De archeologische kroniek van Noord-Holland 2010 Genieten van onze cultuurhistorie Het is alweer de derde keer dat de provincie Noord- depot. Dit depot wil de provincie Noord-Holland de komende Holland een archeologische kroniek laat verschijnen. Dit voorjaar jaren gaan ontwikkelen. Het moet archeologische vondsten en Elvira Sweet ben ik geïnstalleerd als nieuwe gedeputeerde Cultuur. Voor mij is dit collecties voor een zo breed mogelijk publiek toegankelijk maken, de eerste keer dat ik u dit bijzondere naslagwerk mag aanbieden. zodat velen ervan kunnen genieten. Eigenlijk is de aanduiding Gedeputeerde Cultuur En dat doe ik met plezier en overtuiging. ‘depot’ te beperkt voor hetgeen we willen bouwen. Het wordt een informatiecentrum, waar veel te zien en te beleven is. Waar Kerntaak ieder op zijn eigen manier en niveau te weten kan komen wat het Noord-Holland heeft ontzettend veel te bieden op archeologisch bodemarchief in onze provincie te bieden heeft. Zo kunnen we gebied. Onze taak als beheerder van archeologische collecties zoveel mogelijk inwoners van Noord-Holland laten genieten van nemen wij zeer serieus. Archeologie maakt integraal onderdeel onze rijke cultuurhistorie. uit van het beleidsthema cultuur en cultuurhistorie. Wij willen De bereikbaarheid van dit informatiecentrum moet optimaal zoveel mogelijk inwoners van Noord-Holland laten genieten van zijn. Over de locatie is dan ook goed nagedacht: meteen aan het onze rijke cultuurhistorie. In ons coalitieakkoord hebben we over intercitystation van Castricum, vlakbij de weidse polders van het onze kerntaak ‘cultuurhistorie’ meerdere accenten geformuleerd, Oer-IJ gebied, het Alkmaardermeer, de duinen en het strand. We waaronder; willen dat een bezoek aan het nieuwe archeologische centrum voor • Cultuur en erfgoed dragen bij aan de toeristische aantrekkings­ wandelaars en fietsers past in een ‘dagje op stap’. kracht van de provincie. • De provincie waarborgt diversiteit en spreiding van cultuur in de Het duurt niet lang meer of u kunt al onze topvondsten ‘live’ gaan regio. aanschouwen. Hoe dan ook, meer informatie over het nieuwe Ik ben van mening dat wij ook via het uitbrengen van deze archeologische informatiecentrum houdt u nog van ons tegoed. archeologische kroniek hieraan op een waardevolle manier Tot die tijd kunt u genieten van en bijdragen aan de archeologische invulling geven. kronieken. Informatiecentrum Ik wens u veel leesplezier! Dat doen we ook met de bouw van een nieuw archeologisch Inhoud Voorwoord 41 Waagstraat 6 73 Uitgeest-Assum 2 Alkmaar 44 Zuider Boerenvaart 43 73 Waldijk perceel J 2 Doelenveld 47 Haarlem 74 Wormerland-Jisp 5 Paardenmarkt 47 Groot Heiligland 26 74 Dorpstraat 5a 7 Paardenmarkt (voor lopige 48 Stationsplein/Jansweg 75 Weiver resultaten) 50 Heemskerk 76 Zaanstad-Krommenie 10 Wagenmakerstraat 50 Dorpskerk 76 Noorderhoofdstraat 173 13 Amsterdam 51 Heerhugowaard 77 Zaanstad-Westzaan 13 Elandsstraat 101-109 51 De Horst 77 J.J. Allanstraat 210 15 Haarlemmerplein 51 Heiloo 77 Kerkbuurt 37 16 Herengracht 74-78 51 Maalwater 80 Zaandam 17 Noord/Zuidlijn 53 Hoorn 80 A.F. de Savorin Lohman straat 17 Sarphatistraat 470, 53 Kleine Havensteeg 7-9 19-21/Zuiderkerkstraat 9 Bolwerk Muiden 56 Westerdijk 13-17 81 Varia 18 Varia 59 Hoorn, Enkhuizen, Stede Broec, 81 Oproep 20 Amsterdam-Zunderdorp Drechterland 81 Een adellijke orka 20 Kerkhof 59 Zuiderdijk 83 