Maciejko ARCHIWUM Prace Historyczno-Archiwalne Archiwum Państwowego w Olsztynie Pod redakcją Norberta Kasparka Karol Maciejko ARCHIWUM KOŚCIELNE W BRODNICY Historia oraz analiza zasobu na tle dziejów miasta i parafii farnej Prace Historyczno-Archiwalne Archiwum Państwowego w Olsztynie Karol Maciejko, Archiwum Kościelne w Brodnicy. Historia oraz analiza zasobu na tle dziejów miasta i parafii farnej Olsztyn 05 Spis treści WSTĘP ................................................................................................. 7 Rozdział I. Miasto i parafia w ich historycznym rozwoju ................ 11 . Zarys dziejów miasta ...................................................................................... 1 . Liczba mieszkańców na przestrzeni lat ......................................................... 2 . Stosunki wyznaniowe .................................................................................... 25 . Zarys dziejów parafii ...................................................................................... 30 .. Powstanie parafii, jej uposażenie i zasięg terytorialny .............................. 30 .. Parafia w strukturze organizacyjnej Kościoła na przestrzeni dziejów ............. 9 .. Ośrodki kultu sakralnego ............................................................................ 40 .. Działalność parafii ...................................................................................... 6 ... Duszpasterze ............................................................................................ 6 ... Bractwa i stowarzyszenia ......................................................................... 49 ... Szkolnictwo .............................................................................................. 5 Rozdział II. Archiwum parafialne – proces kształtowania zasobu ...55 . Zasób dawny ................................................................................................... 55 . Zasób obecny .................................................................................................. 6 . Organizacja archiwum ................................................................................... 66 Rozdział III. Opis zawartości treściowej zasobu archiwum parafialnego – przewodnik po zespole ............................................. 73 . Akta metrykalne ............................................................................................. 7 .. Księgi urodzonych i ochrzczonych ............................................................. 75 .. Księgi małżeństw ......................................................................................... 80 .. Księgi zmarłych ........................................................................................... 8 . Inne księgi związane z udzielaniem sakramentów ....................................... 87 . Dokumentacja z toku urzędowania parafii .................................................... 89 . Sprawy parafialne ........................................................................................... 89 5. Akta dekanalne ............................................................................................... 90 6. Stowarzyszenia parafialne ............................................................................. 9 7. Sprawozdawczość finansowa ........................................................................ 95 Rozdział IV. Materiały ikonograficzne – opis i próba systematyki ... 97 . Sfragistyka i heraldyka ................................................................................... 97 .. Pojęcia .......................................................................................................... 98 .. Opis odcisków pieczętnych – synteza ....................................................... 100 ... Odciski pieczętne parafii brodnickiej .................................................... 100 ... Odciski pieczętne dekanalne ................................................................. 10 5 ... Odciski pieczętne innych parafii dekanatu brodnickiego ..................... 10 ... Odciski pieczętne biskupie oraz innych instytucji szczebla diecezjalnego ..................................................................................... 10 ..5. Odciski pieczętne świeckie .................................................................... 106 ..6. Tłoki pieczętne ....................................................................................... 106 .. Inwentarz odcisków pieczętnych .............................................................. 108 ... Odciski pieczętne parafii brodnickiej .................................................... 108 ... Odciski pieczętne dekanalne ..................................................................0 ... Odciski pieczętne innych parafii dekanatu brodnickiego ..................... 