100 LAT ROCZNIKA PRZEMYSKIEGO TOWARZYSTWA PRZYJACIÓŁ NAUK W PRZEMYŚLU (1912–2012) KOMITET REDAKCYJNY „ROCZNIKA PRZEMYSKIEGO” mgr Lucjan Fac (historia wojskowości), dr Paweł Korzeniowski (historia wojskowości), dr Anna Markiewicz (historia), mgr inż. Tadeusz Misiak (nauki przyrodnicze), dr hab. Andrzej Olejko (historia wojskowości), mgr inż. Grzegorz Poznański (nauki przyrodnicze), dr Tomasz Pu- dłocki (historia, przewodniczący), prof. dr Jerzy Starnawski (literatura i język), dr Wiktor Szymbor- ski (historia). Redakcja zeszytu Nauki Przyrodnicze mgr inż. Grzegorz Poznański mgr inż. Tadeusz Misiak Rada Naukowa zeszytu Nauki Przyrodnicze dr Teresa Noga (Uniwersytet Rzeszowski – Rzeszów), dr inż. Anna Maria Wajda (Uniwerystet Papieski Jana Pawła II – Kraków), dr inż. Jadwiga Środulska-Wielgus (Politechnika Krakowska – Kraków) Recenzent prof. dr hab. Antoni Filipowicz Redakcja techniczna Janusz Maik, Martyna Tondera Projekt okładki i strony tytułowej Janusz Polaczek Logo TPN wg projektu Marii Witkiewicz Na okładce Niedźwiedź brunatny (Ursus arctos L.). Fot. W. Sosnowski (1 s.) Krajobraz przyrodniczy w okolicach Reczpola (Pogórze Przemyskie). Fot. P. Kunysz (4 s.) Pozycję wydano przy wsparciu finansowym Urzędu Miejskiego w Przemyślu oraz Przedsiębiorstwa Gospodarki Mieszkaniowej Sp. z o.o. w Przemyślu ISSN 0137-4168 © Copyright by Wydawnictwo Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przemyślu 37–700 Przemyśl, ul. Kościuszki 7, tel. 16 678 56 01 http://www.tpn.pbp.webd.pl; e-mail: [email protected]; [email protected] Wydanie I. Nakład 220 egz. Druk: Sanset Przemyśl, tel. 16 671 02 22 LILIANNA WITKOWSKA-WAWER (Horncastle, Wielka Brytania) NOTATKI FLORYSTYCZNE Z LAT 1984-1990 Z NIEKTÓRYCH TERENÓW CENNYCH PRZYRODNICZO W GRANICACH MIASTA PRZEMYŚLA Wstęp Do napisania niniejszego artykułu skłoniły mnie ostatnie spostrzeżenia dra- stycznych zmian, jakie zachodzą w krajobrazie i szacie roślinnej miasta Prze- myśla. Podczas opracowywania materiałów do flory Przemyśla odnalazłam wie- le zdjęć fitosocjologicznych i notatek florystycznych z różnych części miasta, sporządzonych w latach 1984 - 1990. Odwiedzając Przemyśl w ostatnich latach miałam okazję na krótkie wizyty w niektórych z tych miejsc, niegdyś cennych przyrodniczo, ostatnimi czasy szybko znikających z oblicza miasta. Część po- niżej opisanych terenów zachowała się lecz dotknięta została przez wynikające z różnych przyczyn zmiany (np. wtórna sukcesja wskutek zaniechania tradycyj- nych zabiegów gospodarczych jak koszenie czy wypas), część natomiast została zajęta pod budownictwo, rekreację, drogi itp. i bezpowrotnie utracona. Z żalem obserwuję, jak znikają bezcenne zbiorowiska i flora okolic Winnej Góry, Kruhela, zboczy pod Lipowicą oraz wielu innych obszarów nieopisanych w niniejszej pra- cy, jak łąki na Budach, łąki w dolinach Sanu i Wiaru oraz zbiorowiska bagienne i szuwarowe w obrębie starorzecza Sanu w rejonie Prałkowiec. Przeglądając wspominane notatki uświadomiłam sobie, że mogą stanowić dla przyszłych pokoleń przyrodników (i mam taką nadzieję) ważną informację, tak jak dla mnie opracowania E. Turczyńskiego (1872), B. Kotuli (1878, 1881) i S. Batki (1934, 1938) w czasie moich badań botanicznych. Poniższe spisy florystyczne pochodzą z siedlisk naturalnych i pół-natural- nych, z pominięciem siedlisk synantropijnych, które były przedmiotem odręb- nego opracowania (Święs, Witkowska 1988). Uwzględnione zostały jedynie te gatunki synantropijne, które wystąpiły w obrębie zbiorowisk naturalnych i pół-naturalnych. Podstawowe dane na temat flory terenu całego miasta Prze- myśla znajdują się w opracowaniach L. Witkowskiej-Wawer (1998, 2000, 2009, 2011). 