EXCLUSIEF! DE J EUG DZON DEN VAN WOUTER BOS sefD SOCIALISME & DEMOCRATIE Maandblad uan de Wiardi Beekman Stichting, wetenschappelijk bureau uande Partij uan de Arbeid JAARGANG 61 NUMMER S /6 2004 René Cuperus (eindredacteur) Uitgeverij Boom Paul de Beer Prinsengracht 747-751 Mieke Groen (medeiuerker) 1017 jx Amsterdam Maarten Hajer www.uitgeverijboom.nl Paul Kalma (secretaris) Marijke Linthorst ABONNEMENTEN Margo Trappenburg Bel (0522) 237 555 of mail bde^bde.boom.nl Bart Tromp voor een abonnement of kennismakingsnummer. RE DACTI ERAAD De abonnementsprijs bedraagt €7 1,- Thijs Wöltgens (uoorzitter) per jaar. Instellingen en buitenlandse Broer Akkerboom abonnementen; C130,-. Studenten) Greetje van den Bergh aio/oio of js-abonnement: C42,-. Jet Bussemaker Losse nummers € 8,50. Jacobus Delwaide Een abonnement kan op elk gewenst Edith Hooge moment ingaan. Opzeggen kan tot één maand Frans Leijnse voor het einde van de jaargang. Willem Witteveen Liesbet van Zoonen Administratie Boom Distributiecentrum R EDA CTI EADRES Postbus 400 Wiardi Beekman Stichting 7940 AK Meppel Postbus 1310 telefoon (0522) 237 555 1000 BH Amsterdam telefax (0522)253864 telefoon (020) 551 21 55 telefax (020) 551 22 50 Vormgeuin^ e-mail s&d(Spvda.nl Jaap Swart (lay-out) internet www.wbs.nl René van derVooren (omslag & basisontwerp) De redactie verwelkomt uttgeversverbond bijdragen ter beoordeling. Groep uitgevers voor Kopij graag toezenden vak en wetenschap per e-mail naars&[email protected] © 2004 Uitgeuerij Boom, Amsterdam (als bijlage in Word). ISSN 0037-8135 Niets uit deze uitgaue mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt zonder voorafgaande sdiriftelijke toestemming uan de uitgever. OMSLAGFOTO B I L O E R B E RG FOC U S | HOLLANDSE HOOGTE Oa»7 COLUMN Een leidsman Het is 4 april 2004. Ik heb net op ‘verzend’ ge­ ‘het debat’ zou moeten domineren. Wat is dat toch drukt enben sinds twintigjaar weer lid van de met die mensen? Waarom zo’n behoefte aan een PvdA. Met twijfel in mijn hoofd, een knoop in leidsman; aan iemand die eens goed vertelt hoe m’n maag en pijn in m’n hart. Want liever ben ik de wereld in elkaar zit; aan iemand met de zeker­ nergens lid van. Mijn studentes vinden me een heid van een vaste overtuiging? Ik moet er niet anachronistische feministe, ongeveer zoals hun aan denken dat Wouter Bos in een Marcel van moeders. Jongensstudenten vinden me wereld­ Dam of BartTrompachtige sociaal-democraat vreemd omdat ik niet van Jensen hou, maar som­ verandert; of dat hij op dezelfde gelijkhebberige mige collega’s die ervoor doorgeleerd hebben toon zou opereren als de menigte neoconserva­ zien in mij een griezelige populist. Volgens mijn tieve spierbundels van tegenwoordig. bovenbuurvrouw die van harde Rene Froger Wouter Bos doet precies wat-ie moet doen. In houdt, ben ik echter een elitaire snob; die her­ de stampvolle linkse ruimte (niks linkse leegte), kent zij op kilometers afstand. De directeur van laveert hij tussen de alledaagse besognes van de de Burke stichting zegt dat ik een sociaal conser­ witte middenklasse, de opwinding van de an- vatief ben, daar heeft hij verstand van. dersglobalisten, de zorgelijkheid van werkende Iedereen schijnt te weten wat ikben, maar de moeders, de verwarring van allochtonen, de ge­ optelsom is van alles een beetje. Volgens Dick zapigheid van