KLASİK DÖNEM OSMANLI VERGİ SİSTEMİ ve VERGİ TÜRLERİ Hazırlayan Cengiz BECERMEN (Eski Vergi Müfettişi) Kamu Yönetimi Uzmanı Vergi Müfettişleri Derneği Genel Merkezi Cihan Sok. No: 13/7 Sıhhiye / ANKARA Tel: (0312) 231 80 19 Fax: (0312) 231 80 65 e-mail: [email protected] www.vmd.org.tr ISBN: 978-605-80890-7-5 Mizanpaj & Kapak Tasarımı Aren Reklam Tanıtım Dış Tic. Ltd. Şti. Dr. Mediha Eldem Sok. No: 38/15 Kızılay/ANKARA Tel: (0312) 430 70 81 www.arentanitim.com.tr Baskı EPAMAT Basım Yayın Ambalaj Reklam Promosyon Ltd. Şti. İvedik OSB Merkez Sanayi Sitesi 538. Sok. No: 35 İvedik/ANKARA Tel: (0312) 394 48 63 CENGİZ BECERMEN Yazar, 1964 yılında Kars’ın Kağızman ilçesinde doğdu. İlk, orta ve lise eği- timini Bitlis’te tamamladı. 1982 yılında başladığı Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye Bölümünden 1986 yılında mezun oldu. 1990 yılın- da Maliye Bakanlığında Vergi Müfettişi olarak göreve başladı. 1991-1995 yılları arasında Malatya’da, 1995-2000 yılları arasında Bolu’da ve 2000-2007 yılları arasında Ankara’da görev yaptı. 2008 yılı başında Bursa İl Özel İdaresinde İç Denetçi olarak başladığı görevine halen devam etmektedir. 2000 yılında Bolu İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Bölümünde, “Osmanlı - Türk Modernleşmesi ve Bugünkü Durumun Tahlili” adlı tez çalışması ile Yüksek Lisans (Master) yaptı. “Kamu Yönetiminde Halkla İlişkiler”, “Küreselleşme”, “Postmodernite”, “Türk Kültürünün Tarihsel Gelişimi”, “Sahte Belge Düzenlenmesi ve Kullanılmasının Neden ve Sonuçları”, “Yerel Yönetimlerde Yeniden Yapılandırma Çalışmaları” konularında yayınlan- mış ve yayınlanmamış çalışmaları bulunmaktadır. Evli ve iki çocuk babasıdır. İÇİNDEKİLER 1- GİRİŞ............................................................................................................ 7 2- TIMAR SİSTEMİ ......................................................................................... 12 3- VERGİ ÇEŞİTLERİ .................................................................................... 24 3.1- Ser’i Vergiler (Tekalif-İ Şer’iyye) .............................................................. 25 3.1.1- Zekat .................................................................................................... 26 3.1.2- Haraç .................................................................................................... 27 3.1.2.1- Harac-ı Muvazzaf .............................................................................. 28 3.1.2.2- Harac-ı Mukasem .............................................................................. 28 3.1.2.2.1- Resm-i Çift...................................................................................... 29 3.1.2.2.2- Resm-i Zemin ................................................................................. 31 3.1.2.2.3- Resm-i Asiyab ................................................................................ 32 3.1.2.2.4- Resm-i Tapu ................................................................................... 32 3.1.2.2.5- Resm-i Arus .................................................................................... 33 3.1.2.2.6- Resm-i Bennak ve Resm-i Mücerred ............................................. 34 3.1.2.2.7- Resm-i İspenç ................................................................................ 35 3.1.2.2.8- Resm-i Dühan ................................................................................ 36 3.1.2.2.9- Resm-i Çift Bozan .......................................................................... 37 3.1.2.2.10- Resm-i Cürüm ve Cinayet ............................................................ 38 3.1.3- Öşür...................................................................................................... 39 3.1.3.1- Resm-i Bağ........................................................................................ 42 3.1.3.2- Resm-i Şıra ....................................................................................... 42 3.1.3.3- Resm-i Bahçe .................................................................................... 42 3.1.3.4- Resm-i Bostan ................................................................................... 43 3.1.3.5- Resm-i Fevakih ................................................................................. 43 3.1.3.6- Resm-i Kovan .................................................................................... 43 3.1.3.7- Resm-i Harir ...................................................................................... 44 3.1.3.8- Resm-i Pembe................................................................................... 45 3.1.3.9- Resm-i Giyah..................................................................................... 45 3.1.3.10- Resm-i Ağ ........................................................................................ 45 3.1.3.11- Resm-i Odun ................................................................................... 45 3.1.3.12- Dimos, Kasm ve Behre.................................................................... 45 3.1.3.13- Resm-i Gevvare .............................................................................. 46 3.1.4- Cizye .................................................................................................... 46 3.1.5- Hayvanlarla İlgili Vergiler ...................................................................... 49 3.1.5.1- Ağnam Resmi .................................................................................... 50 3.1.5.2- Ondalık Ağnam Resmi....................................................................... 52 3.1.5.3- Otlak, Yaylak ve Kışlak Resmi ........................................................... 55 3.1.5.4- Zebhiye Resmi .................................................................................. 55 3.1.5.5- Selamet Akçası.................................................................................. 56 3.1.5.6- Ağnam Bacı ....................................................................................... 57 3.1.5.7- Ağıl Resmi ......................................................................................... 57 3.1.5.8- Canavar Resmi.................................................................................. 57 3.1.5.9- Yapağı Resmi- Kıl Resmi .................................................................. 58 3.1.5.10- Bedel-i Ağnam Celepkeşan Aidatı ................................................... 58 3.1.6- Yave Vergisi .......................................................................................... 59 3.1.7- İhtisab Vergisi ....................................................................................... 60 3.1.7.1- Yevmiye-i Dekakin ............................................................................. 61 3.1.7.2- Damga Resmi.................................................................................... 62 3.1.7.3- Bac-ı Bazar........................................................................................ 62 3.1.7.4- Gemi İhtisabiyesi ............................................................................... 63 3.1.7.5- Resm-i Bitirme ................................................................................... 63 3.1.8- Pençik ve Beytü’l Mal Vergisi ............................................................... 63 3.1.9- Madenler Vergisi................................................................................... 64 3.1.10- Gümrük Resmi ................................................................................... 66 3.2- Örfi Vergiler (Tekalif-İ Örfiyye) ................................................................. 68 3.2.1- İmdadiye ............................................................................................... 70 3.2.1.1- İmdadiye-i Seferiye............................................................................ 70 3.2.1.2- İmdadiye-i Hazariye........................................................................... 71 3.2.2- İane-i Cihadiye ..................................................................................... 72 3.2.3- Avarız ................................................................................................... 72 3.2.1.1- Avarız Akçesi ..................................................................................... 74 3.2.3.2- Resm-i Nüzul ..................................................................................... 74 3.2.3.3- Resm-i Sürsat.................................................................................... 76 3.2.3.4- İştira Zahiresi ..................................................................................... 77 3.2.3.5- Kürekçi Bedeli ................................................................................... 78 3.2.3.6- Sefine ve Kayık Gideri ....................................................................... 78 3.2.3.7- Kömür ve Kereste Bedeli................................................................... 78 3.2.3.8- Köprücü ve Suyolcu .......................................................................... 79 3.2.3.9- Beldaran ............................................................................................ 79 3.2.4- Harçlar .................................................................................................. 80 3.2.5- Harc-ı Ferman ...................................................................................... 81 3.2.6- Resm-i Derbent .................................................................................... 82 4- MUKATAA ve İLTİZAM