KATOLICKI UNIWERSYTET LUBELSKI JANA PAWŁA II WYDZIAŁ TEOLOGII INSTYTUT TEOLOGII DUCHOWOŚCI Ks. mgr lic. Krzysztof Matuszewski Nr albumu: 133713 NATURALNE UWARUNKOWANIA ŻYCIA DUCHOWEGO ŚWIĘTEGO ALBERTA CHMIELOWSKIEGO Praca doktorska napisana na seminarium z teologii duchowości katolickiej pod kierunkiem ks. dra hab. Adama Rybickiego, prof. KUL Lublin 2018 Spis treści WYKAZ SKRÓTÓW ......................................................................................................... 4 WSTĘP ................................................................................................................................. 5 ROZDZIAŁ I: SYLWETKA DUCHOWA ŚWIĘTEGO ALBERTA CHMIELOWS- KIEGO ................................................................................................................................ 17 1.1. Więź z Chrystusem Ecce Homo ............................................................................. 18 1.1.1. Obraz Ecce Homo .............................................................................................. 19 1.1.2. Zawierzenie ....................................................................................................... 22 1.1.3. Naśladowanie i upodobnienie ............................................................................ 30 1.1.4. Jezus żyjący w braciach ..................................................................................... 34 1.2. Duchowe inspiracje ................................................................................................ 41 1.2.1. Duchowość św. Franciszka z Asyżu.................................................................. 42 1.2.2. Święty Jan od Krzyża ........................................................................................ 49 1.2.3. Inne inspiracje duchowe .................................................................................... 58 1.3. Cechy specyficzne życia duchowego ..................................................................... 66 1.3.1. Duchowa przemiana i III Zakon św. Franciszka ............................................... 66 1.3.2. Contemplatio ..................................................................................................... 77 1.3.3. Actio ................................................................................................................... 84 1.3.4. Radykalne ubóstwo ........................................................................................... 98 1.3.5. Życie wspólnotowe .......................................................................................... 105 ROZDZIAŁ II: UWARUNKOWANIA PSYCHOFIZYCZNE .................................. 118 2.1. Cechy osobowości ................................................................................................. 120 2.1.1. Wrażliwość ...................................................................................................... 123 2.1.2. Serdeczność ..................................................................................................... 130 2.1.3. Idealizm ........................................................................................................... 140 2.1.4. Sumienność ...................................................................................................... 148 2.1.5. Indywidualizm ................................................................................................. 155 2.2. Doświadczenie cierpienia ..................................................................................... 163 2.2.1. Kalectwo i choroba nowotworowa .................................................................. 163 2.2.2. Kryzys i depresja ............................................................................................. 172 2.2.3. Straty ................................................................................................................ 182 2.3. Osobowość w fazie dojrzałej ................................................................................ 191 2.3.1. Szerokie horyzonty .......................................................................................... 193 2.3.2. Serdeczne kontakty z ludźmi ........................................................................... 198 2.3.3. Dojrzałość emocjonalna .................................................................................. 202 2 2.3.4. Dystans do siebie i świata ................................................................................ 208 2.3.5. Duchowość ...................................................................................................... 212 ROZDZIAŁ III: UWARUNKOWANIA SPOŁECZNO-KULTUROWE ................. 218 3.1. Środowisko dorastania ......................................................................................... 