Aleksandar Saša Zeković Jovan Kojičić Predrag Tomović MITOVI I STEREOTIPI NASILJE I GOVOR MRŽNJE PREMA LGBT OSOBAMA: POLICIJSKA I PRAVOSUDNA PRAKSA U CRNOJ GORI MITOVI I STEREOTIPI NASILJE I GOVOR MRŽNJE PREMA LGBT OSOBAMA: POLICIJSKA I PRAVOSUDNA PRAKSA U CRNOJ GORI studija Mitovi i stereotipi - Nasilje i govor mržnje premaLGBT osobama: Policijska i pravosudna praksa u Crnoj Gori Autori: mr Aleksandar Saša Zeković, dr Jovan Kojičić, Predrag Tomović Biblioteka: Zaštita LGBT prava u praksi Urednik: Stevan Milivojević Izdavač: nevladina organizacija LGBT FORUM PROGRES www.lgbtprogres.me [email protected] Istraživači/Prevodioci: Andrijana Jokanović Armina Kadić Ivana Jovović Jovana Šebek Jasmina Kaljić Stevan Milivojević Priprema i štampa: IVPE Cetinje Tiraž: 300 kom. Publikovano u okviru LGBT projekta Savjeta Evrope. Mišljenja iskazana u tekstu koji slijedi su odgovornost autora i ne predstavljaju neophodno zvaničnu politiku Savjeta Evrope. Aleksandar Saša Zeković Jovan Kojičić Predrag Tomović MITOVI I STEREOTIPI NASILJE I GOVOR MRŽNJE PREMA LGBT OSOBAMA: POLICIJSKA I PRAVOSUDNA PRAKSA U CRNOJ GORI Podgorica 2014 UVOD Poslednjih pet godina u Crnoj Gori su prepoznatljive po izuzetno snažnim inicijativama za društveno prihvatanje LGBT zajednice. Preduzeti napori, prvenstveno inicirani od organizacija civilnog društva, doprinose snaženju ukupne društvene svijesti o potrebi uspo- stavljanja ravnopravnosti i razvijanja kulture ljudskih prava. Istorijski doprinos tom procesu pružen je i kroz usvajanje prve nacionalne LGBT politike. Strategija za unapređenje kvaliteta života LGBT osoba u Crnoj Gori, koju je Vlada Crne Gore usvojila 9. maja 2013. godine, predstavlja sistemski odgovor na izraženu potrebu do- sledne borbe protiv svih oblika diskriminacije. S tim u vezi Vlada se obavezala da će raditi, zajedno sa LGBT zajednicom, kroz implemen- taciju LGBT politike, da proširi i produbi društveno prihvatanje i uklju- čenost LGBT osoba. Povećanje bezbjednosti i stvaranje bezbjedne, inkluzivne, okoli- ne ključna je potreba crnogorske LGBT zajednice. To je ozbiljan izazov, za sve društvene aktere, jer se homoseksualnost dominatno, i dalje, shvata kao nemoralna i neprirodna pojava. Problem mržnje, nasi- lja, predrasuda, neprijateljstva i diskriminacije nad LGBT osobama je izuzetno izražen. Zato su, uz napore u sektoru obrazovanja i školama, ključne aktivnosti policije i pravosudnog sistema. Knjiga “Mitovi i stereotipi - Nasilje i govor mržnje prema LGBT osobama: Policijska i pravosudna praksa u Crnoj Gori” predstavlja svjedočanstvo o društvenom neprihvatanju LGBT zajednice odnosno o društvenoj kriminalizaciji LGBT osoba. Problem preciznog utvrđivanja razmjera diskriminacije, po osno- vu seksualne orijentacije i rodnog identiteta, izražen je gotovo u svim državama članicama Savjeta Evrope. Ova istinska panevropska asocija- cija pruža suštinski doprinos primjeni standarda ljudskih prava i spreča- vanju diskriminacije po osnovu seksualne orijentacije i rodnog identiteta. Zato, ova knjiga predstavlja ozbiljan doprinos formiranju poda- taka o govoru mržnje, nasilju i diskriminaciji nad LGBT zajednicom u Crnoj Gori. Slučajevi nasilja i govora mržnje, o kojima dokumentovano svje- doči ova studija pokazatelj su atmosfere i prilika u kojima živi LGBT zajednica. Važno je da istaknemo da je proces kreiranja nacionalnih podataka o nasilju nad LGBT zajednicom započeo studijom “Zastupa- nje slučajeva diskriminacije po osnovu seksualne orjentacije u Crnoj Gori: Od načela do prakse” čiji su autori Marijana Laković i Aleksandar Saša Zekovi, a koju su, 2012. godine, zajednički publikovali “LGBT Forum Progres” i “ILGA Europe”. 