GELENEKSEL TÜRK SANATINDA VE EDEBİYATIMIZDA SU ANKARA, 2013 ANKARA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ ASKİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ YAYINLARI YAYIN NO: 8 ANADOLU’DA SU MEDENİYETİ DİZİSİ: 5 GELENEKSEL TÜRK SANATINDA VE EDEBİYATIMIZDA SU Editör: Prof. Dr. Nurettin Demir Hacettepe Üniversitesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü Öğretim Üyesi Minyatürler: Cihangir Aşurov (Özbek minyatür sanatçısı) ISBN 978-9944-473-63-7 EDİTÖRYAL YAPIM TASARIM & BASKI SFN Televizyon Tanıtım Tasarım Yayıncılık Ltd. Şti. Cevizlidere Cad. 1237. Sok. No: 1/17 Balgat/ANKARA Tel: 0312 472 37 73 www.sfn.com.tr ASKİ Genel Müdürlüğünün kültür hizmetidir. Parayla satılmaz. İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ İ. Melih GÖKÇEK .................................................................................................................................................................................................................................................................. 4 SUNUŞ İrfan KAYA ................................................................................................................................................................................................................................................................................................. 6 EDİTÖRDEN Prof. Dr. Nurettin DEMİR ....................................................................................................................................................................................................................... 9 “Yer, yer değilken; su, su idi” (Her şey suydu) ............................................................................................................................................................................................. 13 Prof. Dr. Fikret TÜRKMEN Geçmişten Günümüze Türklerde Su Kültü ..................................................................................................................................................................................................... 23 Ceyhun ÇİFCİ Su; Sayısız Yüzü Olan Bir Sevgili Gibi… ..................................................................................................................................................................................................................... 31 Dr. Çiğdem USTA Kültürümüzde ve Edebiyatımızda Su ............................................................................................................................................................................................................................ 37 Yrd. Doç. Dr. Ayşe BÜYÜKYILDIRIM Divan Şiirinde Su ve Suyla İlgili Unsurlar .............................................................................................................................................................................................................. 43 Prof. Dr. H. Dilek BATİSLAM Klasik Şiirde Akarsu ile İlgili İnanışlar ve Kalıplaşmış İfadeler ..................................................................... 63 Yrd. Doç. Dr. Esma ŞAHİN Fuzûlî ve Su Kasidesi ......................................................................................................................................................................................................................................................................................... 71 Doç. Dr. Özkan ÖZTEKTEN Fuzûlî’nin Su Kasidesi’nde Su Redifini Seçmesinin Sebepleri .................................................................................................................................. 77 Prof. Dr. Emine YENİTERZİ Kaygusuz Abdal’ın Eserlerinde ‘Su’ Motifi.......................................................................................................................................................................................................... 89 Prof. Dr. Abdurrahman GÜZEL Yahya Kemal’in Şiirlerinde Su ....................................................................................................................................................................................................................................................... 101 Yrd. Doç. Dr. Ümmühan BİLGİN TOPÇU Suların Ahmet Hamdi Tanpınar’a Söylettiklerinden .................................................................................................................................................................... 113 Doç. Dr. Nezahat ÖZCAN Sezai Karakoç’un “Hızırla Kırk Saat” Şiirinde Hızır ve Âb-ı Hayat ...................................................................................................................... 129 Yrd. Doç. Dr. Ahmet DEMİR Cemal Safi’nin Şiirlerinde Su ......................................................................................................................................................................................................................................................... 