icxers, het ongeduld van Pels’ Progressief Manifest ben ik daarom een typi­ vakbondsleden, de desinteresse van jongeren en sche sociaal-liberaal, in de traditie van Jacques de de kapsones van Amsterdamse intellectuelen. Kadt. Maar Willem Banning, de dominee-socia- Die weten ieder voor zich precies wat ze willen, list en De Kadt’s uitgesproken contrapunt, en verwachten van Bos dat hij juist hun stand­ spreekt me eigenlijk veel meer aan. Niet voor punt formuleert. Doe dat lekker zelf, zou ik zeg­ niks ben ik dol op ethisch-socialisme van Tony gen, in plaats van naar de leider te kijken voor Blair, al vind ik ook dat hij niets in Irak te zoeken uitsluitsel en richting. had. Ik weet zelf wel tamelijk probleemloos wie De ‘enige’ opdracht die Wouter Bos heeft, is om ik ben, maar wat ik ben is me een raadsel. Linksig de boel een beetje bij elkaar te houden, en dat kan en feministisch, dat zit in mijn genen — mijn alleen maar met een flexibele manier van doen, voorouders bleken kansloze landarbeiders tot in waar zowel oververhit als vermoeid, jong en oud het zevende geslacht. Maar verder weet ik het links zich in kan herkennen. Bos heeft precies die niet precies en daar kan ik niet mee zitten. stijl, maar wordt daarom lang niet genoeg ge­ Anderen lijken meer behoefte aan vastigheid waardeerd. Integendeel, de druk om sterke man te te hebben; laatst hoorde ik binnen 24 uur hoe spelen zal alleen maar toenemen. Dat deed mij op twee linkse generatiegenoten zich weer eens be­ de ‘verzend’knop op de PvdA-site drukken; als klaagden over een vermeend gebrek aan ideeën Wouter Bos het in zijn hoofd haalt van stijl te ver­ van Wouter Bos. Dick Pels deed dat in een bijzin anderen, kan ik daar tenminste over stemmen, of in de Nacht van de Filosofie en noemde hem een mijn lidmaatschap weer opzeggen. idool zonder ideeën; Joost Zwagerman schreef in hetzelfde weekend dat Bos fulltime in de Vinex- LIESBET VAN ZOONEN wijken verkeert om te luisteren, terwijl hij juist Redactieraadlid uan s&d, hoogleraar UuA S&D 5/S I 2004 INTERVENTIE Het beginselprogramma van John Cray In het nieuwe concept-beginselprogramma van de dilemma’s (tussen mondiale welvaartsgroei en de Partij van de Arbeid wordt veel over kansen en wei­ bestrijding van milieurampen; tussen economische nig over beproevingen gesproken. Welbewust ko­ dynamiek en sociale bescherming; tussen verho- zen Wouter Bos en Ruud Koole vooreen optimisti­ gingvan de militaire uitgaven en koopkrachtbe- sche toonzetting. We wilden, zei Koole in een toe­ houd) openlijk onder ogen werden gezien. Die tra­ lichting, geen somberverhaal schrijven als het be­ ditie mag niet verloren gaan. ginselprogramma van 1977. ‘Dat suggereerde dat Kan het anders? Is er, al is het maar bij wijze van de wereld ten onder gaat en dat daar maar gedeel­ gedachtenexperiment, een veel realistischer (som­ telijk wat aan te doen valt. Wij zijn veel positiever.’ migen zullen zeggen: pessimistischer) concept- Geen doemdenken dus, en daar valt veel voorte programma denkbaar; een tekst die het idealisme zeggen. Maar rechtvaardigt dat het optimisme en het optimisme die de meeste beginselprogram­ waarvan de tekst inderdaad doortrokken is? ‘Poli­ ma’s kenmerken ’met ijswater overgiet’ (om een tiek doet ertoe’, luidt de allereerste zin. De werke­ uitdrukking van Joop den Uyl te gebruiken)? lijkheid is anders (en daar horen we nauwelijks iets De Britse fliosoofjohn Cray, onder meerauteur over). De internationaliseringvan de economie; de van een kritische studie over globalisering (False dwingende Europese regelgeving die van alle EU- dau/n) levert er materiaal in overvloed voor. In Stram lidstaten ‘vrije markten’ wil maken; de onstuimige dogs. Thoughts on human and other animals (inmiddels technologische ontwikkeling; ze zorgen ervoor dat ook in het Nederlands beschikbaar) geeft hij op de politiek, feitelijk en in de belevingswereld van briljante en aanstekelijke wijze uiting aan zijn scep­ veel mensen, er mindertoe doet dan, zeg, vijftig sis over de menselijke soort en het vooruitgangs­ jaar geleden. denken in het bijzonder, zonder dat de moed hem Die ontwikkeling hoeven we niet op haar beloop en ons volledig in de schoenen zakt-en zonder dat te laten. Het valt te proberen om de verloren in­ zijn lichte voorkeur voor centrum-linkse politieker vloed althans voor een deel terug te winnen. Maar minder op wordt. eenvoudig zal dat niet zijn. En alles begint met de Er is met gemak een tekst van zo’n veertig pagi­ vaststelling die met een consequent volgehouden na’s (de omvang van het PvdA-beginselprogramma optimisme moeilijk te verzoenen valt: dat er iets van 1977) uit te destilleren. Ik beperk me hiertot belangrijks op het spel staat; dat we wat te verlie- een tiental stellingen, die - als een donkere wolk 4 zen hebben. Dat geldt niet alleen voorde rol van de boven het zonnige concept-programma - de dis­ politiek. Het geldt ook voor de mogelijkheden om, cussie in de PvdAde komende maanden wat zou­ met behulp van die politiek, ‘een fatsoenlijk be­ den kunnen verlevendigen. staan voor iedereen, binnen en buiten Nederland’ 1. ‘Terwijl Links wegkwijnt, is Rechts de thuisbasis (!) een paar centimeter dichterbij te brengen. van de utopische verbeeldingskracht geworden. Bovendien: hoe inspirerend en mobiliserend is Het wereldcommunisme is opgevolgd door het een programma dat aan de belangen- en ideële wereldkapitalisme. Deze twee toekomstvisies conflicten die daarbij zullen rijzen, en aan de pijn­ hebben erg veel met elkaar gemeen. Ze zijn al­ lijke, soms dramatische keuzen waarvoor we ko­ lebei afstotelijk en, gelukkig, niette realiseren.’ men te staan, voorbijgaat? De sociaal-democratie 2 . Het geloof in vooruitgang ‘is geen wetenschap, heeft tijden gekend waarin dat soort conflicten en maar religie - de post-Christelijke veronderstel- S&D 5/S I 2004 INTERVENTIE ling dat mensen een betere wereld kunnen 7. ‘De Koude Oorlog was een familieruzie tussen scheppen dan alle werelden waarin ze totnutoe westerse ideologieën. In de toekomstige oorlo­ geleefd hebben. (...) Vooruitgangsdenkers hou­ gen, hoe ze ook worden uitgevochten, zal het den vol dat wij door onze kennis te gebruiken gaan om schaarse hulpbronnen. Wanneerde de omgeving in onze macht kunnen krijgen, en stateloze legers van strijdlustige armen optrek­ kunnen bloeien als nooit tevoren. Doorditte ken tegen de modernste staten ter wereld, zal bevestigen hernieuwen zij één van de meest du­ het resultaat beslist verwoestend zijn. Achteraf bieuze beloften van het christendom - dat ver­ zouden we de twintigste eeuw wel eens als een lossing voor iedereen beschikbaar is.’ vredige tijd kunnen gaan beschouwen.’ 3.