DrawieńskiDrawieński Park ParkNarodowy Narodowy zamierza zamierza zostać zostać regionalnym regionalnym liderem liderem ochrony ochrony DrawieńskiDrawieński Park Park Narodowy Narodowy dziedzictwadziedzictwa kulturowego kulturowego na terenie na terenie Puszczy Puszczy Drawskiej. Drawskiej. Narzędziem Narzędziem do osiągnięcia do osiągnięcia tego tegocelu jestcelu realizacjajest realizacja przedsięwzięcia przedsięwzięcia „Ekomuzeum „Ekomuzeum Rzeki Rzeki Drawy”. Drawy”. Dodatkowo Dodatkowo DPN DPNzamierza zamierza promować promować ideę ideęekomuzeum, ekomuzeum, czyli czylimuzeum muzeum otwartego, otwartego, muzeum muzeum Drawy Rzeki Ekomuzeum Drawy Rzeki Ekomuzeum bez ścian,bez ścian, chroniącego chroniącego i prezentującego i prezentującego walory walory przyrodnicze przyrodnicze i kulturowe i kulturowe w ich w ich naturalnymnaturalnym środowisku. środowisku. W ramach W ramach „Ekomuzeum „Ekomuzeum Rzeki Rzeki Drawy” Drawy” realizowany realizowany jest jest projektprojekt „Ochrona „Ochrona tradycji tradycji ogrodniczo-sadowniczej ogrodniczo-sadowniczej Puszczy Puszczy Drawskiej”. Drawskiej”. Cele projektuCele projektu „Ochrona „Ochrona tradycji tradycji ogrodniczo-sadowniczej ogrodniczo-sadowniczej Puszczy Puszczy Drawskiej”: Drawskiej”: • rozpoznanie• rozpoznanie i propagowanie i propagowanie uprawy uprawy drzew, drzew, krzewów krzewów owocowych owocowych i roślin i roślin ogródkowychogródkowych tradycyjnie tradycyjnie sadzonych sadzonych na terenie na terenie Puszczy Puszczy Drawskiej, Drawskiej, • prowadzenie• prowadzenie edukacji edukacji w kierunku w kierunku zachowania zachowania i kontynuacji i kontynuacji lokalnej lokalnej tradycji tradycji ogrodniczejogrodniczej pod hasłem pod hasłem „Dlaczego „Dlaczego nie dla nie tuj, dla cyprysików, tuj, cyprysików, świerków świerków we własnych we własnych ogrodachogrodach i co w zamian, i co w zamian, • prowadzenie• prowadzenie edukacji edukacji w kierunku w kierunku zachowania zachowania i kontynuacji i kontynuacji lokalnej lokalnej tradycji tradycji sadowniczej,sadowniczej, w tym w tym jak założyć jak założyć i zadbać i zadbać o sad, o sad, • ochrona• ochrona zanikających zanikających elementów elementów tradycyjnego tradycyjnego krajobrazu krajobrazu kulturowego kulturowego Puszczy Puszczy DrawskiejDrawskiej – otoczenia – otoczenia starych starych osad, osad, przedwojennych przedwojennych sadów, sadów, przydomowych przydomowych ogrodów,ogrodów, • utworzenie• utworzenie szlaku szlaku tematycznego tematycznego „Ochrona „Ochrona lokalnej lokalnej tradycji tradycji architektonicznej architektonicznej i sadowniczeji sadowniczej Puszczy Puszczy Drawskiej”, Drawskiej”, założenie założenie na terenie na terenie Drawieńskiego Drawieńskiego Parku Parku NarodowegoNarodowego kolekcji kolekcji tradycyjnie tradycyjnie sadzonych sadzonych w Puszczy w Puszczy Drawskiej Drawskiej drzew drzew i krzewów i krzewów owocowych.owocowych. NiniejszyNiniejszy przewodnik przewodnik jest jednym jest jednym z elementów z elementów tego projektu.tego projektu. W ramachW ramach „Ekomuzeum „Ekomuzeum Rzeki Rzeki Drawy” Drawy” Drawieński Drawieński Park ParkNarodowy Narodowy realizuje realizuje równieżrównież