PRZEGLĄD ARCHIWALNY PRZEGLĄD ARCHIWALNY INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ Tom 12 Tom 12 ISSN 1899–1254 WARSZAWA 2019 PA_IPN_pusta.indd 1 04.08.2020 10:07:44 PRZEGLĄD ARCHIWALNY INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ PA_IPN_12_00_poczatek.indd 1 01.06.2020 10:07:30 PA_IPN_12_00_poczatek.indd 2 01.06.2020 10:07:30 PRZEGLĄD ARCHIWALNY INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ Tom 12 WARSZAWA 2019 PA_IPN_12_00_poczatek.indd 3 01.06.2020 10:07:31 Recenzenci dr hab. Waldemar Chorążyczewski (prof. UMK) dr hab. Rafał Reczek prof. dr hab. Bohdan Ryszewski prof. Jurij Szapował Redakcja dr hab. Tomasz Balbus, dr Stefan Białek, Rafał Dyrcz, dr Rafał Kościański, Wojciech Kujawa, dr Rafał Leśkiewicz, dr Bartłomiej Noszczak, dr Paweł Perzyna, Paweł Tomasik (sekretarz redakcji), dr Mariusz Żuławnik (redaktor naczelny) Korekta Mirosław Filipiak, Wojciech Kujawa Skład i łamanie Agencja Poligraficzna Sławomir Zych Tłumaczenie streszczeń na język angielski Centrum Szkoleniowe IDEA Group Małgorzata Gąsińska Druk i oprawa Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu ul. Żeromskiego 4 27-600 Sandomierz © Copyright by Instytut Pamięci Narodowej Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Warszawa 2019 ISSN 1899–1254 Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej 02-675 Warszawa, ul. Wołoska 7 tel. (0 22) 581 89 04, faks (0 22) 581 86 37 e-mail: [email protected], [email protected] PA_IPN_12_00_poczatek.indd 4 01.06.2020 10:07:31 Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej tom 12 SPIS TREŚCI Marzena Kruk Wstęp ............................................................................................................................................ 11 I. Archiwum Stanisław Koller Zarządzenia i instrukcje archiwalne MSW (1957–1990) ........................................................ 13 Szymon Czwarno Archiwalia proweniencji prywatnej w zasobie Archiwum IPN. Zarys problematyki..................................................................................................................... 37 Anna Żeglińska Archiwa społeczne – wprowadzenie do problematyki ............................................................. 53 II. Zasób archiwalny Bożena Witowicz Współpraca Archiwum IPN z ukraińskimi archiwami obwodowymi. Dokumenty archiwalne dotyczące represji stosowanych przez sowieckie organy bezpieczeństwa państwowego wobec osób narodowości polskiej ........................................... 65 Anna Marcinkiewicz-Kaczmarczyk Polskie podziemie niepodległościowe w statystykach organów bezpieczeństwa państwa w latach 1949–1955 ........................................................... 97 Tomasz Czarnota Wydarzenia marcowe 1968 r. w świetle akt proweniencji PZPR-owskiej z zasobu Archiwum Państwowego w Lublinie ....................................................................... 109 Robert Chrzanowski Gdyński protokół porozumiewawczy z 15 grudnia 1970 r. i jego tajemnice ...................... 131 Joanna Dardzińska Zbrodnia lubińska 1982 r. w dokumentach Oddziałowego Archiwum IPN we Wrocławiu ........................................................................ 141 5 PA_IPN_12_00_poczatek.indd 5 01.06.2020 10:07:31 III. Archiwa na świecie Kairat Alimgazinow Wspomnienia z wojny domowej w Kazachstanie (1918–1920) jako źródła archiwalne – na podstawie Archiwum Prezydenta Republiki Kazachstanu. Zarys problematyki .................................................... 151 IV. Historia Andrij Kohut Mechanizm inicjujący zbrodnię – etap przygotowawczy operacji „Zachód” w dokumentach MGB ............................................................................................................... 169 Krzysztof Langowski Reakcja środowiska Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce na działania władz komunistycznych w celu rozbicia środowiska polonijnego w latach 1971–1976 ................. 183 Wojciech Wabik Wybrane zagadnienia z koncepcji, tworzenia oraz eksploatacji Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności – PESEL MSW ................. 203 V. Dokumenty Konrad Paduszek „Kompromaty” mjr. Tadeusza Nowińskiego. Charakterystyki kadry i pracy polskiego wywiadu oraz kontrwywiadu w dwudziestoleciu międzywojennym i podczas II wojny światowej ................................... 219 Bogusław Wójcik Informacja dotycząca Keston College opracowana w Wydziale XI Departamentu I MSW .............................................................................................................. 251 Iwona Mudel Wybrane dokumenty dotyczące Ośrodka Odosobnienia dla Internowanych Kobiet w Gołdapi .................................................................................................................................. 