Collectie Westra op weg naar 21 Bergen 62 IJmuiden het Depot 21 Ruïnekerk 62 Lange Nieuwstraat 84 De herkomst van Hilde 23 Bergen en Harenkarspel- 64 Medemblik-Opperdoes 86 Drieknoppenfibulae uit Schoorldam 64 Camping Klein Giethoorn Kennemerland 23 Kasteel of tolhuis 66 Medemblik-Abbekerk 88 De ‘small long brooch’ van 24 Beverwijk 66 Dorpsstraat 8 Limmen 24 Broekpolder- 66 Oostzaan 90 Een Neanderthalerwerktuig Wijkerbroekse molen 66 Jacob Corneliszstraat uit Muiderberg 24 Castricum ter hoogte van nr. 8/9 91 Naarden | IJzeren Veld 24 De Boogaert 68 Kerkstraat/Kerkbuurt 92 Gooi en Vechtstreek 26 Dorpsstraat 69 Zuideinde 67-69 Vondstmeldingen 2010 27 Egmond-Binnen 70 Purmerend 94 Recente restauraties provinciaal 27 Herenweg 66 70 Koemarkt-Ursulaklooster depot 29 Enkhuizen 71 Stede Broec-Bovenkarspel 97 Literatuurlijst 29 Molenweg 7 71 Hoofdstraat 17-19 100 Illustratieverantwoording 32 Noorderboerenvaart 26 72 Uitgeest 32 Noorderhavendijk tot 72 Plangebied Verzijlenberg Compagniesbrug (nabij de Waldijk) 37 Vijzelstraat 2 | Alkmaar | Doelenveld circa 0,3 ha en is momenteel in gebruik als schuttersdoelen, die in 1385-1390 waren parkeerterrein. De locatie bevindt zich in de opgericht. Het Doelenveld is duidelijk zicht- Naar aanleiding van voorgenomen nieuw bouw historische binnenstad van Alkmaar en is baar op de kaart van Cornelis Drebbel van in het kader van het project Yxie/Doelenveld gelegen tussen de Doelenstraat in het westen circa 1597 en de kaart van Blaeu van 1652. heeft ADC ArcheoProjecten, in opdracht van en de Ramen in het oosten. Op het terrein zijn In alle zes werkputten zijn vlechtwerk- de gemeente Alkmaar, binnen het plangebied zes proefsleuven aangelegd met een totale constructies en plaggenconstructies gevonden Doelenveld een Inventariserend Veldonder- oppervlakte van circa 550 m2. Het veldwerk is op een diepte van circa 1,00 m onder N.A.P; zoek (IVO) middels proefsleuven uitgevoerd. uitgevoerd tussen 6 mei en 10 juni 2010. alle in een overstromingslaag waarvan de Het plangebied heeft een oppervlakte van Het Doelenveld zelf ontleent zijn naam aan de datering onduidelijk is. Hoewel enkele vond- De kaart van Blaeu uit 1652. Archeologische kroniek 2010 | Provincie Noord-Holland | 3 sten uit deze laag dateerden uit de periode grond met een breedte van circa 7 m en een eeuw gedateerd. De opgravingen bij het 900-1200 na Chr., waren het er zo weinig dat lengte van minimaal 8 m onderscheiden stadhuis in 1968 en 1978 zouden slechts één het niet mogelijk is om deze laag met zeker- worden. De noordelijke kopse kant wordt dan complete huisplattegrond van een boerderij heid te dateren. gevormd door de constructie van vlechtwerk met veeboxen hebben opgeleverd. Het vloer- In alle zes putten zijn drie overstromings- en plaggen in werkput 6 en de zijgevel door de niveau van de door Cordfunke opgegraven pakketten gevonden. De datering van deze houten palen en vlechtwerk in werkput 5. huisresten bevond zich op een diepte van lagen is onduidelijk, maar het is mogelijk dat De (mogelijke) plattegrond is haaks op de bijna 1,00 m onder N.A.P. en dat sluit aan op zij zijn afgezet bij de rampen van 1163 en 1170, Gedempte Nieuwesloot georiënteerd en sluit het niveau van de sporen op het Doelenveld gevolgd door een derde, waarschijnlijk in daarmee goed aan op structuren, zoals onder- (circa 0,90 m onder N.A.P.). Het is echter wel 1248. Een