http://rcin.org.pl http://rcin.org.pl http://rcin.org.pl http://rcin.org.pl ł Egz. archiwalny IBIi1 □□□□□□□□□□□□□□□□□□□ — V V Ks. Dr. STANISŁAW TRZECIAK. Prof. Akademii duchownej katolickiej w Petersburgu. _ zn mmi m a phi W 2 CH CZĘŚCIACH ♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦ | ..CZĘŚĆ.. ! ♦ D R U G A ♦ ♦ . ...................♦ • INSTYTUT t A D Ń L 17 P a < IC H Pj BIBLIOTEKA J*- V7ärs’4<«a, uf. Nowy Świei 1**1 Wydawnictwo Księgarni Nakładowej M, Szczepkowskiego <— 1 1----- ■ Warszawa, Nowogrodzka 21. c a o Lwów—Zienkowicz i Chęciński ♦ 1911 □□□□□□□□□□□□□□□□□□□ http://rcin.org.pl http://rcin.org.pl Literatura i Religia u Żydów http://rcin.org.pl Druk Piotra Laskauera w Warszawie. http://rcin.org.pl Ks. Dr. Stanisław Trzeciak Prof. Akademii duchownej katolickiej w Petersburgu. LIT[RHIURfl iMLIfilfl linDńlll za czasów Chrystusa Pana w 2-ch. częściach. CZĘŚĆ II. INSTYTUT ¿DAN 1.1 T.B KICH PA i' SIBLIOTEKA !§-**} Warszawa, ul. Nowy Świat 7 3 Tel. 26-68-03 Wydawnictwo Księgarni Nakładowej M. Szczepkowskiego . Warszawa, Nowogrodzka 21 .... -..— Lwów—Zienkowicz i Chęciński 1911 http://rcin.org.pl APPROBATUR. Datum Petropoli, die 15 Aprilis 1910 an. Vicarius Capitularis Stephanus Denisewicz epps. Secretarius, Can. Hon. Fr. Ostrowski, M. S. Th. http://rcin.org.pl Thora i jej znaczenie. Spójnią łączącą wszystkich Żydów w jednę religijną i narodową całość była Thora, czyli Prawo lub Zakon albo Pięcioksiąg Mojżesza *). Jako zbiór praw i przepisów Bożych jest Thora naj­ większą świętością. W niej wszelka mądrość, zbawienie ‘) Już Mojżesz sam nazywa tę księgę mfiTI “120 Liber Legis Deut. XXVIII. 61; XXXI. 26: nazwa ta przychodzi również u Jozuego I. 8. Nazywa się jeszcz3 Liber Legis Dei, Lex Domini. Exod. Xril. 9,- LeV. IV. 22. 27; V. 17; Jos. XXIV. 23; IV Reg. X 31; ibid. XXII. 11; I Paral. XVI. 40. XXII. 12; II Paral. V. 10; XII. 1. X V II. 9.; I E iá r . VIL 12. 21. 25. 26; II E sir. VIII. 8. 18; X . 23. 29; Tob I. 8. Ps. I. 2; XVIII. 8; Is. XXX. 9; Dan. VI. 5. i t. d. Ze względu na autora nazywa się Liber Legis Moysis: Josué VIII. 31. 32; XIU. 6; III Reg. II. 3; IV Reg. XIV. 6; II Paral. XXIII 18. ibid. XXV. 4; XXX. 16; XXXI. 3; I Esdr. III. 2; V II. 6. II Esdr. VIII. 1; Tob. VII. 14; Baruch II. 2; Dan. IX. 13; Ma- lach. IV. 4. i t. d. Przychodzi również sama nazwa m im Lex: IV. R eg. X X II. 16; XXIII. 24. I Esdr. X. 3; II Esdr. VIII. 2. i t. d. Septuaginta wyraża to przez 6 N ó¡j.o;. za nią podobnie również i Nowy Te3t. Lecz tak Nójjioę jak i Lex nie oddaje wiernie pojęcia Thorah, oznaczającego wskazówkę albo naukę. Żydzi nazywają Thorę n&^Cn t. j. pięć piątych Prawa, wyraża to również nazwa grecka tcsvt!Źteujroę t. j. księga o pięciu tomach stąd Pentateuch czyli Pięcioksiąg. — 5 — http://rcin.org.pl i życie. Ona jest równą Boskiej mądrości w niebie 1). Jest objawieniem pierwotnem i pierwowzorem objawienia się Bo­ skiej Istoty, jest zatem wyrazem mądrości i miłości Bożej. W niej cale skarby szczęścia. To też zachwycony psalmi­ sta wola do Boga: Prawo ust; Twoich lepsze mi jest nad tysiące złota i srebra2); często też powtarza, że to Prawo prawdziwe, wierne, jest światłem jego