Zeleni plan za Pljevlja Kako vratiti dostojanstvo alternativnim ekonomskim aktivnostima i da li je moguća dekarbonizovana energetika Zvezdan Kalmar i Pera Marković, CEKOR Jun 2020. Analiza je izrađena u okviru projekta “Aktivni građani za bolju Crnu Goru - Ka vladavini prava i održivom razvoju Crne Gore”, koji finansira Evropska Komisija. Sadržaj ovog dokumenta je isključiva odgovornost NVO Green Home, ni pod kojim okolnostima ne odražava stav Evropske Unije. Sadržaj: Spisak skraćenica .......................................................................................................................................................... 3 1. PRAVEDNA TRANZICIJA ....................................................................................................................................... 1 1.1. Uvod ....................................................................................................................................................................... 1 1.1.1. Kome i čemu je analiza namjenjena? ....................................................................................... 1 1.1.2. Zašto studija baš sada? ...................................................................................................................... 2 2. PROBLEM ENERGETSKE TRANZICIJE JE TEHNOLOŠKO, ALI I DRUŠTVENO PITANJE .......... 4 3. ZAŠTO PLANIRANA I PRAVEDNA TRANZICIJA I ŠTA JE ZA NJU POTREBNO? ........................... 6 3.1. Kako Evropa planira tranziciju od uglja? Evropska platforma za pravednu tranziciju ...................................................................................................................................................................... 6 3.1. 1. Ubrzanje procesa tranzicije u Evropi izuzetna prilika za Crnu Goru ...................... 7 3.2. Klimatske promjene i sa njima povezano bankrotstvo rudnika kao razlog potrebe za organizovanim procesom pravedne tranzicije .......................................................... 7 3.3.Pravedna tranzicija je kulturno i društveno pitanje značajno i za samu EU ......... 10 4.MOGUĆNOSTI I OGRANIČENJA PRAVEDNE TRANZICIJE PO KLJUČNIM SEKTORIMA ......... 11 4.1.Energetika........................................................................................................................................................ 11 4.1.1.Koncepti razvoja energetike ........................................................................................................ 11 Opis scenarija .................................................................................................................................................... 12 4.1.2. Rizici predloženih scenarija ....................................................................................................... 14 4.1.3. Predloženo rješenje izgradnje postrojenja na biomasu zahtijeva kratko razmatranje potencijalnih tehničkih rješenja .............................................................................. 16 4.1.4. Prijedlog scenarija ............................................................................................................................ 17 Lokalne potrebe za energijom ................................................................................................................ 21 Fond za energetsku efikasnost opštine Pljevlja........................................................................... 22 Problematika toplifikacije opštine Pljevlja .................................................................................... 23 4.2. Rudarstvo ........................................................................................................................................................ 24 4.2.1.Promijeniti proizvodnju i zadržati radna mjesta ........................................................... 28 4.2.2. Ležišta prirodnih cementnih laporaca ................................................................................. 28 4.2.3.Rudarstvo olova i cinka ................................................................................................................... 30 4.2.4.Opekarske gline ................................................................................................................................... 30 4.2.5.Ostale vrste ruda u opštini Pljevlja.......................................................................................... 31 4.3.Saobraćaj .......................................................................................................................................................... 31 4.4.Šumarstvo ........................................................................................................................................................ 