11 ... Odciski pieczętne instytucji Dozoru Kościelnego ................................. 11 ..5. Odciski pieczętne biskupie oraz innych instytucji szczebla diecezjalnego ..................................................................................... 117 ..6. Odciski pieczętne instytucji państwowych ............................................ 12 . Kartografia i plany ........................................................................................ 125 . Filatelistyka ................................................................................................... 126 . Zdobnictwo ksiąg ......................................................................................... 128 Rozdział V. Próba rekonstrukcji zespołu archiwalnego .................. 130 . Opracowanie archiwalne zasobu archiwum parafialnego – zarys problematyki ................................................................... 130 .. Specyfika archiwistyki kościelnej .............................................................. 130 .. Uwagi w zakresie opracowania ewidencji archiwum parafialnego ......... 13 . Rekonstrukcja idealna zespołu archiwum parafii farnej w Brodnicy ......... 138 .. Zasób utracony zespołu archiwum parafii farnej w Brodnicy ................. 138 .. Ewidencja zasobu archiwalnego parafii farnej w Brodnicy ..................... 140 .. Zespół akt parafii p.w. Świętej Katarzyny Aleksandryjskiej w Brodnicy w Archiwum Diecezjalnym w Toruniu .......................................... 6 . Zespół akt stanu cywilnego parafii rzymsko-katolickiej w Brodnicy w Archiwum Państwowym w Toruniu .......................................... 168 ZAKOŃCZENIE ................................................................................. 175 WYKAZ WAŻNIEJSZYCH SKRÓTÓW .................................................. 176 BIBLIOGRAFIA ................................................................................. 177 6 WSTĘP Zasoby archiwów parafialnych, choć cenne są na ogół nieznane. Już w 90 roku Jan Kwolek w artykule Naukowa organizacja archiwów kościelnych pisał: Archiwa kościelne w Polsce potrzebują ogólnie uporządkowania wedle naukowych zasad i udostępniania dla naukowych badań, czyli krótko mówiąc naukowej orga- nizacji. Domaga się tego interes odrodzonej Ojczyzny, dla której dawna, w archi- wach zamknięta historja, nowego życia ma być mistrzynią . Wydaje się, że treści wyżej zawarte nie straciły na aktualności, zwłaszcza po skonfrontowaniu ich ze współczesnym stanem badań nad archiwami pa- rafialnymi w Polsce. Dominujące w literaturze monografie dotyczące historii i zasobów konkretnych archiwów parafialnych, stanowią wciąż niewielki uła- mek w stosunku do ich liczby. Wyjątkowo rzadko poruszane są kwestie związa- ne ze specyfiką funkcjonowania oraz organizacji archiwum parafialnego . To zaniedbanie badawcze stało się inspiracją do podjęcia problematyki ar- chiwistyki kościelnej szczebla parafialnego. Przedmiotem niniejszej pracy jest archiwum kościelne w Brodnicy, jego historia oraz analiza na tle dawnych dzie- jów miasta i parafii farnej pod wezwaniem świętej Katarzyny Aleksandryjskiej . Początki tej podstawowej komórki organizacyjnej Kościoła Rzymskokatolickie- go sięgają przełomu XIII i XIV wieku i równie dawne jest jej archiwum. Pomimo tak odległej chronologii archiwum nigdy nie zostało opracowane , co więcej współcześnie brak było wiedzy na temat jego istnienia. Tymczasem w 00 roku zostało wydobyte z mapy zapomnianych i jak się okazało po ogólnych oględzi- nach, zawiera cenne źródła nie tylko dla odtworzenia historii parafii, lecz rów- nież całego regionu. Porządkowanie wstępne materiałów archiwalnych zrodziło pomysł jego opracowania w oparciu o tło historyczne środowiska, w którym zasób narastał 5. J. Kwolek, Naukowa organizacja archiwów kościelnych, „Przegląd Teologiczny”, t. 11 (90), s. 7. M. Dębowska, Stan badań nad archiwami parafialnymi w Polsce, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” [dalej „ABMK”], t. 75 (00), s. 11-7. Dysertacja dotyczy Brodnicy w województwie kujawsko-pomorskim w diecezji toruńskiej. Nie chodzi zatem o Brodnicę w powiecie śremskim, województwie wielkopolskim, archidiecezji poznańskiej. W okresie międzywojennym przeprowadzono jedynie jego pobieżną inwentaryzację, której wyniki za- warte są w pracy: Diecezja chełmińska. Zarys historyczno-statystyczny, oprac. P. Czaplewski, T. Glemma, A. Mańkowski, P. Panske, Pelplin 98 [dalej Schematyzm 98]. 5 Odnalezione w 00 roku archiwum, które znajdowało się na strychu plebanii, zostało wstępnie opisane w 005 roku, zaś pracę przedstawiono jako magisterską na Wydziale Humanistycznym w Instytucie Histo- rii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Zob.