duszy, pochodnią dróg życia, treścią jego rozmyślań. To też błogosławieni ci, którzy trzymają się tego Prawa Bożego 3). Również i Apokrypy uważają Thorę jako objawioną od Boga, jako warunek życia wiecznego i prawdziwego szczęścia. W IV Księdze Ezdrasza odzywa się Bóg do Iz­ raela: Słuchaj mię Izraelu... dzisiaj zasiewam w wasze serce moje Prawo, które przyniesie w was owoc, a wy macie przez to osiągnąć wieczną chwałę4). Tym zaś, którzy zachowali prawdę Prawa, będzie świat dany, który ma przyjść, dla wielu zaś innych będzie po­ byt w ogniu B). W Talmudzie i w literaturze starych rabbinów odgry­ wa Thora pierwszorzędną rolę, podobną jest do osi, naoko­ ło której wszystko się obraca, jest fundamentem, na którym powstają wszystkie wierzenia, jest czemś nadziemskiem, bo równem mądrości Bożej, a nawet z tą mądrością identycz- nem, jest objawieniem Bożem, wprost pochodzącem od Bo­ ga, jest źródłem szczęścia i zbawienia. Kiedy Jehowa da­ wał Thorę synom Izraela w te do nich odezwał się słowa: „Jeśli Thorę przyjmiecie, to jest dobrze, jeśli zaś nie, to jest tu wasz grób” 6). ‘) Eccli. X L Y . 6; X X IV . 27. *) Ps. CXVIII. 72. Cały ten psalm jest apoteoza Prawa. 3) Ps. CXVIII. *) IV Esdr. IX . 30 seq.; VII. 89, 94, 129, 133; VIII. 29; XIV. 22, 30. 5) I Apokalipsa Barucha XLIV, 14 seq. XXXII. 1; XLVI. 5; LI. 7. ®) Sabbat IX. 3—4, Fol. 88a—Gemara. — 6 — http://rcin.org.pl „Słowo Thory ma moc zabijać i ożywiać“ ...„dla tych, którzy w niej ufają, jest ona środkiem życia, dla tych zaś, którzy się od niej odwracają jest środkiem śmierci” *). Ona jest życiem, chlebem duszy, światłością świata. „Słowa Thory, powiedział Pan Bóg do Mojżesza, które wam dałem są lekarstwem, są życiem dla was“ 2). Na innem miejscu „słowa Thory są porównane z wo­ dą. Jak woda jest życiem dla świata, tak są także słowa Thory życiem dla świata3). One chronią człowieka od śmier­ ci. Jako przykład tego rodzaju mocy i siły Thory podaje Talmud cześć jaką miał Dawid dla Thory i jak go Thora broniła od śmierci. Pan Bóg mu powiedział, że umrze w sabbat i dodał: „milszy mi jest jeden dzień, kiedy ty sie­ dzisz i zajmujesz się Thorą, niż tysiąc ofiar całopalnych, które kiedyś twój syn Salomon złoży mi na ołtarzu”. Sie­ dział tedy Dawid przez wszystkie sabbaty i studyował przez cały dzień. W dniu, w którym jego dusza miała zejść do spoczynku, przystąpił anioł śmierci do niego, ale nic nie mógł mu zrobić, bo on ust swoich od czytania nie oddalał. Wtedy on rzekł: co ja teraz z nim zrobię? Wtedy poszedł anioł śmierci do ogrodu, który się za jego domem znajdo­ wał, wspiął się na drzewa i trząsł nimi. Kiedy (Dawid) wyszedł, aby zobaczyć, złamały sie schody pod nim, na które wszedł, wtedy został spokojny i jego dusza poszła do spoczynku” 4). Często przychodzi Thora jako pokarm duszy, „daje ona życie przyszłe wieczne“, dlatego podobnie, jak nad potra­ wami, potrzeba odmawiać błogosławieństwo i nad Thorą5). Wogóle „znaczną jest Thora, bo ona postępującym za nią udziela życia na tym świecie i w przyszłym“. Dalej znaj­ dujemy wiele cytatów z Pisma św. naciągniętych wprost ') Sabbat IX. 3—4. Fol. 88a—88b. Gemara. a) Mechilta 54a. 3) Sifre 84a. 4) Sabbat