ROK 25/2019 NR 1 (53) PÓŁROCZNIK INSTYTUTU LITURGII, MUZYKI I SZTUKI SAKRALNEJ WYDZIAŁU TEOLOGICZNEGO UNIWERSYTETU OPOLSKIEGO Pierwotną wersją czasopisma jest wersja papierowa. Czasopismo jest dostępne w wersji elektronicznej – http://www.liturgiasacra.uni.opole.pl/ oraz https://czasopisma.uni.opole.pl/index.php/ls Czasopismo jest też dostępne w międzynarodowych bazach danych: The Central and Eastern European Online Library – http://www.ceeol.org; The Central European Journal of Social Sciences and Humanities – http://cejsh.icm.edu.pl; Index Copernicus – http://indexcopernicus.com/ BazHum Muzeum Historii Polski – http://bazhum.muzhp.pl/ ERIH PLUS – https://dbh.nsd.uib.no/publiseringskanaler/erihplus/index POL-index – https://pbn.nauka.gov.pl/polindex-webapp/; Na liście czasopism punktowanych MNiSW półrocznikowi przyznano 10 punktów. Informacja o procedurze recenzowania znajduje się na stronie internetowej czasopisma. Cena prenumeraty wynosi 40 zł. Zamówione egzemplarze wysyłamy pocztą. W cenę wliczony jest koszt przesyłki. Zamówienia z podaniem liczby egzemplarzy prosimy kierować na adres: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego UO ul. kard. B. Kominka 1a PL 45-032 Opole lub pocztą elektroniczną: [email protected] lub telefonicznie: 77-44-11-502 Należność prosimy wpłacać przelewem na konto: Diecezjalny Ośrodek Formacyjny ul. kard. B. Kominka 1a PL 45-032 Opole nr konta: 67 8898 0003 2001 0000 1094 0001 (Bank Spółdzielczy w Opolu, ul. Książąt Opolskich 36a, Opole) z adnotacją: prenumerata „Liturgia Sacra” na rok 2019. lub przekazem pocztowym na adres Diecezjalnego Ośrodka Formacyjnego. Liturgia Sacra 25 (2019), nr 1, s. 3–4 DOI: 10.25167/ls.1036 Od redakcji W niniejszym numerze naszego półrocznika czytelnik znajdzie szereg arty- kułów podejmujących, jak zwykle, szerokie spektrum problematyki liturgicznej, muzycznej oraz sztuki sakralnej. Zeszyt otwiera studium ks. Kazimierza Gintera (PUSC) poświęcone krytycznym wydaniom źródeł liturgicznych osławionej Pa- trologia Latina Jacques-Paula Migne’a. Autor stara się wypracować odpowiedź na pytanie, jak bardzo źródła te są użyteczne dla współczesnych badań litur- gicznych. W kolejnym artykule krakowski badacz ks. Jarosław Superson SAC (UPJP2II) podejmuje próbę wskazania chrześcijańskiej przestrzeni liturgicznej w Rzymie pierwszych wieków, opierając się na szeregu tekstów źródłowych. W następnej kolejności ks. Piotr Jaskóła (WT UO) prezentuje zagadnienie eku- meniczne dotyczące błogosławieństwa małżeńskiego i jego znaczenia w na- uce ewangelickiej i katolickiej. Kolejny tekst w dziale liturgicznym autorstwa o. Ryana Fergusa OP (PIL), podejmuje zagadnienie aklamacji po przeistocze- niu i jej translacji w trzech językach europejskich, analizując różne podejścia do tłumaczenia i struktury literackiej. W następnym artykule ks. Adrian Przybecki (UAM) prezentuje różne formy liturgicznego uświęcania człowieka, wskazując zwłaszcza na Eucharystię, rok liturgiczny, niedzielę, adorację oraz liturgiczne formy euchologijne. W dalszej kolejności zamieszczono studium ks. Marcina Worbsa (WT UO) dotyczące eklezjalnego wymiaru liturgii w ujęciu wybitnego badacza historii liturgii Josefa Andreasa Jungmanna. W bogactwie prezentowa- nych w bieżącym numerze tekstów nie mogło zabraknąć artykułu dotyczącego liturgii chrześcijańskiego Orientu. W swoim studium indyjski badacz ks. Francis Pittappillil (SEERI) prezentuje eschatologiczną wizję liturgii eucharystycznej w tradycji syro-orientalnej. Dział liturgiczny zamyka pastoralny tekst ks. Leszka Soprycha (UPJPII) dotyczący liturgii i zwyczajów liturgicznych w jednej z para- fii francuskiej diecezji Metz. 4 Od redakcji Część muzyczną periodyku rozpoczynają rozważania choralisty i mediewi- sty Piotra Ziętek-Krysińskiego (Zielona Góra) na temat liturgicznych zwycza- jów i typów procesji Niedzieli Palmowej wyróżnionych na podstawie analizy średniowiecznych źródeł polskich. W kolejnym artykule Bogusław Raba (UWr) prezentuje organowe Freski symfoniczne (Deux Fresques Symphoniques Sacrées pour orgue, op. 75 i 76) Charlesa Tournemire’a (1870–1939) – francuskiego kompozytora przełomu XIX i XX w., ukazując je w kontekście Huysmanowskiej wizji dźwięczących katedr i podejmując zarazem próbę odpowiedzi na pytanie: Jak dalece niezwykle