Tom Franciszek Grucza Dzieła1 zebrane O nauce profesora Franciszka Gruczy Wydawnictwo Naukowe Instytutu Komunikacji Specjalistycznej i Interkulturowej Uniwersytet Warszawski Franciszek Grucza Dzieła zebrane. Tom 1 O nauce prof. Franciszka Gruczy Wydanie jubileuszowe z okazji 80. rocznicy urodzin Pod redakcją naukową Sambora Gruczy, Magdaleny Olpińskiej-Szkiełko, Moniki Płużyczki, Ilony Banasiak, Marcina Łączka Przy współpracy Anny Bonek, Agnieszki Kalety, Alicji Sztuk Wydawnictwo Naukowe Instytutu Komunikacji Specjalistycznej i Interkulturowej Uniwersytet Warszawski Warszawa 2017 Komitet redakcyjny prof. Sambor Grucza, dr hab. Magdalena Olpińska-Szkiełko, dr hab. Monika Płużyczka, dr Ilona Banasiak, dr Anna Bonek, dr Marcin Łączek, dr Alicja Sztuk, mgr Agnieszka Kaleta Skład Sambor Grucza Agnieszka Kaleta Projekt okładki Jacek Loks Druk PWP „No Problems” s.c. [email protected] www.noproblems.pl Okładka: fragment obrazu Tadeusza Popiela Skały w Faraglioni ISBN 978-83-64020-46-9 Wydanie pierwsze Publikacja Franciszek Grucza, Dzieła wybrane jest dostępna na licencji Creative Commons. Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz autora. Zezwala się na wykorzystanie pu- blikacji zgodnie z licencją–pod warunkiem zachowania niniejszej informacji licencyj- nej oraz wskazania autora jako właściciela praw do tekstu. Treść licencji jest dostępna na stronie: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/pl/ Adres redakcji Instytut Komunikacji Specjalistycznej i Interkulturowej ul. Szturmowa 4, 02-678 Warszawa tel. (+48 22) 55 34 253 / 248 e-mail: [email protected] www.iksi.uw.edu.pl Spis treści Wprowadzenie .............................................................................................................5 2. Moja droga do lingwistyki antropocentrycznej – Franciszek Grucza ................... 11 3. Bibliografia publikacji wszystkich w układzie chronologicznym ......................... 71 4. Bibliografia publikacji podręcznikowych ........................................................... 113 5. Bibliografia monografii i rozpraw naukowych w układzie tematycznym ........... 117 5.1. O nauce i naukach ..................................................................................... 117 5.2. O lingwistyce stosowanej .......................................................................... 118 5.3. O języku, językach i lingwistyce antropocentrycznej ............................... 119 5.4. O kulturze, kulturach i kulturologii antropocentrycznej ........................... 122 5.5. O tłumaczach, tłumaczeniu i translatoryce antropocentrycznej ................ 123 5.6. O uczeniu języków i glottodydaktyce antropocentrycznej ........................ 124 5.7. O germanistyce i germanistykach ............................................................. 128 5.8. O fonemach i fonologii ............................................................................. 131 5.9. O onimach i onomastyce ........................................................................... 132 6. O naukowych koncepcjach Profesora Franciszka Gruczy ................................... 135 6.1. Rozważania metanaukowe – Grzegorz Pawłowski ................................... 137 6.2. Lingwistyka antropocentryczna – Sambor Grucza ................................... 161 6.3. Antropocentryczna lingwistyka języków specjalistycznych – Joanna Osiejewicz .................................................... 181 6.4. Kulturologia antropocentryczna – Silvia Bonacchi ................................... 195 6.5. Translatoryka antropocentryczna. Szkic ewolucji paradygmatyczno- dyscyplinarnej – Jerzy Żmudzki ................................................................ 213 6.6. Glottodydaktyka antropocentryczna – Magdalena Olpińska-Szkiełko ...... 229 6.7. O koncepcji germanistyki i germanstyk – Ewa Żebrowska ...................... 243 7. Słownik wyrażeń metanaukowych, metalingwistycznych i metakulturologicznych Profesora Franciszka Gruczy – Marek Łukasik ........... 251 3 4 Wprowadzenie Od najdawniejszych czasów w rozwoju kultury najbar- dziej twórczą rolę odgrywają wszelkiego rodzaju inno- wacje we wszystkich dziedzinach ludzkiej działalności materialnej, społecznej i duchowej. Powstają jako akty twórcze jednorazowe niepowtarzalne w czasie i prze- strzeni, a następnie drogą naśladownictwa, adaptacji i upowszechniania tworzą odpowiednia dla każdej epoki cywilizację, jako podkład dla następnych faz innowacji i przemian kulturowych – prof. Gerard Labuda1 Profesor Franciszek Grucza opublikował ponad 600 publikacji naukowych2, jest twórcą „polskiej szkoły lingwistyki stosowanej” oraz redaktorem naukowym wielu podręczników szkolnych do nauki języka niemieckiego w polskich szkołach, m.in. serii „Dein Deutsch”, redaktorem naczelnym czasopism naukowych i członkiem rad redakcyjnych3. Wwypromował ponad czterdziestu doktorów (niektórzy z nich uzy- skali stopnie naukowe doktora habilitowanego, a nawet tytuły profesorskie). Jest członkiem wielu krajowych i zagranicznych towarzystw naukowych4. Jest założycie- lem kilku ośrodków naukowych, dwóch towarzystw i kilku czasopism naukowych5. 