S.Prokurat, Anatomia myśli eurosceptycznej… Sergiusz Prokurat∗ Anatomia myśli eurosceptycznej na przykładzie „Naszego Dziennika” Zjawisko Unii Europejskiej bywa postrzegane w najróżniejszy sposób, dlatego na szczególną uwagę zasługuje casus specyficznego pojmowania UE przez grupę społeczną narodowych katolików zwią- zanych z gazetą „Nasz Dziennik”.1 Pismo reprezentują osoby kry- tycznie patrzące na proces integracji europejskiej i na warunki członkostwa Polski w UE. To dosyć hermetyczna grupa, niechętna jakiejkolwiek postępowej wizji rzeczywistości. Przedstawiciele tego nurtu związani są także ze środowiskiem Radia Maryja kierowanym przez duchownego – T.Rydzyka. Środowisko to, wbrew pozorom, tworzą intelektualiści często nawet związani z Kościołem katolic- kim lub księża profesorowie. Do najbardziej znanych felietonistów „Naszego Dziennika” należą m.in. dr Marek Czachorowski,2 prof. Jerzy Robert Nowak,3 prof. ks. Jerzy Bajda,4 prof. ks. Czesław ∗ Mgr Sergiusz Prokurat – absolwent Centrum Europejskiego UW oraz Instytu- tu Historycznego UW. 1 „Nasz Dziennik” to ogólnopolska gazeta codzienna o profilu katolicko- narodowym. Wydawana w Warszawie przez Spes sp. z o.o., została założona przez o. Tadeusza Rydzyka w 1998 r. Redaktorem naczelnym jest od 1999 r. Ewa Sołowiej. 2 Dr Marek Czachorowski – doktor filozofii. Od 1988 r. pracownik naukowo- dydaktyczny Wydziału Filozofii KUL (Katedra Etyki), związany ze środowiskiem Radia Maryja. Laureat Nagrody im. Jana Pawła II w 1990 r. za działalność w obronie życia poczętego. 3 Prof. Jerzy Robert Nowak – publicysta, doktor habilitowany nauk historycz- nych, znawca problematyki węgierskiej. Autor ponad 40 książek i wielu artykułów w prasie. Szczególnie często zabiera głos na temat stosunków polsko-żydowskich oraz integracji europejskiej. 4 Prof. ks. Jerzy Bajda – kierownik Katedry Teologii Moralnej Małżeństwa i Ro- dziny w Zakładzie Teologii Systematycznej w Instytucie Studiów nad Rodziną ATK. 89 Studia Europejskie, 2/2008 Bartnik,5 dr Mieczysław Ryba6 oraz dr Stanisław Krajski.7 W gaze- cie tej publikują specjaliści w sprawach teologii, etyki oraz history- cy. Brakuje jej natomiast zaplecza ekonomicznego, żaden znany ekspert ds. gospodarki nie publikował w „Naszym Dzienniku” przed wstąpieniem Polski do UE, w latach 2002 – 2003.8 Mimo porażki, jaką poniosło środowisko narodowokatolickie w związku z akcesją Polski do Unii Europejskiej, formacja nie przestała istnieć i wciąż trwale wpisuje się w polską rzeczywistość. Dlatego wydaje się waż- ne, aby uchwycić sens myśli narodowokatolickiej, która wciąż żywo wpływa na bieżącą rzeczywistość. Język prasy narodowokatolickiej na przykładzie „Naszego Dziennika” Artykuły o tematyce unijnej poruszane przez „Nasz Dziennik” są wyjątkowo różnorodne – od idei integracji europejskiej przez za- gadnienia społeczne i ekonomiczne, a także problemy etyczno- moralne, aż po takie, które bezpośrednio dotyczą Kościoła katolic- kiego. W gazecie zostają poddane krytyce nie tylko Unia Europejska i proces integracji, ale także konkretne formalne i nieformalne gru- py społeczne, które deklarują przychylność integracji europejskiej. Fakty, informacje i osoby ekspertów, którzy pełnią rolę