ZESZYTY GDYŃSKIE NR 12 Tożsamość kulturowo-cywilizacyjna Gdyni Wyższa Szkoła Komunikacji Społecznej w Gdyni ZESZYTY GDYŃSKIE NR 12 Tożsamość kulturowo-cywilizacyjna Gdyni pod redakcją Mirosława Gawrona i Heleny Głogowskiej Gdynia 2017 Rada programowa: Prof. zw. dr hab. Andrzej Chodubski Ks. prof. zw. dr hab. Wojciech Cichosz Prof. zw. dr hab. Tadeusz Stegner Prof. zw. dr hab. Andrzej Romanow Ks. prof. dr hab. Janusz Szulist Recenzenci: prof. dr hab. Jacek Knopek Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu prof. dr hab. Janusz Mieczkowski Uniwersytet Szczeciński w Szczecinie prof. dr hab. Jan Waskan Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy Redakcja techniczna i skład: Mirosław Gawron Mikołaj Iwaszko Korekta w języku angielskim: Michał Tuszyński Projekt okładki: Konrad Niżnik Zdjęcie na okładce: fot. Tadeusz Urbaniak <[email protected]> Sponsorem Zeszytu jest Zarząd Morskiego Portu Gdynia S.A. Wydawca: Wyższa Szkoła Komunikacji Społecznej w Gdyni ul. Armii Krajowej 46 81-365 Gdynia tel./faks +48 58 661 89 55 e-mail: [email protected] ISSN 1896-3463 Spis treści Helena Głogowska Słowo wstępne..........................................................................................................................................7 Andrzej Chodubski Wartości patriotyzmu lokalnego gdynian...........................................................................................15 Gracjana Dutkiewicz Rola lokalnych elit politycznych w kształtowaniu samorządu terytorialnego w latach 2010-2014 ....... 25 Julian aleksander Michaś Obóz Zjednoczenia Narodowego w Gdyni w latach 1936-1939........................................................33 Mariusz Kardas Rzemiosła gdyńskiego karta historii mało znana. Zarys problematyki...........................................55 Piotr Giruć Finansowanie sportu i kultury fizycznej w Gminie Gdynia.............................................................73 Szymon Kawałko Z biografii urzędniczki gdyńskiej Edyty Nalaskowskiej (1915-2013).............................................87 Kazimierz Iwaszko 95 lat Morskiego Portu Gdynia............................................................................................................97 Michał Graban Od Romana Dmowskiego do Gdyni - rola endecji w umacnianiu dostępu do Bałtyku............105 Monika Chojnacka Kazimierz Sas Topolnicki - budowniczy Gdyni...............................................................................119 Grzegorz Piwnicki Baon Morski w pejzażu Wejherowa w latach 1931-1939................................................................125 Mirosław Gawron Ks. Maurycy Wacław Sękiewicz (1889-1939) - organizator polskich parafii w USA i pierwszy kapelan portowy w Gdyni. Męczennik za wiarę i polskość ............................................................143 Marcin Lemańczyk Historia muzyką pisana - Orkiestra Reprezentacyjna Marynarki Wojennej...............................163 Marcin Biełowieżec Urodzony w Gdyni - Marian (Włodzimierz) Zacharski najsłynniejszy powojenny oficer polskiego wywiadu - wybrane aspekty działalności........................................................................................................175 Rafał Połeć Słów kilka o przestępczości ubezpieczeniowej w Gdyni.................................................................185 Borys Iwaszko, Jan Goździkowski Z historii YACH KLUBU POLSKI GDYNIA..............................................................................................199 Katarzyna Skibowska-Bąkała, Kazimierz Iwaszko Starość w percepcji młodzieży gdyńskiej......................................................................................................215 Helena Głogowska O Sergiuszu Kiszyckim i jego drodze do Teatru Muzycznego w Gdyni ......................................231 Ryszard Toczek 100. rocznica powstania „Żeglugi Polskiej”.......................................................................................239 Michał Tuszyński Znaczenie inwestycji w rozwoju gminy............................................................. ...............................247 Z kroniki uczelni ..............................................................................................................................................263 Noty o autorach .............................................................................................. ..... ...........................................269 „Zeszyty Gdyńskie” nr 12, 2017 Słowo wstępne „Szli krzycząc: „Polska! Polska!” – wtem jednego razu Chcąc krzyknąć zapomnieli na ustach wyrazu; Pewni jednak, że Pan Bóg do synów się przyzna, Szli dalej krzycząc: „Boże! ojczyzna! ojczyzna! Wtem Bóg z Mojżeszowego pokazał się krzaka, Spojrzał na te krzyczące i zapytał: „Jaka?” Juliusz Słowacki, Dzieła, t. I, Przypowieści