فصلنامه )علمی – پژوهشی( زیست شناسی تکوینی سال دهم، شماره 4، پاییز 1397 بررسی ساختار تشریحی اندامهای رویشی و مراحل تکوین اندامهای زایشی در گیاه مارچوبه ).Asparagus officinalis L( 4 1 3 2* 1 فرشته عباسی ، احمد مجد ، فرهاد فرح وش ، طاهر نژادستاری ، علیرضا تارینژاد 1 گروه زیستشناسی، دانشکده علوم پایه، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسﻻمی، تهران، ایران 2 گروه زیستشناسی،دانشکده علوم زیستی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسﻻمی، تهران، ایران 3 گروه کشاورزی، دانشکده کشاورزی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسﻻمی، تبریز، ایران 4 گروه بیوتکنولوژی کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران * Email: [email protected] تاریخ دریافت: 05/05/97 تاریخ پذیرش: 97/10/02 چکیده گیاه مارچوبه با نام علمی .Asparagus officinalis L از تیره Asparagaceae گیاهی تک لپه است. گونههای مختلف این گیاه، دارای خاصیت ضد سرطانی، ضد قارچی و ضد التهابی بوده و برای مصارف دارویی، تزئینی و خوراکی کشت میشوند. هدف از این پژوهش مطالعه ساختار تشریحی اندامهای رویشی و بررسی بعضی از مراحل تکوین گل در گیاهان مارچوبه جمع آوری شده از شهرستان دزفول است. به منظور بررسی اندامهای رویشی شامل ریشه، ساقه و برگ و اندامهای زایشی، نمونه اندامهای رویشی و زایشی در مراحل متفاوتی از تکوین انتخاب و با استفاده از روشهای متداول سلول- بافت شناسی و با به کار گیری میکروسکوپ نوری در آزمایشگاه زیست گیاهی دانشگاه علوم تحقیقات، در سال 1395 بررسی شدند. مشاهده ساختار اندامهای رویشی نشان داد که استوانه مرکزی ریشه شامل دایره محیطیه، دستههای آوندی )چوب، آبکش( و مغز است، استوانه مرکزی ساقه یک نوع اتکتواستل است که در آن دستههای آوندی به طور نامرتب پراکنده شدهاند SIDو از نوع یک ofسویه میباشند. تخمکها در این گیاه از نوع، واژگون Archiveبوده و کیسه رویانی آنها از نوع پلیگونوم است. دانهی گرده در این گیاه تک شیاری است و تزئینات اگزین آن از نوع مشبک منفذدار میباشد. بر اساس این یافته ها ساختار تشریحی اندامهای رویشی و مراحل تکوین دانهی گرده و مادگی این گیاه با ساختار عمومی تشریحی و تکوینی گیاهان تک لپه مشابه است. کلیدواژهها: استوانه مرکزی، تخمک، تک لپه، دانه گرده. Asparagaceae Asparagus مقدمه از تیره و راستهی [ ] Asparagales گیاه مارچوبه با نام علمی Asparagus officinalis میباشد 3 . مارچوبه بومی اروپا، .L گیاهی است تک لپه، که متعلق به سرده آفریقای شمالی و آسیای غربی میباشد و در نواحی www.SID.ir 24 بررسی ساختار تشریحی اندامهای رویشی و مراحل تکوین اندامهای زایشی در گیاه مارچوبه/ فرشته عباسی و همکاران معتدل و نیمه گرمسیری کشت میشود. سرده مختلف تکوین اندامهای رویشی و زایشی گلها را Asparagus تقریبا شامل ۲۰۰ گونه است [14-5]. شامل میشود، در سالهای اخیر بیشتر مورد توجه گونههای مختلف این گیاه برای مصارف دارویی قرارگرفته است. توسعه دانش زیستشناسی تکوینی و وتزئینی وخوراکی کشت میشوند. این گونه مهمترین بررسی چگونگی انجام مراحل تکوین اندامهای تولید گونه مارچوبه از نظر تجاری، اقتصادی، دارویی و مثلی، برای حفظ گیاهان، به ویژه گیاهان نادر و در خوراکی است و یک گیاه گرانقیمت و بسیار ارزشمند حال انقراض و گیاهان مهم در بخش دارویی