4 LILIANNA WITKOWSKA-WAWER Charakterystyka poszczególnych obszarów badań 1. Kopiec Tatarski, Zniesienie, Krzemieniec, Kruhel i Zielonka - obszar między ul. Witoszyńską i Leśną od zachodu, Grochowską od południa, Przemy- słową i Parkiem Zamkowym od wschodu oraz Sanocką od północy. Obejmu- je zbocza północne, północno-zachodnie i północno-wschodnie, z niewielkimi fragmentami o wystawie południowej, południowo-wschodniej i południowo-za- chodniej (Kopiec Tatarski). Roślinność tworzyły m. in. zbiorowiska kseroter- miczne z klasy Festuco-Brometea, związku Cirsio-Brachypodion pinnati oraz pastwiskowe ze związku Cynosurion, laski i zarośla grądowe ze związku Carpi- nion betuli, zarośla ciepłolubne z klasy Rhamno-Prunetea oraz młaki eutroficzne z rzędu Caricetalia davallianae przy nazboczowych wysiękach wody. 2. Winna Góra Podwinie, Budy Wielkie i Szajbówka - obszar między ul. St. Augusta, J. III Sobieskiego od zachodu, 29 Listopada i Buszkowicką od południa, Ceramiczną, Gazową i Monte Cassino od wschodu oraz Monte Cassino i K. Gurbiela od północy. Obejmuje południowo-wschodnie i południowo-za- chodnie stoki oraz wąwozy lessowe o stromych zboczach i podmokłym dnie. Górne partie wąwozów porośnięte były laskiem grądowym ze związku Carpi- nion betuli, środkowe i dolne natomiast porastały murawy kserotermiczne z klasy Festuco-Brometea oraz ciepłolubne zarośla z klasy Rhamno-Prunetea. Podmo- kłe dna wąwozów zajmowały zbiorowiska turzycowisk i młak z rzędów o bliżej nieokreślonej przynależności fitosocjologicznej, a także fragmenty zbiorowisk szuwarowych ze związku Phragmition. Opisywany obszar zawiera 2 rezerwaty przyrody: wiśni karłowatej „Winna Góra” oraz lnu austriackiego „Jamy”. 3. Wzgórza i zbocza pod Lipowicą wzdłuż doliny potoku ostrowskiego przy zachodniej granicy miasta między ul. M. Wołodyjowskiego i Obronną od zachodu, Węgierską od południa, M. Bielskiego i Szańce od wschodu oraz J. Wysockiego od północy. Obejmuje zbocza południowe, południowo-zachod- nie i południowo-wschodnie, niewielkie wąwozy oraz dolinę potoku ostrow- skiego - wąską w górnej części i rozszerzającą się ku południowi, z zabagnio- nym dnem i rozlewiskami tworzonymi przez niewielkie dopływy. Wzgórza pod Lipowicą i zbocza doliny potoku ostrowskiego porośnięte były zbiorowiskami ciepłolubnymi z klas Festuco-Brometea i Trifolio-Geranietea, laskami grą- dowymi Tilio-Carpinetum w górnym biegu potoku, natomiast w środkowym i dolnym – zbiorowiskami łęgowymi ze związku Alno–Ulmion. W szerszej części doliny potoku występowały wilgotne łąki ze związku Calthion i turzycowiska o bliżej nieokreślonej przynależności fitosocjologicznej oraz fragmenty zbioro- wisk szuwarowych ze związku Phragmition. NOTATKI FLORYSTYCZNE Z LAT 1984-1990 5 Ryc. 