219 3.1.1. Dom rodzinny .................................................................................................. 219 3.1.2. Szkoła, powstanie i emigracja ......................................................................... 231 3.1.3. Studia ............................................................................................................... 241 3.2. Kultura i społeczeństwo przełomu XIX i XX w. ................................................ 253 3.2.1. Kultura i społeczeństwo na świecie ................................................................. 253 3.2.2. Kultura i społeczeństwo na ziemiach polskich ................................................ 263 3.2.3. Kultura i społeczeństwo Krakowa ................................................................... 272 3.3. Sztuka .................................................................................................................... 279 3.3.1. Sztuka na przełomie XIX i XX w. ................................................................... 279 3.3.2. Adam Chmielowski jako teoretyk sztuki ........................................................ 288 3.3.3. Adam Chmielowski jako twórca ..................................................................... 295 ZAKOŃCZENIE ............................................................................................................. 307 BIBLIOGRAFIA ............................................................................................................. 315 3 WYKAZ SKRÓTÓW AAS Acta Apostolicae Sedis. ASA Archiwum sióstr Albertynek w Krakowie. Brw Brak roku wydania. DA S. Smoleński, Duchowość albertyńska, Kraków 2004. DBA Bernard od Matki Bożej, Duchowość Brata Alberta, Kraków 1938. DFK Sobór Watykański II, Dekret o formacji kapłańskiej Optatam totius, w: Sobór Wa- tykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznań 2012. EK Encyklopedia katolicka. KDK Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele Gaudium et spes, 1965, w: Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznań 2012. KK Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium, w: So- bór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznań 2012. KKK Katechizm Kościoła Katolickiego, Poznań 1994. KO Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym Dei verbum, w: Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznań 2012. LDK M. Chmielewski (red.), Leksykon duchowości katolickiej, Lublin – Kraków 2002. Msps Maszynopis. PAC A. Faron (red.), Pisma Adama Chmielowskiego św. Brata Alberta, Kraków 2004. PW A. Chmielowski, Przewodnik (większy) do Reguły III zakonu św. Franciszka Sera- fickiego, Kraków 1888. TŻD S. Witek, Teologia życia duchowego, Lublin 1986. 4 WSTĘP Wydarzenia paschalne, będące kulminacyjnym momentem historii zbawienia, roz- pięte są między dwoma zawołaniami: Ecce Homo (J 19,5), rzuconym przez Piłata w Preto- rium, oraz Ecce Dominus meus, et Deus meus (J 20,28), wypowiedzianym przez Tomasza Apostoła. Obydwa zawołania odnoszą się do Jezusa, oba zostały wypowiedziane w chwili spojrzenia na Jego rany – jedno mówi o bóstwie, a drugie o człowieczeństwie Zbawiciela. Same rany Mistrza są tu radykalnym dowodem łączności tego, co boskie, z tym, co ludz- kie1. Święty Albert Chmielowski, który dostrzegł piękno znieważonego Chrystusowego oblicza w cierpiącym człowieku, wyraża tę tajemnicę, wpisaną głęboko w chrześcijański paradygmat wcielenia i odkupienia, w której to, co boskie („nadprzyrodzone”) i ludzkie („naturalne”), choć ze względu na tożsamość natury różne, nie konkuruje, ale tworzy wspólnotę ze sobą2. Życie Brata Alberta ukazuje, że prawda o zbawieniu, pojętym jako ko- munia boskiego z ludzkim, zanurzona jest w konkretnym człowieku, historii i czasie. Szczepan Wesoły wyraził to w słowach odnoszących się do Chmielowskiego: „Świętość jest uniwersalna, ale Święty nie jest wyobcowany z rzeczywistości, tkwi w niej. A ponie- waż tkwi, może w oparciu o tę codzienną rzeczywistość i w tej codziennej rzeczywistości realizować ewangeliczne prawdy”3. Postać Chmielowskiego – która została przypomniana społeczeństwu polskiemu w związku z Rokiem Brata Alberta trwającym od 25 grudnia 2016 r. do 25 grudnia 2017 r.4 – ze względu na jej bogactwo oraz otwartość na życie łaski zachęca do pogłębio- nej analizy tego tajemniczego sprzężenia, w którym „[…] łaska Boża ulepsza, kształtuje i uświęca życie naturalne […]”5, nie przecząc mu, ale wydoskonalając i rozwijając je; wy- dobywa ona „z głębi ludzkiego życia bezczynne i zagrzebane zdolności” i daje „[…] zdro- wym zasadom, jakie nimi kierują, nową siłę i nowy blask”6. Adam Chmielowski przyszedł na świat w Igołomi pod Krakowem 20 sierpnia 1846 r. w zubożałej rodzinie szlacheckiej jako pierwszy z czworga