II. 5. Fol. 30a—30b. 5) Berakhoth VII. 1 — 2. Fol. 48b—49a.; Cfr. Weber, Jüdische Theologie auf Grund des Talmud und Verwandter Schriften II Aufl. Leipzig 1897. S. 21 f. http://rcin.org.pl ■ do Thory i mających wykazać, że ona uzdrawia ciało, jest drzewem życia, przynosi szczęście temu, kto się jej silnie trzyma, jest ozdobą człowieka, przynosi długie życie, boga­ ctwo i szacunek 1). Jest źródłem świętości, środkiem prze­ ciw pożądliwościom, chroni od grzechu 2), a upadłych do Bo­ ga nawraca.3). Stąd cały świat nawet nie zrówna co do wartości jednemu jedynemu słowu Thory. Wszelkie ko­ sztowności nie dadzą się z nią porównać 4). To też anioło­ wie zazdroszczą Izraelowi tego skarbu i kiedy Mojżesz przy­ szedł na górę po Thorę, w te odzywają się słowTa do Jeho­ wy: „Władco świata! co tu ma robić syn niewiasty w po­ śród nas? On im odpowiedział: przyszedł zabrać w posia­ danie Thorę. Tedy rzekli do Niego: Kosztowną i ukrytą, którą Ty trzymałeś w ukryciu przez 974 okresów czasu przed stworzeniem świata, chcesz oddać ciału i krwi? Gzem jest człowiek, że na niego pamiętasz i syn człowieczy, że na niego patrzysz“. (Ps. VIII. 5)5). „Kiedy zaś Mojżesz odszedł od Boga, przyszedł szatan i rzekł do niego: Władco świata! gdzie jest Thora?...“ i szu­ ka! szatan Thory po ziemi, po morzu i w głębokościach morskich“ 6). Tak przedstawia Talmud doniosłość i znacze­ nie Thory, zapewniając, że od jej przyjęcia istnienie świata zależy. Rabbini tłómaczą istnienie świata, porównywują Pana Boga do budowniczego, który ma budować pałac królew­ ski — „Buduje on nie według własnej woli, lecz patrzy w plany budownicze i według nich pracuje. Tak zaglądał Święty, niech będzie błogosławiony, w Thorę i stworzył światu ’). Do Thory rzekł Bóg: uczyńmy człowieka 8). Thora za­ tem nie tylko wcześniejszą jest od człowieka i od świata, *) Aboth VI. 7; Sota VII. 4. *) Kidduszin 30 b. 3) Pesikta 121a. 4) Peah jer. I. 1. sj Sabbat. IX. 3-4. 88b. Gem. 6) Sabbat. 1. c. Fol. 88b-89a. Gem. 7) Bereszit rabba c. 1. 8) Jalk u t do I Moj. I. 26. — 8 - http://rcin.org.pl ale stworzoną została razem z tronem chwały przed wszel- kiem stworzeniem 1). Według rabbina Elieazara, cały świat jest tylko od niej stworzony 2). Przezuaczoną jest dla wszy­ stkich czasów i wszelkich narodów, jest wieczną, niczego też z niej zmienić nie można, nic też z niej nie przepa­ dnie. Objaśnia to Talmud: Nasz Mistrz Mojżesz dał nam wie­ le przepisów i zdań, a te zostają na zawsze i na wieki 3); żaden wriersz Pisma nie traci znaczenia swojego brzmienia słów'4). Wprawrdzie te części Talmudu pochodzą z później­ szych czasówT, ale wiele z wymienionych zdań zgadza się najzupełniej z pojęciami pisarzy współczesnych Chrystuso­ wi Panu, możemy też je przyjąć jako istniejące już wtedy w szkołach uczonych i przekazy wrane ustną tradycyą. We­ dług Philona Prawro Mojżeszowa jest prawdziwie boskiego pochodzenia. Mojżesz je napisał pod kierownictwem Bo żem aoyśfpa'^sv 6cpY]Y‘/]a'xp.śvoo 5). >>To też wśród wszystkich pra­ wodawców, jacy gdziekolwiek na świecie istnieli u Greków czy barbażyńców jest on najwybitniejszym, a jego prawa nie tylko najpiękniejsze, ale prawdziwie Boskie w.