İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİSOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ARDAHAN TÜRKMENLERĠ MÜZĠK GELENEĞĠ YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Bülent YILMAZ Anabilim Dalı: Türk Müziği Programı: Türk Müziği Tez Danışmanı: San. Ögr. Gör. Süleyman ġENEL HAZĠRAN 2010 İSTANBUL TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠSOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ ARDAHAN TÜRKMENLERĠ MÜZĠK GELENEĞĠ YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Bülent YILMAZ (415051005) Tezin Enstitüye Verildiği Tarih : 07 Mayıs 2010 Tezin Savunulduğu Tarih : 11 Haziran 2010 Tez DanıĢmanı : San.Ögr.Gör.Süleyman ġENEL (ĠTÜ) Diğer Jüri Üyeleri : Doç. Erol PARLAK (ĠTÜ) Yrd.Doç. Dr. M. Ali ÖZDEMĠR (MÜ) HAZĠRAN 2010 ii ÖNSÖZ Bu çalıĢma, Ġstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Müziği Anabilim Dalı, Türk Müziği Programı‟nda yüksek lisans tezi olarak hazırlanmıĢ bir tespit çalıĢmasıdır. Kuzeydoğu Anadolu Bölgesini Kafkaslara ve Orta Asya‟ya bağlayan geçiĢ yolları üzerinde Ardahan Ġli sınırları içerisinde, Damal ve Hanak bölgesinde yaĢayan Türkmenler, Osmanlı Ġmparatorluğunun son dönemlerinde uzun yıllar iĢgal altında kalmalarına rağmen, günümüze dek kültürel değerlerini koruyabilmiĢlerdir. Özellikle kadın kıyafetleri ile Orta Asya Oğuz geleneğini günümüzde de yaĢatıyor olmaları bakımından dikkat çekmekte olan Ardahan Türkmenleri bu bölgede çevre grupların da etkileriyle zengin bir müzik kültürü oluĢturmuĢlardır. Ülkemizde ve Dünya genelinde son yıllarda hız kazanan küreselleĢme olgusu, toplumların geleneksel yaĢantılarının değiĢmesine ve eski geleneklerin zaman içerisinde kaybolmasına sebebiyet vermektedir. Ardahan Türkmenleri de bu durumdan payına düĢeni almıĢtır. Günümüz itibariyle bölge müzik kültürü üzerine yazılmıĢ ve referans değeri taĢıyabilecek kaynakların yetersiz oluĢu, yöre kültürü ürünü müzik değerlerinin vakit kaybetmeden kayıt altına alınmasını zorunlu hale getirmiĢtir. ÇalıĢmamın tüm aĢamalarında değerli fikirleri ile yol gösterip her türlü desteği sağlayan baĢta danıĢman hocam San. Öğr. Gör. Süleyman ġenel‟e teĢekkürü bir borç bilirim. Ayrıca, alan çalıĢması sırasında büyük yardımları olan Ġlhan Yılmaz‟a, manevi desteği ile hep yanımda olan eĢim Derya Yılmaz‟a, Zuhal Avdan‟a, ġükran Okur‟a ve emeği geçen tüm dostlarıma sonsuz teĢekkürler. Mayıs, 2010 Bülent YILMAZ iii iv ĠÇĠNDEKĠLER ÖNSÖZ ....................................................................................................................... iii ĠÇĠNDEKĠLER .......................................................................................................... v KISALTMALAR ..................................................................................................... vii ġEKĠL LĠSTESĠ ........................................................................................................ ix ÖZET .......................................................................................................................... xi SUMMARY ............................................................................................................. xiii 1. GĠRĠġ ...................................................................................................................... 1 1.1 ÇalıĢmanın Yöntemleri ....................................................................................... 3 1.2 ÇalıĢmanın Amacı .............................................................................................. 4 2. ARDAHAN TÜRKMENLERĠ TARĠHĠ .............................................................. 5 2.1 Coğrafi ve Tarihi Konumları Ġle Damal ve Hanak Ġlçeleri ................................. 5 2.2 Türkmen Adı ..................................................................................................... 10 2.3 .Anadoluya Göçler ............................................................................................ 12 2.4 Ardahan Türkmenleri........................................................................................ 13 3. ARDAHAN TÜRKMENLERĠ MÜZĠK GELENEĞĠ ...................................... 19 3.1 Ardahan Türkmenlerinde Sosyal Yapı Ve Müzik Kültürü Üzerindeki Etkileri .............................................................................................................. 19 3.2 Bölge Ezgilerinin Genel Özellikleri ................................................................. 22 3.2.1 Bölge Ezgilerinin Ağız ve Tavır Özellikleri ............................................ 27 3.2.2 Bölge Müzik Kültürünün KomĢu Müzik Kültürleri Ġle EtkileĢimi.......... 28 3.3 ÂĢıklık Geleneği Ve Türkmen ÂĢıklar ............................................................. 30 3.4 Horavel Söyleme Geleneği (Kotanlama) .......................................................... 37 3.5 Cemler............................................................................................................... 