1. Schemat rozmieszczenia terenów cennych przyrodniczo w Przemyślu (granice miasta wg stanu na 1990 r.). Fig. 1. Schematic location of valuable natural areas in Przemysl (city boundaries as of 1990). Tab. 1. Wykaz gatunków roślin naczyniowych zanotowanych w latach 1984 - 1990 na obszarach cennych przyrodniczo w granicach miasta Przemyśla. Tab. 1. List of vascular plant species recorded in 1984 - 1990 in valuable natural areas within the city of Przemysl. L.p. Gatunek 1 2 3 1 Acer campestre - klon polny 3 3 2 Acer platanoides - klon zwyczajny 3 3 3 3 Acer pseudoplatanus - klon jawor 3 3 3 4 Achillea millefolium - krwawnik pospolity 3 3 3 5 Achillea pannonica - krwawnik pannoński* 3 6 Actaea spicata - czerniec gronkowy 3 7 Adoxa moschatellina - piżmaczek wiosenny 3 8 Aegopodium podagraria - podagrycznik pospolity 3 3 3 9 Aesculus hippocastanum - kasztanowiec pospolity 3 10 Agrimonia eupatoria - rzepik pospolity 3 3 3 11 Agrostis capillaris - mietlica pospolita 3 3 3 12 Agrostis gigantea - mietlica olbrzymia 3 3 13 Ajuga genevensis - dąbrówka kosmata 3 3 3 14 Ajuga reptans - dąbrówka rozłogowa 3 3 3 15 Alchemilla gracilis - przywrotnik połyskujący 3 6 LILIANNA WITKOWSKA-WAWER 16 Alchemilla monticola - przywrotnik pasterski 3 17 Alisma plantago-aquatica - żabieniec babka wodna 3 18 Alnus glutinosa - olsza czarna 3 3 3 19 Alnus incana - olsza szara 3 20 Alliaria petiolata - czosnaczek pospolity 3 3 21 Allium oleraceum - czosnek zielonawy 3 22 Alyssum alyssoides - smagliczka kielichowata 3 23 Anchusa officinalis - farbownik lekarski 3 24 Anemone nemorosa - zawilec gajowy 3 3 3 25 Angelica sylvestris - dzięgiel leśny 3 3 3 26 Anthoxanthum odoratum - tomka wonna 3 3 3 27 Anthriscus sylvestris - trybula leśna 3 3 28 Anthyllis vulneraria - przelot pospolity 3 29 Aposeris foetida - sałatnica leśna 3 30 Arabis hirsuta - gęsiówka szorstkowłosista 3 31 Armoracia lapathifolia - chrzan pospolity 3 32 Arrhenatherum elatius - rajgras wyniosły 3 3 3 33 Artemisia austriaca - bylica austriacka 3 3 34 Artemisia campestris - bylica polna 3 3 35 Artemisia pontica - bylica pontyjska* 3 36 Artemisia vulgaris - bylica pospolita 3 3 3 37 Aruncus sylvestris - parzydło leśne 3 38 Asarum europaeum - kopytnik pospolity 3 3 3 39 Astragalus cicer - traganek pęcherzykowaty 3 40 Astragalus glycyphyllos - traganek szerokolistny 3 3 3 41 Astrantia major - jarzmianka większa 3 3 3 42 Athyrium filix-femina - wietlica samicza 3 3 43 Avenula pubescens - owsica omszona 3 3 3 44 Bellis perennis - stokrotka pospolita 3 3 45 Berteroa incana - pyleniec pospolity 3 46 Berula erecta - potocznik wąskolistny 3 3 47 Betonica officinalis - bukwica zwyczajna 3 3 48 Betula pendula - brzoza brodawkowata 3 3 3 49 Bidens cernua - uczep zwisły 3 50 Brachypodium pinnatum - kłosownica pierzasta 3 3 3 51 Briza media - drżączka średnia 3 3 3 52 Bromus commutatus - stokłosa zmieniona 3 3 53 Bromus inermis - stokłosa bezostna 3 3 3 54 Calamagrostis epigeios - trzcinnik piaskowy 3 3 55 Calluna vulgaris - wrzos zwyczajny 3 56 Caltha palustris - knieć błotna 3 57 Calystegia sepium - kielisznik zaroślowy 3 NOTATKI FLORYSTYCZNE Z LAT 1984-1990 7 58 Camelina microcarpa - lnicznik drobnoowocowy 3 59 Campanula glomerata -