139 Yrd. Doç. Dr. Mehmet SOĞUKÖMEROĞULLARI “Göygöl” Şiiri ya da Su’yun Esrarlı Hafızasından Türk Tarihi ....................................................................................................................................... 147 Prof. Dr. Nesrin T. KARACA Deyimlerimizde Su .............................................................................................................................................................................................................................................................................................. 155 Yrd. Doç. Dr. Sema ASLAN DEMİR Rüya Tâbirnâmelerinde Su ................................................................................................................................................................................................................................................................ 159 Yusuf Turan GÜNAYDIN Su ile Bakılan Fallar ............................................................................................................................................................................................................................................................................................. 165 Yrd. Doç. Dr. Ayşe DUVARCI Anadolu Öncesi Türklerde Su Kültü ve Günümüzdeki Yansımaları ........................................................................................................... 169 Atila TÜRKYILMAZ ÖN SÖZ Su’dan başlayan, su içinde serpilen, su ile devam eden, su’dan mahrum kalınca sona eren, kısacası su etrafında şekillenen bir hayattır insanınki. Anadolu’da kurulan bütün medeniyetlere ev sahipliği yapan su hakkında tarih kitaplarının yaprakları; medeniyetlerin kurulması, gelişmesi ve hatta bazen de yok olmasında suyun çok Sönemli bir rol oynadığını yazmaktadır. Uygarlıkların beşiği kabul edilen Anadolu toprakları üzerinde tarih sahnesinden geçmiş pek çok medeniyet, su ile yoğrulan Anadolu şehirlerine çok sayıda eser bırakmıştır. Bu nedenledir ki, gerçek bir su medeniyeti olan Anadolu’ya kulak verdiğimizde duyduğumuz ilk ses “suyun sesi” olur. Bütün dinlerde ve felsefelerde hayatın en temel vazgeçilmezi olarak algılanan ve bir medeniyet olarak kabul edilen “su” ile ilgili bilinenler, bilinmeyenlere nispetle oldukça düşüktür. Özellikle Anadolu’da 4 geleneksel türk sanatında ve edebiyatım›zda su İ. MELİH GÖKÇEK / ANKARA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYE BAŞKANI su medeniyeti ile ilgili belgelere dayalı, Sahasında önemli bir boşluğu daha detaylı çalışmalara büyük ihtiyaç dolduracağına inandığımız bu kitap vardır. serisinin, akademik çalışmalar başta olmak üzere ilgili kurum ve kuruluşlar Bu bağlamda, su medeniyetimizi ile halkımıza faydalı olmasını temenni anlamayı ve tanıtmayı amaçlayan ve ediyorum. 6 kitaptan oluşan “Anadolu’da Su Medeniyeti” kitap serisi, bu konuda Millî kültürümüze ve eğitim hazırlanacak birçok eserin oluşumuna dünyamıza kazandırılan bu seriyi da zemin hazırlayacaktır. yayına hazırlayan araştırmacı, yazar ve ilim adamlarımıza; basımında emeği Hayat kaynağını yaşatan bir kurum geçen herkese ve şehrimizin tanıtımı olma vizyonu, modern yönetim için emek veren diğer gönüllü kuruluş anlayışını benimseyen kurum olma ve kişilere teşekkür ediyor, bu değerli misyonu doğrultusunda hızla ilerleyen eserlerin Ankaralılara hayırlı olmasını ASKİ Genel Müdürlüğümüz, gelecek diliyorum. nesillere bilimsel eserler bırakmak amacıyla yayın faaliyetlerine de büyük önem vermektedir. geleneksel türk sanatında ve edebiyatım›zda su 5 SUNUŞ Su, hayatın devam etmesi için insanoğluna bahşedilen en büyük nimetlerden biri... Türk kültürünün temel miraslarından birisini “su kültürü” oluşturmaktadır. Türkler, hem yazılı, hem de sözlü kaynaklarında suya önemli bir kutsiyet atfetmişler, büyük saygı göstermişler ve suya olan saygılarını günümüze kadar devam ettirmişlerdir. Suya değer vermişler, onu aziz bilmiş, onun hayat için ne kadar gerekli olduğunun Sfarkında olmuş bir medeniyet kurmuşlardır. Su; şehirler, ülkeler ve kıtalar arasında yol alırken akıp geçtiği yerlerdeki kültürleri, insanları ve medeniyetleri birbirine taşır ve yakınlaştırır. İnsanoğlu suları vadilerden geçirmek için su kemerleri ve kanallar, suyun basıncını dengelemek için su terazileri, düzenli dağıtım için maksemler, suyu biriktirmek için havuzlar, kuyular, sarnıçlar ve bendler inşa etmişlerdir. Suya olan sevgiyi, saygıyı ve ona verilen kutsallığı Anadolu’nun birçok yerinde ortaya çıkan kalıntılardan anlamanız mümkün. Yol kenarlarına yapılmış çeşmelerde de görebilirsiniz, ince işlemeli bir ibriğin, bakracın, tasın, tabağın üzerinde de. Bir maşrapanın kulpunda ya da bir şifa tasında da görmeniz mümkün. Suyun dokunduğu hangi eşya olsa o da değerli