40 3.6 Hıdrellez ........................................................................................................... 43 3.7 Düğün Geleneği ................................................................................................ 46 3.7.1 Söz Kesme ............................................................................................... 46 3.7.2 NiĢan ........................................................................................................ 47 3.7.3 Düğün....................................................................................................... 47 3.7.4 Düğün Çalgıcıları ..................................................................................... 49 3.8 Çalgılar ............................................................................................................. 50 3.8.1 Bağlama ................................................................................................... 50 3.8.2 Davul ........................................................................................................ 51 3.8.3 Dıbılga Düdüğü........................................................................................ 51 3.8.4 Kaval ........................................................................................................ 53 3.8.5 Mey .......................................................................................................... 53 3.8.6 Zurna ........................................................................................................ 54 4. GELENEKSEL YAġAMDAKĠ DEĞĠġĠMLERĠN YÖRE MÜZĠK KÜLTÜRÜ ÜZERĠNE YANSIMALARI ......................................................... 55 4.1 Geleneksel YaĢam Ġçerisindeki DeğiĢimin Sebepleri ....................................... 55 4.2 Yöre Müzik Geleneğinde YaĢanan DeğiĢimler ................................................ 57 4.3 ÂĢıklık Geleneğinde YaĢanan DeğiĢimler ........................................................ 58 4.4 Düğün Geleneklerinde YaĢanan DeğiĢimler .................................................... 60 5. SONUÇ VE ÖNERĠLER ..................................................................................... 63 v KAYNAKLAR .......................................................................................................... 65 EKLER ...................................................................................................................... 67 ÖZGEÇMĠġ ............................................................................................................ 161 vi KISALTMALAR a.g.e. : Adı geçen eser Bkz. : Bakınız C. : Cilt Dr. : Doktor Öğr. Gör. : Öğretim görevlisi Prof. : Profesör S. : Sayfa San. : Sanatçı THM : Türk Halk Müziği TMDK : Türk Musikisi Devlet Konservatuvarı TRT : Türkiye Radyo Televizyon Kurumu Vb. : Ve benzeri Vd. : Ve diğerleri vii viii ġEKĠL LĠSTESĠ Sayfa ġekil 2. 1 : Damal ve Hanak Ġlçelerinin Coğrafi Konumları ....................................... 6 ġekil 2.1.2 :Damal Dağlarında Atatürk Silueti ............................................................ 9 ġekil 2.4.1 : Feyzullah ve Abdurrahman Yılmaz ...................................................... 16 ġekil 3.1 : Çayır biçen Türkmenler (Koyunpınarı Köyü) .......................................... 20 ġekil 3.1.2 : Sanem Karaalp Geleneksel Türkmen Kadını Kıyafetiyle ..................... 21 ġekil 3.3.1 : ÂĢık Cafer Avalır ................................................................................. 35 ġekil 3.3.2 : ÂĢık Mustafa Eryıkar ............................................................................ 36 Resim 3.5.1 : Aliekber Göktekin ............................................................................... 41 ġekil 3.7.3.1 : Koyunpınarı Köyü'nde Düğün ........................................................... 48 ġekil 3.8.1 : ÂĢık Niyazi Çaylak ............................................................................... 50 ġekil 3.8.3.1 : Dıbılga Düdüğü .................................................................................. 51 ġekil 3.8.3.2 : ġehrali Özer ........................................................................................ 52 ġekil 3.8.5.1 : Merdali Tan ........................................................................................ 53 ġekil B.1 : Ağ Bulut Kara Bulut ................................................................................ 106 ġekil B.2 : Allah Medet Ya Muhammet Ya Ali (Duaz Ġmam) .................................. 107 ġekil B.3 : Allı Gelin Su Yolunda ............................................................................. 108 ġekil B.4 : Araz Araz Han Araz ................................................................................ 109 ġekil B.5 : AĢayım Karlı Dağları ..............................................................................