و میباشد [۲1-14]. از نظر طب قدیم ایران، مارچوبه کشاورزی ضروری است [4]. توجه به دانش دارای طبع گرم و خشک است و به عنوان یک سبزی زیستشناسی تکوینی و مطالعه مر احل نموی خوراکی به صورت خام یا پخته استفاده میشود. اندامهای تولید مثلی برای حفظ گیاهان، به ویژه محققان در یک پژوهش جدید دریافتهاند که عصارهی گیاهانی که از نظر اقتصادی از ارزش باﻻیی بر مارچوبه حاوی اسیدهای آمینه و مواد معدنی است که خوردارند، اهمیت به سزایی دارد [1]. می تواند حالت خواب آلودگی و کسالت را برطرف مطالعه تکوین دانه های گرده و گرده شناسی انسان کند و از سلولهای کبدی در برابر مواد سمّی محافظت را قادر ساخته تا با توجه به ویژگیهای تکوینی و نماید [13]. از دیگر خواص این گیاه دارویی این است ریختشناسی آن بتواند نوع گیاه مولد و حتی جایگاه که به عنوان آنتیاکسیدان برای درمان سرطان، آب و اهمیت گیاهان را در ردهبندی و تقسیمات گیاه مروارید و ناراحتی چشمی موثر است و دارای مادهای شناسی را مشخص نماید و خویشاوندی جنسها و به نام شاتاوارین است که در از بین بردن سلولهای حتی گونهها را مورد بررسی دقیق قرار دهد. عﻻوه بر سرطانی تاثیر دارد [۲۲]. این، گرده شناسی در مواردی چون دیرینشناسی، مارچوبه گیاهی علفی و پایا است که تا ارتفاع شناخت نوع و علل آلرژیزایی دانههای گرده در انسان 15۰-1۰۰ سانتیمتر رشد میکند. ساقههای جوان این و حیوان؛ تشکیل بانک حفظ گردههای گونههای گیاه همیشه بدون انشعاب و دارای جوانههای جانبی کمیاب و ... کاربرد دارند [1۲]. بهعنوان مثال مارچوبه هستند درحالیکه ساقههای مسنتر منشعب شده گیاهی تک لپه است که سابقا مانند سیر و پیاز در تیره میتوانند تا ارتفاع یک و دو متریSID رشد نمایند. of برگها Liliaceae ردهبندی شده بود، Archiveاما خانواده Liliaceae از در این گیاه سوزنی شکل هستند که در گروههای 4 تا هم جدا شدند و در حال حاضر گیاهان پیاز مانند در 15 تایی قرار میگیرند [9-6]. مارچوبه دارای گلهای تیره Amaryllidaceae و مارچوبه در تیرهی بسیار کوچک زنگولهای شکل است، گلها دارای Asparagaceae 6 قرار دارند [8]. کاسبرگ، 6 گلبرگ، 6 پرچم و یک مادگی هستند. این در پژوهش حاضر ساختارهای تشریحی اندامهای گیاه عموما دو پایه است و گلهای نر و مادهی آن رویشی از جمله: ریشه، ساقه و برگ با هدف دستیابی روی پایههای جداگانه قرار دارند، اما گاهی گلهای به اطﻻعات تکمیلی جهت شناسایی دقیقتر این گیاه هرمافرودیت نیز در آنها دیده میشود [15-6]. مورد بررسی قرار گرفتهاند. هدف از این پژوهش، زیستشناسی تکوینی گل که بررسی مراحل کسب آگاهیهای علمی در زمینه ویژگیهای www.SID.ir فصلنامه علمی – پژوهشی زیست شناسی تکوینی سال دهم، شماره 4، پاییز 1397 25 تشریحی- تکوینی، میکروسپورزایی و مگاسپورزایی انتها شستشو با آب مقطر تکرار شد. سپس برشهای گیاه مارچوبهی کشت شده در منطقه دزفول در مقایسه دستی تهیه شده، در معرف رنگی )کارمن زاجی 9 با اطﻻعاتی که در این زمینهها برای گیاهان تک لپه به قطره و سبز متیل 1 قطره( به مدت 1۰-٧ دقیقه قرار وسیلهی محققان گزارش شده است، میباشد. گیاه گرفته و رنگ آمیزی شدند، سپس نمونهها با مقطر مارچوبه، گیاه بسیار مفیدی بوده و دارای خواص شسته شدند. بافتهای نرم و سلولزی با کارمن زاجی دارویی بسیار زیادی است، اما متاسفانه به دلیل عدم صورتی تا قرمر و بافتهای سخت و چوبی با سبز اطﻻعات کافی در