33 4.5.Poljoprivreda ................................................................................................................................................. 35 5. ADMINISTRATIVNA PODRŠKA RAZVOJU OPŠTINE PLJEVLJA ........................................................ 37 6. PLAN PRAVEDNE TRANZICIJE ........................................................................................................................ 38 Literatura ....................................................................................................................................................................... 41 Spisak skraćenica GHG – Gasovi sa efektom staklene bašte (engleska skraćenica istog značenja je GHG, od Greenhouse gases) EU – Evropska unija EPCG – Elektroprivreda Crne Gore IPARD – Instrument pretpristupnepomoći za ruralni razvoj (InstrumentforPre- AccessionAssistanceforRuralDevelopment) LCOE – Levelised cost of energy: Prosječna cijena energije. Trenutni izraz prosječne cijene struje iz određenog izvora tokom čitavog životnog vijeka postrojenja, koji obuhvata troškove investicije, održavanja, goriva, dekomisije i ekoloških troškova svedeni na cijenu po kilovat satu. NVO – Nevladine organizacije NEKP – Nacionalni energetski i klimatski plan OIE – Obnovljivi izvori energije SEERMAP – South East Europe Electricity Roadmap, projekat i metodologija, https://rekk.hu/analysis-details/238/south-east-europe-electricity-roadmap---seermap TEP –Termoelektrana Pljevlja UN – Ujedinjene nacije 1. PRAVEDNA TRANZICIJA 1.1. Uvod 1.1.1. Kome i čemu je analiza namjenjena? Pljevlja su istorijski, kulturno i prirodno bogata cjelina unutar Crne Gore. Sa oko 10% teritorije Crne Gore, zauzimaju važan geografski položaj. Pljevlja su uslijed značajnih ekonomskih i društvenih promjena izazvanih industrijalizacijom dramatično promjenila svoj način života, svoju obrazovnu i socijalnu strukturu i u trenutku nove industrijske revolucije nalaze se pred novim izazovima. Globalna situacija i strateško opredeljenje Crne Gore da postane članica EU temeljno će uticati na razvoj Pljevaljske opštine u slijedećih nekoliko ključnih godina. Pljevlja, iako po broju stanovnika relativno mala opština, imaju strateški važnu poziciju za Crnu Goru. Pljevaljski energetski kompleks proizvodi između 40% i 50% godišnje proizvodnje struje u Crnoj Gori.1 Lokalni razvoj Pljevalja ima strateški uticaj na čitavu Crnu Goru i njenu energetiku i obratno. Bilo kakav plan razvoja energetike u Crnoj Gori mora sa maksimalnom pažnjom uzeti u obzir lokalne interese razvoja Pljevalja. Misleći lokalno o razvoju Pljevalja mislimo globalno o razvoju energetike čitave Crne Gore. Plan nisko karbonske tranzicije Crne Gore time postaje istovremeno pitanje na koji način obezbjediti dugoročni održivi razvoj Pljevalja istovremeno obezbjeđujući dugoročno održivi razvoj energetskog sektora Crne Gore. Strateško opredjeljenje Crne Gore je da postane članica Evropske Unije.EU je krajem 2019. godine proglasila stanje klimatske vanredne situacije 2, koja podrazumijeva redukciju gasova sa efektom staklene bašte od 55% do 2030. godine, kako bi Evropa postala klimatski neutralan kontinent do 2050. Za Crnu Goru to znači da sva svoja elektro energetska postrojenja i sve svoje investicije u postojeće i buduće proizvodne, transmisioneinfrastrukture treba da planira tako da se one finansijski otplate do 2050., a da se njihov životni ciklus završi prije 2050., kako bi se usaglasili sa ciljevima postavljenim za 2030., 2040. i 2050 godinu. Sredstva koja će se investirati treba da usmjere razvoj elektro energetskog sektora u pravcu klimatski neutralnog, ekološki prihvatljivog, za potrošače socijalno priuštivog sektora koji će doprinijeti podizanju kompetitivnosti i smanjiti ili potpuno otkloniti značajne gubitke koje će kroz ekološka zagađenja i plaćanje dozvola za emisije GHG Crna Gora morati da snosi ako se ne opredijeli da što prije i u potpunosti prati Evropski klimatski plan. U kontekstu globalne akcije u borbi protiv klimatskih promjena najvažnija mjera je svakako prelazak na obnovljive izvore energije. Globalno posmatrano, novi obnovljivi izvori energije predstavljaju oko 13% ukupne proizvodnje struje u 2019. godini, sa oko 1650 GW instalisane snage bez velikih hidroelektrana3, čime je prema procjenama UN-a ušteđeno preko dvije milijarde tona CO2 ekvivalenta emisija gasova sa efektom staklene bašte (GHG). To znači da je u poslednjih deset godina ukupna instalisana snaga novih obnovljivih izvora energije porasla za 400% u odnosu na 2009. godinu. Ovakva situacija 1 https://www.epcg.com/o-nama/proizvodnja-i-elektroenergetski-bilans 2 https://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20191121IPR67110/the-european-parliament-declares- climate-emergency 3 13% proizvodnje iz OIE bez velikih hidroelektrana https://www.fs-unep-centre.org/global-trends-in-renewable-