i epigrammaty, Lwów 1909 10 lutego 2017 r. w Wyższej Szkole Komunikacji Społecznej w Gdyni odbyła się XII konferencja poświęcona tożsamości kulturowo-cywilizacyjnej miasta, organizowana z okazji 91. rocznicy nadania jej praw miejskich, pod patronatem Prezydenta Miasta Gdyni dr. Wojciecha Szczurka. Na tegorocznej konferencji wygłoszono 9 referatów, koncentrujących się na tematyce gdyńskiej wokół wartości patriotycznych gdynian. Prof. Andrzej Chodubski sięgnął do etymologii pojęcia patriotyzm, by stwierdzić, że w wymiarze Gdyni nie był on zjawiskiem jednoznacznym. Umiłowanie kraju tu sprowadzało się do ścierania się interesów polskich i pruskich (niemieckich). Postawy patriotyczne z reguły przejawiała inteligencja i bogate warstwy społeczne. Upowszechnił się model romantyczny patrioty. W XIX w. pod zaborami aż do II wojny światowej patriotami byli zazwyczaj księża rzymskokatoliccy – uczyli języka polskiego, obyczajów, głosili propolskie kazania. W Gdyni przykładem patrioty - działacza może być Antoni Abraham, który szerzył wartości polskie. W 1919 r. w Wersalu w czasie rozmów pokojowych był przyjęty przez Ignacego Daszyńskiego oraz przez ówczesną prasę. Głosił pogląd, że Gdynia powinna być w Polsce. Patriotyzm gdyński wiąże się z przywiązaniem do Polski. Społeczność kaszubska była rozdarta między polskością a niemieckością – w polskość nie wierzono, a porządek był niemiecki. Tadeusz Wenda, Eugeniusz Kwiatkowski, Kazimierz Porębski przejawiali nowy patriotyzm, polegający na budowaniu nowej rzeczywistości, na pracy organicznej dla miasta. Wszyscy oni pochodzili z zaboru rosyjskiego, ukończyli rosyjskie uniwersytety. Obecnie można mówić o patriotyzmie lokalnym w wymiarze przestrzennym, polegającym na przywiązaniu do małej ojczyzny, ale jaki może być patriotyzm lokalny wśród ludności napływowej, która ciągle stanowi większość 8 Helena Głogowska mieszkańców Gdyni. Allochtoni są silniejsi od autochtonów, dlatego przeszłość lokalna często podporządkowana jest historii ogólnej. Obecnie głównie dominuje pojęcie patriotyzmu obywatelskiego, przejawiającego się w tolerancji i rozumieniu innych. Dr Monika Chojnacka przedstawiła postać Kazimierza de Sas Topolnickiego (1924- 2016) – budowniczego Gdyni. Urodzony w Krakowie, kierował m. in. budową falochronów portowych, Bulwaru Nadmorskiego i Skweru Kościuszki w Gdyni. Dr Michał Graban skoncentrował się na roli endecji w umacnianiu dostępu do morza. Idea dostępu Polski do morza pojawiła się w myśli politycznej Jana Ludwika Popławskiego i Romana Dmowskiego. Wynikała ona głównie z ich antyniemieckości, rywalizacji z Niemcami oraz nacjonalizmu polskiego. W 1922 r. wpływy endecji w Gdyni były popierane przez połowę mieszkańców. Przejawiały się one głównie w antyniemieckości, stowarzyszeniach, samorządach, sferze gospodarczej oraz w antysemityzmie. Dr Szymon Kawałko przedstawił postać swej babci – Edyty Agnieszki Nalaskowskiej (1915-2013), która urodziła się w Żukowie, młodość spędziła w Tczewie, a w latach 30. XX w. z rodzicami przeprowadziła się do Gdyni. W 1935 r. podjęła pracę w firmie „Warta”. W czasie wojny wyjechała do Żukowa, a po wojnie znowu wróciła do Gdyni. Jest to przykład rodzinnej historii, w której pobudki patriotyczne i miłość do Gdyni zadecydowały o związaniu się z nią na całe życie. Prof. Miron Kłusak w wystąpieniu „Obywatel w społeczności lokalnej” mówił o patriotyzmie uniwersalnym w wymiarze gdyńskim. Mgr Julian Michaś przedstawił działalność Obozu Zjednoczenia Narodowego w Gdyni w latach 1936-1939 ze szczególnym uwzględnieniem aktywności OZN w tworzeniu list przedwyborczych kandydatów do Rady Miasta i Sejmu RP. Mgr Michał Tuszyński poruszył problem Gdyni w czasie II wojny światowej, kiedy nazywała się Gotenhafen i była pod zarządem niemieckim. Przeanalizował dzienniki urzędowe Nadburmistrza Gotenhafen z lat wojny, które udało się skopiować w bibliotece w Kilonii. Stanowią one ważne źródło informacji o życiu miasta pod okupacją niemiecką. Można z nich dowiedzieć się, że pierwsze godło Gdyni powstało w 1942 r., a trolejbusy zaczęły jeździć w kwietniu 1943 r., ze Śródmieścia do Chyloni. Prof. Helena Głogowska przedstawiła postać Sergiusza Kiszyckiego, związanego zawodowo w latach 1969-1994 z Teatrem Muzycznym w Gdyni, w którym kierował pracownią malarską. Ten Białorusin, wywodzący się z Białostocczyzny, miał szczęście spotkać na swej drodze życiowej mistrzów: Jerzego Nowosielskiego i Adama Stalony-Dobrzańskiego oraz Danutę Baduszkową i Jerzego Gruzę. Dr Mariusz Kardas podjął się nowego, nie badanego jeszcze tematu, a mianowicie rzemiosła w Gdyni. Rzemieślnicy nie przebili się przez pryzmat wielkich postaci, choć służyli mieszkańcom Gdyni, czasem przez całe dorosłe życie. Rzemiosło było jedną z ważnych form działalności gospodarczej. W 1945 r. w Gdyni powstała Izba