komentato- rów, są tak dobrane, aby wywołać u czytelnika negatywne wraże- nie, gdy chodzi o Unię Europejską i idee integracji. Felietoniści „Naszego Dziennika” są bardzo „twórczy”, jeżeli chodzi o język. Sto- sowane przez nich nazewnictwo i sposób jego doboru wskazują na zdecydowanie negatywne nacechowanie języka, jakim posługuje się ta gazeta, gdy przedmiotem dyskusji stają się kwestie powiązane pośrednio lub bezpośrednio z Unią Europejską. Unię konsekwent- nie w nagłówkach przedstawia się jako wroga, używając sformuło- 5 Prof. ks. Czesław Bartnik – obecnie emerytowany pracownik naukowy KUL z tytułem profesorskim. Jest także członkiem czynnym TN KUL, członkiem Komi- sji Nauki Wiary Episkopatu Polski oraz Komitetu Nauk Teologicznych PAN. Twórca oryginalnego kierunku filozoficznego – personalizmu uniwersalistycznego, znany filozof, teolog i publicysta. 6 Dr Mieczysław Ryba – adiunkt Katedry Historii Nowożytnej na KUL. 7 Dr Stanisław Krajski – adiunkt na UKSW (wykłada historię filozofii), publicy- sta, prozaik. 8 Obecnie to się zmieniło. Stałym felietonistą „Naszego Dziennika” od 2005 r. jest prof. Żyżyński z WZ UW. Mimo to poglądy gazety dotyczące ekonomii nie ule- gły zmianie. 90 S.Prokurat, Anatomia myśli eurosceptycznej… wań: „Barbarzyństwo Unii Europejskiej”;9 „Zdrada interesów Pol- ski”.10 Same tytuły zawierają bardzo często odwołania do rzeczy powszechnie znanych czytelnikom (książek, wydarzeń, postaci) np.: Kraina Sodomy i Gomory?;11 Wielki Brat z Brukseli.12 W artyku- łach i felietonach stosowane są liczne zabiegi stylistyczne, dzięki którym publikacje zostają nacechowane emocjonalnie metodą ko- munikacji perswazyjnej.13 Uwypuklona jest przy tym domniemana ekspansywność Unii Europejskiej przez sam styl tytułów: Unia chce...; Unia żąda...; Polska w Unii czy Unia w Polsce?. Taki dobór form czasownikowych to nie przypadek. Dla formacji narodowokato- lickiej to coś więcej niż stylistyka – to właśnie Unii Europejskiej: „(...) wolność gospodarczą, polityczną, socjalną, militarną i po części także kulturalną składamy w ofierze (...)”14 – piszą redaktorzy „Na- szego Dziennika”. Front narodowokatolicki niejednokrotnie wyraża swoje poglądy przez agresywną perswazję, która charakteryzuje się bezwzględną kategorycznością sądów. Nie ma tutaj bilansu zysków i strat, nie ma obszaru dla refleksji, wreszcie nie ma wolnego wybo- ru: „Poddanie się Unii jest straszliwą zdradą wobec wszystkiego, co w naszej historii było dla nas święte. (...) I to jest to zło, którego sumienie nie pozwala nam czynić i głośno woła: »NIE WOLNO«”.15 Zdaniem komentatorów „Naszego Dziennika” w okresie prze- dakcesyjnym społeczeństwo polskie poddane zostało socjotechnicznej manipulacji i propagandzie. Gazeta zauważa ten problem i poucza swoich czytelników, że pozytywne informacje o Unii przedstawiane w mediach są „po prostu propagandą”. Promowanie w mediach Unii Europejskiej zdaniem felietonistów „Naszego Dziennika” jest oparte na ogólnikach i sofizmatach, które należałoby obalić. Forma promo- cji Unii jest niejasna, mglista i utopijna, a propaganda prounijna oparta wyłącznie na utopijnych marzeniach i niemożliwych do speł- nienia życzeniach. Jej celem jest odwrócenie wzroku całego społe- czeństwa od spraw naprawdę ważnych i skupienie się na koloro- 9 M.Czachorowski, Barbarzyństwo Unii Europejskiej, „Nasz Dziennik”, 21 – 22.09.2002. 