Faculteit politieke en sociale wetenschappen De verpersoonlijking van kiescampagnes De Bekende Vlaming als kandidaat bij de provincie- en gemeenteraadsverkiezingen op 8 oktober 2006 scriptie neergelegd tot het behalen van de graad van licentiaat/Master in de politieke en sociale wetenschappen door Frederik De Swaef (20024424) Academiejaar 2006-2007 Promotor : Commissarissen : prof. dr. Herwig Reynaert lic. Tony Valcke dr. Dries Verlet Inzagerecht in de scriptie / masterproef Ondergetekende, Frederik De Swaef, geeft hierbij toelating aan derden, niet behorend tot de examencommissie, om zijn proefschrift in te zien. Gent, 20/05/2007 Deze toelating geeft aan derden tevens het recht om delen uit de scriptie/ Masterproef te reproduceren of te citeren, uiteraard mits correcte bronvermelding. 2 Faculteit politieke en sociale wetenschappen De verpersoonlijking van kiescampagnes De Bekende Vlaming als kandidaat bij de provincie- en gemeenteraadsverkiezingen op 8 oktober 2006 scriptie neergelegd tot het behalen van de graad van licentiaat/Master in de politieke en sociale wetenschappen door Frederik De Swaef (20024424) Academiejaar 2006-2007 Promotor : Commissarissen : prof. dr. Herwig Reynaert lic. Tony Valcke dr. Dries Verlet 3 Woord vooraf Het voelt onwezenlijk aan om na de vele maanden werk uiteindelijk deze drukklare thesis in handen te hebben. Bij het begin van dit werkstuk lijkt het mij opportuun enkele mensen te bedanken. Vooreerst wil ik alle buren, vrienden en wildvreemden bedanken die de voorbije twee jaar mij tipten over BV’s die opkwamen bij hen in de buurt of mij krantenknipsels over BV-politici bezorgden. Dank aan mijn beste vrienden met wie ik meermaals over dit onderwerp van gedachten kon wisselen. Mijn dank gaat verder uit naar alle BV-politici en de leden van het ervaringspanel die ondanks hun drukke bezigheden toch de tijd vonden om aan mijn onderzoek mee te werken. Ik wens ook mijn promotor, professor doctor Herwig Reynaert, te bedanken. Of het nu ging over een Erasmusbestemming, een lesdiscussie of de keuze van dit niet zo conventioneel thesisonderwerp, steeds gaf hij mij het volste vertrouwen om mijn eigen weg te zoeken. Speciale dank ook aan Johan, mijn link met de sterren. Zonder hem zou ik dit onderzoek simpelweg niet hebben kunnen voeren. Veel dank aan mijn mama en papa voor alle kansen die ze mij tot nu gegeven hebben. Eigenlijk heb ik ver alles in mijn jonge leven aan hen te danken. Ook een thesis zonder schrijffouten was zonder hen ondenkbaar geweest. Ten slotte wil ik ook mijn zusje, Lieselot, bedanken voor alle steun tijdens het blokken de voorbije jaren en bij het schrijven van deze thesis. Veel leesplezier. Frederik De Swaef Aalst, 11 mei 2007 4 Inhoud Woord vooraf 4 Inhoudstafel 5 Lijst met tabellen en figuren 9 Inleiding 10 Deel 1 Professionalisering en personalisering van verkiezingscampagnes 13 1.1 De personalisatie en professionalisering van verkiezingscampagnes in het buitenland 13 1.1.1 Van traditionele naar post-moderne campagnes 13 1.1.2 Buurlanden volgen Amerikaans voorbeeld 14 1.1.3 Verschillen in vorm en snelheid 14 1.2 De personalisatie en professionalisering van verkiezingscampagnes in Vlaanderen 15 1.2.1 Nummer wel, naam niet 16 1.2.2 De sleutel tot personalisering van kiescampagnes 16 1.2.3 Meer stemmen 16 1.2.4 Antwoord aan lijst nummer 2 17 1.2.5 De nadelen 17 1.2.6 Kleur doet kiezen 18 1.2.7 Met deze man wordt het anders 18 1.2.8 Regen 18 1.2.9 Wat niet werkt 19 1.2.10 Kind van de rekening 19 1.2.11 Annemie en Julieke 20 1.2.12 Het kan ook zonder 20 1.2.13 Wij willen Willy 21 1.2.14 De toegevoegde waarde van Verhofstadt 21 1.2.15 Ah, is dat hier de CVP? 21 1.2.16 Ieder zijn reclamebureau 22 1.2.17 De eerste BV-verkiezingen 22 1.2.18 Verder en verder 23 1.2.19 De presidentiële campagne 23 5 1.3 En toen dook hij op: de BV in de politiek 24 1.3.1 Celebrities in de politiek 24 1.3.2 Wallonië zet de trend 26 1.3.3 Vlaanderen niet immuun 27 1.4 Verklaringen voor de toenemende personificatie 28 1.4.1 De teledemocratie 28 1.4.2 De BP is een soort BV 30 1.4.3 Vertrouwenscrisis 31 1.4.4 Het einde van de zuilen 32 1.4.5 De onafhankelijke spits 34 1.5 Conclusie 35 Deel 2 Wie zijn ze en hoe presteren ze? Kwantitatieve analyse van BV’s bij de gemeente- en provincieraadsverkiezingen van 8 oktober 2006 37 2.1 Wat is een BV? 37 2.1.1 Van celebrity tot BV 38 2.1.2 Het BV-model van Weyers 39 2.1.3 Wie is BV-politicus: de criteria 39 2.1.3.1 Mate van bekendheid 40 2.1.3.2 Het tijdstip van bekendheid 41 2.1.3.3 De sector van oorsprong 42 2.1.3.4 Overzicht criteria 43 2.1.3.5 Beperkingen criteria 43 2.2 Kwantitatieve analyse van BV’s in de politiek 44 2.2.1 Overzicht resultaten gemeenteraadsverkiezingen 45 2.2.2 Overzicht resultaten provincieraadsverkiezingen 48 2.2.3 Analyse resultaten 49 2.2.3.1 BV’s tussen de andere kandidaten 49 2.2.3.2 BV’s per partij 50 2.2.3.3 Geografische spreiding 51 2.2.3.4 Sector van herkomst 51 2.2.3.5 Wie slaagde? 