke boodschap: geef ons de ruimte om te ondernemen en ondersteun ons bij nieuwe initiatieven. De gemeente onderschrijft dit uitgangspunt en wil ondernemers helpen om nieuwe plannen en projecten snel en efficiënt te ontwikkelen en uit te voeren. De gemeente realiseert zich dat dit om een meer proactieve houding vraagt. Door goed in te spelen op de behoefte van de ondernemers en gezamenlijk de mogelijkheden voor ontwikkelingen in kaart te brengen, kan ruimte op maat worden geboden die nodig is om de vitaliteit en leefbaarheid van de dorpen te versterken. Behoud van de lokale werkgelegenheid is een must voor Littenseradiel. De gemeente kent een gunstige woon-werkbalans en het uitgangspunt is dan ook