10 Wystąpienie posła Jana Łopuszańskiego podczas debaty sejmowej 10.12.2003, Zdrada interesów Polski, „Nasz Dziennik”, 19.12.2003. 11 M.Czachorowski, Kraina Sodomy i Gomory?, „Nasz Dziennik”, 19.02.2003. 12 P.Wesołowski, Wielki Brat z Brukseli, „Nasz Dziennik”, 22.08.2002. 13 E.Aronson, T.Wilson, R.Akert, Psychologia społeczna. Serce i umysł, Poznań 1997, s.319. 14 C.Bartnik, Biała flaga kapitulacji, „Nasz Dziennik”, 20.12.2002. 15 J.Bajda, Miej sumienie, „Nasz Dziennik”, 11.06.2003. 91 Studia Europejskie, 2/2008 wym i bajkowym świecie, gdzie królują rzekomo równość, solidar- ność, demokracja, jedność, autonomia, poszanowanie pluralizmu, dobrobyt, rozwój, godność człowieka itd.16 Nie znaczy to wcale, że felietoniści „Naszego Dziennika” są przeciwni takim postulatom – raczej zauważają, że na takich hasłach budowa spójnej wizji Europy jest niemożliwa. Środowisko narodowo-konserwatywne barwnie porównuje pro- mocję Unii Europejskiej w mediach do starych haseł PZPR, takich jak „Naród z Partią”.17 Zdaniem „Naszego Dziennika” retoryka propagandy zwolenników Unii Europejskiej przypomina retorykę PRL-u, a sama Unia przywodzi na myśl blok sowiecki. W sprawie integracji Polski z Unią Europejską „Nasz Dziennik” reprezentuje zdanie odmienne od oficjalnego stanowiska Kościoła katolickiego i papieża. Środowisko narodowokatolickie jest zdania, że propagan- da wykorzystuje Kościół, a zwłaszcza przeinacza słowa papieża.18 Słowa papieża są więc przekręcane przez media, które przedstawia- ją go jako zwolennika Unii Europejskiej. Publicyści „Naszego Dzien- nika” chętnie szukają krytyki Unii Europejskiej nawet tam, gdzie jej nie ma. Zdaniem Jerzego Gałkowskiego z „Tygodnika Powszech- nego” eurosceptycy powiązani z „Naszym Dziennikiem” swoje wy- wody opierają na prostym skojarzeniu: „(...) ponieważ uważam Unię za rzecz złą, papież nie może jej popierać”.19 Rozumowanie takie zniekształca więc jakiekolwiek argumenty i nagina je tak, aby zga- dzały się ze światopoglądem czytelników „Naszego Dziennika”. Problemy społeczne, religijne i kulturowe. Czy Unia Europej- ska stanowi zagrożenie dla moralności? Niechęć formacji narodowokatolickej do Unii Europejskiej ma znacznie głębsze przyczyny, niż się powszechnie uważa. Kwestie moralności i etyki eurosceptyków tworzą spójną całość z problema- mi społecznymi, związanymi z przystąpieniem Polski do Unii, a nawet więcej – są ważniejsze. Dla czytelników „Naszego Dziennika” niezwykle istotne są pro- blemy etyczne. Poza walką z postępującą demoralizacją, problem demograficzny, opierający się na przejaskrawionym zagrożeniu 16 C.Bartnik, Czy poza UE nie ma zbawienia?, „Nasz Dziennik”, 29 – 30.03.2003. 17 Zob.: „Nasz Dziennik”, 22.03.2002, s.10. 18 C.Bartnik, Czy poza..., op.cit. 19 J.Gałkowski, Negacja akceptacji, „Tygodnik Powszechny”, 16.03.2003. 92 S.Prokurat, Anatomia myśli eurosceptycznej… wymarcia narodu polskiego, to jeden z naczelnych tematów poru- szanych na łamach pisma. Pojawia się tutaj mechanizm obawy o spadającą liczebność populacji powiązanej z lękiem o własną od-