vroegere datering is echter niet scheiden door Cordfunke in een bouwput in zo dat er vragen bestaan over de dateringen en uitgesloten. de Langestraat in 1974 en bij het Stadhuis in de op de sporen gebaseerde reconstructies van Op basis van de oriëntatie en ligging van de de Langestraat in 1978. Die structuren zijn Cordfunke. Gesuggereerd is dat het hier om sporen kan in het zuidoostelijke deel van het destijds door hem als incomplete huisplatte- een deel van de nederzetting gaat dat bij onderzoeksgebied een mogelijke huisplatte- gronden geïnterpreteerd en in de 10de-11de overstromingen uiteen is geslagen en weg- Een van de vlechtwerkwanden, die op het Doelenveld gevonden is. Een rechthoekige houten paal, gesteund door een houten balkconstructie: de schietpaal op het Doelenveld? 4 | De schietpaal op het Doelenveld is op dit schilderij van B.G. ten Berge uit 1870 goed te zien. gespoeld; hierbij zouden de huisresten door jongere sporen gevonden. De sporen 1001 in een rechthoekige houten paal, gesteund door afdrijving verplaatst kunnen zijn. werkput 3 en 1001 in werkput 6 vormen onder- een houten balkconstructie. Deze paal moet Over de sporen die op het Doelenveld gevonden deel van één en dezelfde greppel, die het gehele wel haast de schietpaal zijn die op een prent zijn kan in ieder geval opgemerkt worden dat onderzoeksgebied doorsnijdt. De greppel, die uit 1870 duidelijk te zien en waarvan de het vlechtwerk en de plaggen alle eenzelfde in de 18de eeuw is gedempt, is oost-west locatie over een komt met de paal in de kuil. oriëntatie hebben of haaks op elkaar gelegen georiënteerd en loopt parallel aan de Vondsten verzameld uit de vulling van de kuil zijn. Ook is het zo dat de oriëntatie ervan Gedempte Nieuwesloot. onder steunen deze interpretatie, aangezien aansluit op de door Cordfunke opgegraven Aan de noordoostzijde van het terrein, in zij dateren uit de periode 1800-1900. resten. Maar, om de functie van de op het werkput 1, is in het zuidelijke deel van de Doelenveld gevonden resten te begrijpen, is sleuf, op een diepte van 0,61 m onder N.A.P., ADC ArcheoProjecten, Gavin Williams verder onderzoek in ieder geval noodzakelijk. een ronde kuil gevonden. De kuil had een In het gehele onderzoeksgebied zijn verder ook doorsnede van circa 3 m met in het midden Archeologische kroniek 2010 | Provincie Noord-Holland | 5 Alkmaar | Paardenmarkt van een minderbroederklooster met begravingslagen. Niet alleen mannen zijn bijbehorende begraafplaats. begraven bij het klooster, ook vrouwen en In de periode van juni tot en met augustus Tijdens het veldwerk zijn inderdaad vele zelfs kinderen zijn bijgezet. 2010 heeft Hollandia Archeologen, in samen- begravingen gevonden; overigens allemaal op Opmerkelijk was de vondst van een meer- werking met studenten en begeleiders van het het buitenterrein van het klooster. Sporen van voudige begraving in de begraafplaats. In een studieonderdeel Human Osteoarchaeology het klooster zelf zijn nagenoeg niet gevonden. grote kuil waren de lichamen van 22 personen aan de Universiteit Leiden, een opgraving Hooguit kan een grote puinkuil, gevuld met bijgezet. Naast deze grote kuil werd nog een uitgevoerd aan de Paardenmarkt te Alkmaar. puinresten en mortel in de uiterste noordwest- kleinere kuil gevonden waarin 10 personen Een herinrichting van het plein, waarbij hoek van de opgraving tot de fundering van waren begraven.