265 VI. KRONIKA Mariusz Żuławnik Otwarcie wystawy „Rozkaz nr 00485. Antypolska operacja NKWD na sowieckiej Ukrainie 1937–1938”. Polska–Ukraina–Stany Zjednoczone, 2018–2019 .................................................................. 291 Radosław Poboży Repremiera filmu pt. Z wycieczki Stowarzyszenia Weteranów do Polski z 1927 r. Warszawa, 10 grudnia 2018 r. .................................................................................................. 299 Joanna Dardzińska 76. rocznica utworzenia II Korpusu Polskiego pod dowództwem gen. Władysława Andersa. Londyn, 21 lipca 2019 r. ............................... 305 6 PA_IPN_12_00_poczatek.indd 6 01.06.2020 10:07:31 VII. Recenzje i omówienia Marta Panas-Goworska, Andrzej Goworski, Inżynierowie Niepodległej, Warszawa 2018, ss. 266 (Marek Jakubiak) ....................................................................................................................... 311 Wykaz skrótów archiwalnych ...................................................... 315 Informacja o autorach ............................................................................ 316 7 PA_IPN_12_00_poczatek.indd 7 01.06.2020 10:07:31 Archival Review of the Institute of National Remembrance volume 12 CONTENTS Marzena Kruk Introduction ................................................................................................................................. 11 I. Archive Stanisław Koller Archives and instructions of the Ministry of the Interior (1957–1990) ................................ 13 Szymon Czwarno Private provenance archives in the resources of the IPN Archive. Outline of the problem ................................................................................................................ 37 Anna Żeglińska Social archives – introduction to issues ..................................................................................... 53 II. Archival holdings Bożena Witowicz Cooperation between the IPN Archive and Ukrainian peripheral archives. Archival documents regarding the repression used by the Soviet state security authorities against people of Polish nationality........................................................................ 65 Anna Marcinkiewicz-Kaczmarczyk Polish Underground State in the statistics of state security organs from 1949–1955 ........................................................................................................................... 97 Tomasz Czarnota The events of March 1968 in light of the files of Polish United Workers’ Party’s (PZPR) provenance from the resources of the State Archives in Lublin ............................ 109 Robert Chrzanowski The Gdynia protocol of December 15, 1970 and its secrets ................................................... 131 Joanna Dardzińska The 1982 Lubiń crime from the documents of the Branch Archive of the Institute of National Remembrance in Wrocław ....................................................................................... 141 8 PA_IPN_12_00_poczatek.indd 8 01.06.2020 10:07:31 III. Archives in the world Kairat Alimgazinow Memories of the civil war in Kazakhstan (1918–1920) as archival sources – based on the Archive of the President of the Republic of Kazakhstan. Outline of the problem .............................................................................................................. 151 IV. History Andrij Kohut The mechanism of launching the crime – the preparatory stage of Operation “West” from the documents of the MGB ............................................................................................. 169 Krzysztof Langowski The reaction of the environment of the Józef Piłsudski Institute in America to the activities of the communist authorities in order to break up the Polish diaspora community in 1971–1976 .......................................................................................................... 183 Wojciech Wabik Selected issues from the conception, creation and operation of PESEL (Universal Electronic Population Register System) Ministry of the Interior ...................... 203 V. Documents Konrad Paduszek “Compromises” of Maj. Tadeusz Nowiński. Characteristics of the staff and work of Polish intelligence and counterintelligence during the interwar period and during World War II ........................................................................................................ 219 Bogusław Wójcik Information about Keston College prepared in Division XI of Department I of the Ministry of the Interior .................................................................................................. 251 Iwona Mudel Selected documents regarding the Retreat Center for Interned Women in Gołdapia ....... 265 VI. Chronicle Mariusz Żuławnik Opening the exhibition “Order No. 00485. Anti-Polish NKVD operation in Soviet Ukraine 1937–1938”. Poland–Ukraine–United States, 2018–2019