1 G. Labuda, 2008, Innowacje przełomowe w rozwoju kultury i cywilizacji, (w:) G. Labuda, Rozważania nad teorią i historią kultury i cywilizacji, Poznań, 229–246; s. 246. 2 W tym 4 monografie, 86 monografie wieloautorskich pod redakcją naukową, 274 rozprawy naukowe, 172 zeszyty Kwartalnika Neofilologicznego (= 43 roczniki), 23 numery Przeglądu Glottodydaktycznego (= 23 roczniki), 18 opracowań bibliograficznych. 3 Jest/ był: sekretarzem redakcji Biuletynu Fonograficznego (Poznań, 1965–1975), redaktorem naczel- nym Kwartalnika Neofilologicznego (Warszawa, od 1974 r.), Przeglądu Glottodydaktycznego (War- szawa, 1976–2006), Niemiecki w Dialogu – Deutsch im Dialog (Warszawa, 1998–2000), serii Biblioteka Wiedeńskiej Stacji PAN (warszawa/ Wiedeń 1999–2010; członekiem rady redakcyjnej/ naukowej: Glot- todidactica. An International Jourrnal of Applied Linguistics (Poznań, od 1972 r.), Dydaktyka Literatury (Zielona Góra, 1984–2009), Sociolinguistica (Niemcy, od 1986 r.), Germanistik (Niemcy, 1987–2000), Jahrbuch Deutsch als Fremdsprache (Niemcy, 1988–2005), Dialog and Humanism (Warszawa, 1989– 1995), Jahrbuch für Internationale Germanistik (Niemcy, od 2005 r.), Lingwistyka Stosowana/ Applied Linguistics/ Angewandte Linguistik (Warszawa, od 2009 r.), Publikationen der Internationalen Vereini- gung für Germanistik (Frankfurt n. M. od 2010 r.), Zeitschrift des Verbandes Polnischer Germanisten/ Czasopismo Stowarzyszenia Germanistów Polskich (Kraków). 4 Association International de Linguistique Applique, Deutsche Gesellschaft für Fremdsprachenfor- schung, Deutsche Gesellschaft für Sprachwissenschaft, Gesellschaft für Angewandte Linguistik, Ge- sellschaft für Interkulturelle Germanistik, Internationale Vereinigung für Germanistik (IVG), Polskie To- warzystwo Językoznawcze, Polskie Towarzystwo Lingwistyki Stosowanej, Polskie Towarzystwo Logo- pedyczne, Polskie Towarzystwo Neofilologiczne, Polskie Towarzystwo Neurolingwistyki, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Societas Linguistica Europea, Stowarzyszenie Germanistów Polskich. 5 Zakładu Językoznawstwa Stosowanego w Wyższym Studium Języków Obcych UW (1970), Instytutu Lingwistyki Stosowanej UW (1972), Międzyuczelnianego Ośrodka Metodyki Nauczania Języków Ob- cych (1975), Katedry Teorii Języków i Akwizycji Językowej na Wydziale Lingwistyki Stosowanej i Filologii Wschodniosłowiańskich UW (2002), Polskiego Towarzystwa Lingwistyki Stosowanej (1981), 5 Jest doktorem honoris causa Uniwersytetu w Essen oraz Uniwersytetu Opolskiego. Pełnił liczne ważne funkcje akademickie na Uniwersytecie Warszawskim6, w Polskiej Akademii Nauk7 oraz w towarzystwach naukowych8. Za swoje naukowe dokonania był wielokrotnie odznaczany przez polskie i zagraniczne władze państwowe i uniwer- syteckie9. W maju 2017 roku Profesor Franciszek Grucza obchodzi 80. rocznicę urodzin. Na rok 2017 przypadają także inne liczne, mniej lub bardziej okrągłe, jubileusze Profe- sora. Wspaniałą tradycją akademicką jest przygotowywanie przez uczniów dla swoich mistrzów tomów upamiętniających takie jubileusze. Dziesięć lat temu, z okazji 70. rocznicy urodzin Profesora Franciszka Gruczy wydaliśmy księgę pt. Der Mensch und seine Sprachen10, w której znalazły się teksty koleżanek i kolegów oraz uczniów Ju- bilata. W 80. rocznicę postanowiliśmy zmodyfikować tę tradycję i wydać zbiory tek- stów opublikowanych przez Profesora Franciszka Gruczę w okresie od 1961 do 2016 roku. Przewodnią motywacją do realizacji tego projektu było podjęcie próby zebrania rozproszonych w różnych publikacjach tekstów naukowych Profesora Franciszka Gruczy i udostępnienie ich jak najszerszemu gronu zainteresowanych – stąd główny tytuł wszystkich tomów brzmi Dzieła zebrane. Wydaje się nam, że 45 lat bardzo in- tensywnej twórczości naukowej jednego z najznakomitszych polskich lingwistów, twórcy antropocentrycznej teorii języków oraz warszawskiej szkoły lingwistyki sto- sowanej, to okres, który wręcz wymaga takiego przedsięwzięcia. Dzieła zebrane udostępniamy wszystkim zainteresowanym i publikujemy wszyst- kie części w wolnym dostępie na stronie internetowej Instytutu Komunikacji Specja- listycznej i Interkulturowej Uniwersytetu Warszawskiego – Instytutu, którego spiritus Stowarzyszenia Germanistów Polskich (1990), czasopisma Przegląd Glottodydaktyczny (1981), Nie- miecki w Dialogu/ Deutsch im Dialog (1989), serii wydawniczej Języki. Kultury. Teksty. Wiedza (2010) oraz Publikationen