1 Stručna literatura ove vrste, koja uključuje studiju slučajeva i statistiku, može biti, itekako, korisna kod planiranja mjera i pri imple- mentaciji nacionalne LGBT politike. Knjige ove vrste, kroz činje- nično sagledavanje stanja, doprinose promovisanju pravde, jačanju pravnog sistema i poštovanju zakona ali i profesionalnoj izvrsnosti nadležnih institucija, posebno policijske i tužilačke organizacije, ali i sudova. Pri radu na knjizi konsultovali smo značajan broj izvora: preko hiljadu stranica podnijetih prijava i odgovora s tim u vezi, uključujući brojna rešenja i presude kao i značajan broj Internet izvora i medijskih tekstova. Takođe, neposredno smo razgovarali s brojnim žrtvama i po- stupajućim javnim službenicima. U studiji je predstavljeno ukupno 218 prijava podnijetih Upravi policiji Ministarstva unutrašnjih poslova Crne Gore i nadležnim osnov- nim državnim tužilaštvima u 2013. i prvom kvartalu 2014. godine. Tim prijavama LGBT zajednice je obuhvaćeno oko 314 osoba. Ove prijave je, uglavnom, podnijela nevladina organizacija (NVO) “LGBT Forum Progres” Na osnovu tih prijava Uprava policije i državni tužioci, u 2013. i prvom kvartalu 2014. godine, podnijeli su zahtjev za vođenje prekrašaj- nog postupka protiv 108 osoba. Okončano je, u posmatranom periodu (2013. godina i prva četori mjeseca 2014. godine), ukupno 48 prekršaj- nih postupaka postupaka. U ovaj zbir se uključuju i postupci koji su za- početi u 2012. godini. Ukupno je 36 osoba kažnjeno novčanom kaznom u rasponu od 50 do 700 eura. Ukupno je prema 12 osoba, uključujući i maloljetnike, saopštena mjera opomena ili ukor. Dvije osobe su uslovno kažnjenje na kaznu zatvora od deset dana. Ukupno je 15 osoba oslobo- đeno od prekršajne odgovornosti usled nedostatka dokaza. 1 U periodu od 2010-12 godina LGBT zajednica podnijela je preko 65 prijava prema Upravi policije, 22 pritužbe zbog diskriminacije različitih državnih organa i neprofesionalne primjene službenih ovlašćenja (uglavnom policijskih službenika). U istom posmatranom periodu, prema podacima NVO “LGBT Forum Progres” podnijeto je 15 zahtjeva za vođen- je prekršajnog postupka. U periodu od 2010-12 okončano je ukupno 9 prekršajnih pos- tupaka u kojima je jedna osoba oslobođena odgovornosti, njih 4 su kažnjenje novčanim kaznama u iznosu od 150 do 800 eura, dvije soobe na kaznu zatvora od 15 odnosno 12 dana, a i jedno osoba uslovnom kaznom zatvora od 10 dana. MITOVI I STEREOTIPI - STUDIJA SLUČAJA U 2013. godini, i prvom kvartalu 2014. godine, okončana su, pravosnažno, kod Osnovnih sudova u Baru i Podgorici, tri krivična postupka koja su vođena zbog krivičnog djela ugrožavanje sigurnosti LGBT osoba a koji su vođeni po optužnom predlogu nadležnog tuži- oca. U tim postupcima kod jednog