53 2.2.3.6 Trekken en duwen 55 2.2.3.7 Onzichtbare BV’s 56 2.2.3.8 De BV tegenover de gewone kandidaten 57 6 2.2.3.9 BV-politici in de media 62 2.2.3.10 Opvallende uitslagen en uitvoerende mandaten 62 2.2.4 De ene BV is de andere niet 63 2.2.4.1 De Relatief Bekende Vlaming versus de Absoluut Bekende Vlaming 64 2.2.4.2 Het ervaringspanel: methodologisch kader 64 2.2.4.3 Criteria ervaringspanel 65 2.2.4.4 Analyse BV volgens klasse 67 2.3 Conclusie 71 Deel 3 Waarom doen ze het? Kwalitatieve analyse van BV’s bij de gemeente- en provincieraadsverkiezingen van 8 oktober 2006 75 3.1 Methodologie van het kwalitatief onderzoek naar BV-politici 75 3.1.1 Theoretisch kader 75 3.1.2 Gevaren bij kwalitatief onderzoek 77 3.1.3 Opbouw en verloop kwalitatief onderzoek 78 3.1.4 Obstakels tijdens het onderzoek 79 3.2 Kwalitatieve bevraging BV-politici 80 3.2.1 Biografische gegevens 80 3.2.2 BV is sleutel voor lokaal bestuur in Brussel 81 3.2.3 Hengelen naar BV’s 83 3.2.4 Waarom doen BV’s mee aan lokale verkiezingen? 86 3.2.5 Extra stemmen halen 87 3.2.6 Gevolgen van de stap in de politiek 88 3.2.7 Imago van de BV bij zichzelf en in zijn omgeving 92 3.2.8 Voltijds politicus 93 3.2.9 Campagnevoeren is vorm van prostitutie 95 3.2.10 Partijtrouw 97 3.2.11 BV-politici volgen lokale actualiteit matig 99 3.2.12 BV-politici en hun lokaal partijprogramma 100 3.2.13 Never take celeb-politician for granted 101 3.3 Maatschappelijk debat 103 3.3.1 De commentatoren 104 3.3.2 De wetenschappers 107 3.3.3 Gewone politici 108 7 3.3.4 BV-politici 110 3.4 Blik op de toekomst 111 3.5 Conclusie 112 Eindconclusie 117 Bibliografie 122 Bijlagen 128 8 Lijst van tabellen en figuren In de tekst werden meestal enkel delen van de volledige tabel opgenomen die illustratief waren voor de tekst. De volledige tabel vindt u dan steeds in bijlage. Tabel 1 | BV-Politici bij gemeenteraadsverkiezingen 2006 45 Tabel 2 | BV-politici bij provincieraadsverkiezingen 2006 48 Figuur 1 | Partijkeuze BV’s 50 Figuur 2 | Geografische spreiding BV-politici 51 Tabel 3 | Verkozen tegenover niet verkozen BV-politici bij gemeenteraadsverkiezingen 2006 54 Tabel 4 | Vergelijking score verkozen BV-politici tegenover onbekende kandidaten: selectie van de top 57 Tabel 5 | Vergelijking score verkozen BV-politici tegenover onbekende kandidaten: de staart 58 Tabel 6 | Vergelijking score niet verkozen BV-politici tegenover onbekende kandidaten 59 Tabel 7 | Vergelijking score verkozen BV-politici tegenover onbekende kandidaten bij de provincieraadsverkiezingen 61 Tabel 8 | BV-politici uit klasse 1 67 Tabel 9 | BV-politici uit klasse 2 68 Tabel 10 | BV-politici uit klasse 3 69 Tabel 11 | BV-politici buiten categorie (klasse 4) 70 9 Inleiding “Een jaar voor de gemeenteraadsverkiezingen en er wordt al een nieuw blik Bekende Vlamingen opengetrokken. (…) Leert de politieke wereld dan nooit zijn lesje? Nooit waren de schandalen rond BV’s in onze parlementen zo talrijk als dit jaar. 1” Bij de start van ons onderzoek in 2005 stonden BV-politici geregeld in het oog van een mediastorm. Twee jaar later is er nog niets veranderd. Bij het schrijven van deze thesis konden we ter ontspanning geen krant openslaan of internetsites bezoeken of er was wel nieuws over één of andere Bekende Vlaming die zijn geluk in de politiek ging zoeken. Sinds eind vorige eeuw is er over dit fenomeen in de Vlaamse pers al heel wat inkt gevloeid. Perscommentatoren en sociale wetenschappers uiten met de regelmaat van de klok hun bezorgdheid over de intrede van BV’s in de politiek (3.3.1). Toch blijven de BV’s komen. Waarom stappen BV’s in de politiek? Ondanks het feit dat er al tien jaar een maatschappelijk debat rond dit thema gaande is bleef het hierover in wetenschappelijke kringen tot nu toe opvallend stil. Enkele thesissen rond de eeuwwisseling en een kleinschalig onderzoek van professor Frank Thevissen (VUB) en Marleen Tyberghein waren tot nu toe de enige aanzetten tot wetenschappelijk onderzoek.