projekt projekt „Geościeżka „Geościeżka w dolinie w dolinie Drawy” Drawy” oraz oraz„Ochrona „Ochrona lokalnej lokalnej tradycji tradycji architektonicznejarchitektonicznej Puszczy Puszczy Drawskiej”. Drawskiej”. EkomuzeumEkomuzeum Rzeki Rzeki Drawy Drawy Ewa WnukEwa Wnuk Gławdel, Gławdel, Drawieński Drawieński Park Narodowy,Park Narodowy, autorka autorka koncepcji koncepcji „Ekomuzeum „Ekomuzeum Rzeki Rzeki D r a w yD ”. r a w y ”. PrzewodnikPrzewodnik po po lokalnej lokalnej tradycji tradycji W ramachW ramach serii wydawniczejserii wydawniczej „Ekomuzeum „Ekomuzeum Rzeki Rzeki Drawy” Drawy” ukazały ukazały się: się: ogrodniczo-sadowniczejogrodniczo-sadowniczej Drawieński Park NarodowyDrawieński zamierza Park zostać Narodowy regionalnym zamierza liderem zostać ochrony regionalnym liderem ochrony Drawieński Park NarodowyDrawieński Park Narodowy dziedzictwa kulturowegodziedzictwa na terenie kulturowego Puszczy Drawskiej. na terenie Narzędziem Puszczy Drawskiej.do Narzędziem do osiągnięcia tego celu osiągnięciajest realizacja tego przedsięwzięcia celu jest realizacja „Ekomuzeum przedsięwzięcia Rzeki „Ekomuzeum Rzeki Drawy”. Dodatkowo DPNDrawy”. zamierza Dodatkowo promować DPN ideęzamierza ekomuzeum, promować czyli ideę ekomuzeum, Drawy Rzeki Ekomuzeum czyli Drawy Rzeki Ekomuzeum muzeum otwartego, muzeummuzeum bez otwartego, ścian, chroniącego muzeum i prezentującegobez ścian, chroniącego walory i prezentującego walory przyrodnicze i kulturoweprzyrodnicze w ich naturalnym i kulturowe środowisku. w ich naturalnymW ramach „Ekomuzeum środowisku. W ramach „Ekomuzeum Rzeki Drawy” realizowanyRzeki jest Drawy” projekt realizowany „Ochrona tradycjijest projekt architektonicznej „Ochrona tradycji architektonicznej Puszczy Drawskiej”. Puszczy Drawskiej”. Cele projektu „Ochrona Celetradycji projektu architektonicznej „Ochrona tradycji Puszczy architektonicznej Drawskiej”: Puszczy Drawskiej”: PuszczyPuszczy Drawskiej Drawskiej • rozpoznanie i propagowanie• rozpoznanie tradycji i architektonicznej propagowanie tradycji wyróżniającej architektonicznej teren wyróżniającej teren Pomorza Zachodniego i północnejPomorza Zachodniego części Wielkopolski i północnej od reszty części Polski, Wielkopolski od reszty Polski, • prowadzenie edukacji • w kierunku prowadzenie zachowania edukacji w kierunkui kontynuacji zachowania lokalnej tradycji i kontynuacji lokalnej tradycji architektonicznej, architektonicznej, • ochrona zanikających• ochronaelementów zanikających tradycyjnego elementów krajobrazu tradycyjnego kulturowego krajobrazu kulturowego Puszczy Drawskiej, Puszczy Drawskiej, • utworzenie szlaku tematycznego• utworzenie „Ochrona szlaku tematycznego lokalnej tradycji „Ochrona architektonicznej lokalnej tradycji architektonicznej i sadowniczej Puszczy Drawskiej”.i sadowniczej Puszczy Drawskiej”. Niniejszy przewodnik jestNiniejszy jednym przewodnikz elementów jest tego jednym projektu. z elementów tego projektu. W ramach „EkomuzeumW Rzeki ramach Drawy” „Ekomuzeum Drawieński Rzeki Park Drawy” Narodowy Drawieński realizuje Park Narodowy realizuje również projekt „Geościeżkarównież w dolinie projekt Drawy” „Geościeżka oraz „Ochrona w dolinie lokalnej Drawy” tradycjioraz „Ochrona lokalnej tradycji ogrodniczo-sadowniczejogrodniczo-sadowniczej Puszczy Drawskiej”. Puszczy Drawskiej”. Ewa Wnuk Gławdel, DrawieńskiEwa Wnuk Park Gławdel, Narodowy, Drawieński autorka Parkkoncepcji Narodowy, „Ekomuzeum autorka koncepcji „Ekomuzeum Rzeki Drawy”. Rzeki Drawy”. Ekomuzeum RzekiEkomuzeum Drawy Rzeki Drawy W ramach serii wydawniczejW ramach„Ekomuzeum serii wydawniczej Rzeki Drawy” „Ekomuzeum ukazały się: Rzeki Drawy” ukazały się: PrzewodnikPrzewodnik po lokalnej po tradycji lokalnej tradycji architektonicznejarchitektonicznej Puszczy Drawskiej Puszczy Drawskiej ISBN: 978-83-91895-1-8ISBN: 978-83-91895-1-8 Drawno 2013 Drawno 2013 egzemplarz bezpłatny egzemplarz egzemplarz bezpłatny ISBN:ISBN: 978-83-91895-2-5 978-83-91895-2-5 DrawnoDrawno 2013 2013 egzemplarz bezpłatny egzemplarz bezpłatny egzemplarz Ekomuzeum Rzeki Drawy Przewodnik po lokalnej tradycji ogrodniczo-sadowniczej Puszczy Drawskiej Praca zbiorowa: Wanda Bacieczko (Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie), Małgorzata Cykalewicz (Stowarzyszenie „Młyn-Papiernia”), Agnieszka Dobrowolska (Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie), Ireneusz Ochmian (Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie), Paulina Igielska (Stowarzyszenie „Młyn-Papiernia”), Agnieszka Borcz (Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie), Alicja Cykalewicz-Tymbarska (Stowarzyszenie „Młyn-Papiernia”). Przewodnik opracowany przez Stowarzyszenie na Rzecz Ochrony Dziedzictwa „Młyn Papiernia” na zlecenie Drawieńskiego Parku Narodowego. PRZEwodniK PO LOKALNEJ tradYCJI OGrodnicZO-sadownicZEJ PUSZCZY DrawsKIEJ Zdjęcia: Wanda Bacieczko, Małgorzata Cykalewicz, Bartłomiej Dzieciątko, Krzysztof Tymbarski, Ewa Wnuk Gławdel Na okładce: Jabłka odmiany Harberts Renette (fot. Ewa Wnuk Gławdel) Ilustracje: Kaja Cykalewicz, Alicja Cykalewicz-Tymbarska Opracowanie graficzne i projekt okładki: Alicja Cykalewicz-Tymbarska Redakcja: Małgorzata Cykalewicz Wydawca: Drawieński Park Narodowy 73-200 Drawno, ul. Leśników 2 tel. 95 768 20 51 • www.dpn.pl Druk: Drukarnia Dimograf Sp. z o.o. Opracowanie oraz druk książki sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ISBN: 978-83-91895-2-5 Przewodnik po lokalnej tradycji ogrodniczo-sadowniczej Puszczy Drawskiej Drawieński Park Narodowy DRAWNO 2013 „Pamiętajcie o ogrodach Przecież stamtąd przyszliście W żar epoki użyczą wam chłodu Tylko drzewa, tylko liście Pamiętajcie o ogrodach Czy tak trudno być poetą W żar epoki nie użyczy wam chłodu Żaden schron, żaden beton” Jonasz Kofta 1. WprowadZENIE 1.1. Wstęp Oddajemy do rąk Szanownych Czytelników jeden z dwóch przygotowanych przez Drawieński Park Narodowy przewodników po lokalnej tradycji – „Przewodnik po lokal- nej tradycji ogrodniczo-sadowniczej Puszczy Drawskiej”. Naszym zamiarem jest nie tylko przybliżenie złożonej problematyki zachowania bioróżnorodności krajobrazu, ale przede wszystkim propagowanie tradycyjnych upraw, które mogą stać się dla Państwa czystą przyjemnością i źródłem zadowolenia. Rys. 1. W wiejskim ogrodzie (rys. Kaja Cykalewicz) Przewodnik po lokalnej tradycji ogrodniczo-sadowniczej obejmuje rozległy, liczący blisko 1000 km², teren Puszczy