slučaja je izrečena kazna zatvora od tri mjeseca, kod drugog kazna zatvora od mjesec dana i u trećem slučaju uslovna kazna zatvorom od tri mjeseca. U toku su dva krivična postupka zbog nasilničkog ponašanja na štetu LGBT osoba. Izviđaj je u toku, od strane nadležnog tužioca, povodom tri podnijete krivične prijave od strane iste NVO. Pred redovnim sudovima okončana su dva postupka zbog zašti- te od diskriminacije LGBT osoba. U oba postupka je utvrđena i zabra- njena dalja diskriminacija LGBT zajednice. Podnijeto je i nekoliko predstavki zbog neadekvatne primjene policijskih ovlašćenja koje je Ministarstvo unutrašnjih poslova ocijenilo osnovanim. U istom posmatranom periodu LGBT zajednica je podnijela pre- ko dvadeset pritužbi zbog diskrimimacije protiv različitih državnih i lo- kalnih organa, uključujući i škole i nastavnike, kao i državne službenike i starešine državnih organa. Pred institucijom Ombudsmana protiv više javnih službi, orga- na i pojedinaca podnijeto je desetak pritužbi zbog diskriminacije. Zbog neblagovremene reakcije institucije Ombudsmana neke su pritužbe povučene a posledice diskriminacije su prevaziđene kroz direktnu ko- munikaciju i izvinjenje tuženih institucija. U jednom, rekli bi istorijskom, slučaju, po osnovu tužbe NVO “Kvir Montenegro”, Etički odbor Crne Gore je ustanovio kršenje Kodeksa državnih službenika i namještenika zbog javnih uvreda na račun LGBT osoba. Trudili smo se da u knjizi predstavimo suštinu i iskažemo, što je moguće kraće, sve relevantne činjenice. Tekst prati značajan broj sa- držajnih fusnota kako bi se osigurala jasnost i informativnost. Na kraju studije date su i određene ocjene, zaključci i preporuke, prema svim akterima procesa društvene inkluzije LGBT osoba. U Podgorici, aprila 2014. godine mr.sc. Aleksandar Saša Zeković dr.iur Jovan Kojičić Predrag Tomović 6 Zeković Kojičić Tomović V.R. iz Podgorice osuđen na kaznu zatvora Protiv okrivljenog V.R. Osnovno državno tužilaštvo (ODT) u Podgorici je podnijelo optužni predlog zbog krivičnog djela ugrožavanje sigurnosti iz člana 168 stav 1 Krivičnog zakonika. Krivičnu prijavu protiv V.R. podnio je LGBT aktivista Zdravko Cimbaljević sredinom novembra 2010. godine. U prijavi, dostavljenoj na ocjenu i odlučivanje ODT, Cimbaljević je ukazao na elemente mogućih krivičnih djela - zlostavljanje, iz člana 166a , i ugrožavanje sigurnosti, iz člana 168. st.2. Krivičnog zakonika Crne Gore. Za detalje o ovom slučaju posjetiti http://media.lgbtprogres.me/2011/03/Book-4-web.pdf Rješavajući po optužnom predlogu Osnovni sud u Podgorici je R.V. oglasio krivim za krivično djelo stavljeno mu na teret i izrekao mu uslovnu osudu.2 Protiv presude, ODT je izjavilo žalbu zbog odluke o kazni. Viši sud u Podgorici je istu uvažio i preinačio prvostepenu presudu u pogledu odluke o krivičnoj sankciji, i okrivljenog osudio na kaznu zatvora u trajanju od 30 dana.3 Ovo je prvi slučaj javno prijavljenog homofobičnog nasilja u Crnoj Gori. Nakon institucionalnog deklarisanja Cimbaljević se ubrzo i javno deklarisao kao homoseksualac i postao prvi vidljivi lider crnogorske LGBT zajednice. Presuda protiv V.R. postala je pravosnažna 19. novembra 2013. god. Aktiviranje suzavca na muzičkom