مورد این گیاه، کشت و استفاده از متیل به رنگ سبز در آمدند. نمونههای تهیه شده در این گیاه در ایران نادیده گرفته شده و گیاهان خودرو زیر میکروسکوپ نوری مورد مطالعه قرار گرفتند و نیز به دلیل عدم توجه و چرای بیرویه دامها یا عکسبرداری از آنها با استفاده از میکروسکوپ نوری تخریب محیطزیست در حال انقراض و نابودی مدل Nikon YS100 انجام شد. هستند، هدف از این پژوهش شناخت، بررسی و برای بررسی مراحل تکوینی گل، غنچههای گل در مقایسه ویژگیهای تشریحی - تکوینی مارچوبه رشد مراحل مختلف نمو جمعآوری شده و در محلول کرده در مناطق جنوبی کشور با ویژگیهای گیاه تثبیت کننده F.A.A )5 میلی لیتر فرمالدئید 3٧ درصد، مارچوبه رشد کرده در مناطق دیگر جهان بود. 5 میلی لیتر اسید استیک خالص، 9۰ میلی لیتر اتانول 96 درصد( به مدت بیست و چهار ساعت قرار داده مواد و روشها شدند. هدف از تثبیت نمونه حفظ و نگهداری سلول و گلها، ریشه، ساقه، برگ و گرده گیاه در اوایل اجزای بافت پس از مرگ به صورتی است که کمترین فروردین ماه سال 1395 از منطقه صفی آباد شهرستان آسیب به آنها وارد شود و شبیه زمان حیات آنها باشد. F.A.A دزفول جمعآوری شدند. به منظور بررسی ساختار به همین جهت با استفاده از از فساد و اتولیز بافتی ابتدا از بخشهای ریشه، ساقه و برگ این گیاهان سلولها جلوگیری شد. پس از تثبیت باید تثبیت پس از شستشوی اولیه قطعاتی در اندازه ۲-1 کنندههای اضافی از نمونهها خارج گردد، بنابراین سانتیمتری جدا شده و به مدت حداقل دو هفته در نمونهها تقریبا برابر با مدت زمان تثبیت، در آب جاری مخلوط اتانول - گلیسیرین )بهSID نسبت of)1:1 قرار شستشو داده شدند. پس از Archiveشستشوی نمونهها با آب گرفتند، سپس در آزمایشگاه زیست گیاهی دانشگاه جاری، آبگیری نمونهها با درصدهای افزایشی اتانول علوم تحقیقات، با استفاده از تیغ تیز برشهای عرضی 3۰، 5۰، ٧۰ انجام گرفت و نمونهها حدود دو هفته، نیمه نازک از نمونهها تهیه شد. برشهای تهیه شده تا زمان انجام بقیه مراحل در اتانول ٧۰ درصد پس از شست و شو با آب مقطر به مدت 15-1۰ دقیقه نگهداری شدند. زمان انجام آزمایش نمونهها برای در محلول آب ژاول 5 درصد و پس از دوبار شست و ادامه مراحل آبگیری در اتانول 8۰، 96 هر کدام به شو با آب مقطر، به مدت 1۰-5 دقیقه در اسیداستیک مدت 15دقیقه قرار داده شدند و بعد از آن به اتانول 5 درصد قرار داده شدند تا محتویات سیتوپﻻسمی مطلق )دو بار( و هرکدام 15دقیقه منتقل گردید. سپس تخلیه شده و شفاف سازی نمونهها صورت گیرد. در شفاف سازی نمونهها با استفاده از قرار دادن نمونهها www.SID.ir 26 بررسی ساختار تشریحی اندامهای رویشی و مراحل تکوین اندامهای زایشی در گیاه مارچوبه/ فرشته عباسی و همکاران در مخلوط تولوئن و الکل مطلق طی 4 مرحله و با به تولوئن خالص انتقال یافتند. در انتها به کمک چسب نسبتهای1:3، 1:1، 3:1 و در انتها با تولوئن خالص، انتالن مونتاژ نمونهها انجام گرفت و ﻻمها توسط هر مرحله ۲۰ دقیقه، اجرا شد. سپس نمونهها برای میکروسکوپ نوری مدل Nikon YS100 مورد مطالعه انجام مرحله پارافین دهی طی 4 مرحله به مخلوط قرار گرفتند. تولوئن-پارافین )مذاب( به ترتیب با نسبتهای 3:1، برای بررسی دانههای گرده توسط میکروسکوپ 1:1، 1:3 هرمرحله ۲۰ دقیقه و در انتها به پارافین نگاره )SEM(، گلهای نر رسیده قبل از گرده افشانی خالص ذوب شده به مدت 45 دقیقه انتقال داده شدند.