skomplikowana sieć konotacji niesionych przez symboli- kę świątyni, zwłaszcza gotyckiej katedry, znajduje rezonans w strukturze i war- stwie znaczeniowej analizowanych dzieł? Próbę dotarcia do symbolicznych po- kładów dzieła muzycznego przedstawia także tekst Joanny Schiller-Rydzewskiej (UWM), poświęcony kantacie De profundis Marka Czerniewicza – współczesne- go twórcy związanego z muzycznym środowiskiem Gdańska. Kompozycja ta, opatrzona dedykacją: Pewnemu chłopcu z Aleppo, według słów samego autora jest „swoistym memento, symboliczną podróżą po ciemnych dolinach współcze- sności, próbą spojrzenia we wnętrze człowieka, w które w miejsce zagubionego sacrum, transcendencji i piękna wsącza się chaos, zwątpienie i marazm”, z które- go wyrwać może tylko modlitwa. Część muzyczną kończy relacja Mariusza Puci (WT UO) z badań etnomuzykologicznych dotyczących trwania tradycji kultury muzycznej w środowisku śląskich Teksańczyków, od ponad 150 lat mieszkają- cych w okolicach San Antonio w Teksasie. W dziale sztuki sakralnej znalazły się dwa opracowania. Pierwsze, autorstwa ks. Radosława Chałupniaka (WT UO), stanowi teologiczną interpretację często spotykanego w obrazach El Greco gestu. W drugim artykule Anna Techmańska (Muzeum Piastów Śląskich, Brzeg) prezentuje przyzamkowy kościół pw. św. Ja- dwigi Śląskiej. W ostatniej części zeszytu zamieszczono tradycyjnie artykuł recenzyjny, spra- wozdania z konferencji i sympozjów, omówienia nadesłanych nowości wydawni- czych oraz czasopism, a także trzy nekrologi-wspomnienia. Liturgia Sacra 25 (2019), nr 1, s. 7–28 DOI: 10.25167/ls.999 KAZIMIERZ GINTER Pontificia Università della Santa Croce, Istituto di Liturgia, Rzym ORCID 0000-0002-6582-1374 Krytyczne wydania źródeł liturgicznych w Patrologia Latina Jacques-Paul Migne’a: błogosławieństwo czy przekleństwo dla naukowców? Kiedy w 1987 r. – już dawno temu – studiowałem na pierwszym roku Wy- działu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego, jednym ze stwierdzeń moich wykładowców, które wbiło mi się szczególniej w pamięć, było: „Jeśli tylko jest to możliwe, nie używaj Migne’a”. Później przy różnych okazjach słyszałem podobnie nieprzychylne wypowiedzi na temat publikacji wydanych pod kierunkiem tegoż autora i stwierdziłem, że nie jest to opinia wyłącznie historyków z UW, ale opinia dość rozpowszechniona wśród specjalistów, wśród których ci, co bardziej rady- kalni byli gotowi uznawać jej powstanie, mówiąc nieco żartobliwie, za prawdziwe przekleństwo dla poważnych naukowców. Dlatego, kiedy po kolejnych paru latach, w trakcie studiów teologicznych, ks. prof. Antonio Miralles z Uniwersytetu Świętego Krzyża zaproponował mi, abym zajął się tematem źródeł liturgicznych znajdujących się w Patrologia Latina1 (dalej: PL) Migne’a, uznałem, że temat jest interesujący. Mogłem sam podjąć się próby dokonania weryfikacji – oczywiście częściowej – zasłyszanych wcześniej opinii. Jasne jest, że przeanalizowanie całej PL przekraczałoby moje możliwości, ponieważ jest to dzieło ogromne, łącznie z indeksami zawierające 221 tomów po- kaźnych rozmiarów. Jednak nawet analiza materiału zawężonego do liturgii była zadaniem trudnym; jak sądzę, udało się je zrealizować w rozsądnym czasie dzięki temu, że Patrologia Latina Migne’a istnieje w postaci elektronicznej. 1 J.-P. MIGNE, Patrologiae cursus completus (…): series latina, Parisiis 1844–1865. Na CD: J.P. MIGNE, Patrologia latina database, Chadwick-Healey Inc., Alexandria (VA) 1995. W Internecie: http://pld.chadwyck.co.uk/ (4.05.2018). 8 Kazimierz Ginter W niniejszym artykule zamierzam wykorzystać te studia2, aby przybliżyć nie- co PL Migne’a, i pokazać, jak dalece jest to dzieło użyteczne dla historyków li- turgii; dodajmy, że spora część poniższych refleksji może także służyć wszystkim historykom. 1. Co to jest Patrologia Latina Migne’a? Ks. Jacques-Paul Migne (1800–1875) poza wieloma innymi dziełami, których był wydawcą, opublikował także dwie wielkie serie wydawnicze poświęcone pisa- rzom wczesnochrześcijańskim; pierwsza z nich to właśnie Patrologia Latina (PL), zawierająca dzieła autorów chrześcijańskich napisane po łacinie do początków XIII w.; druga to Patrologia Graeca – zawierająca dzieła greckojęzyczne do po- łowy XV w.3 Dzieło J.-P. Migne’a było więc kontynuacją wielkich kolekcji patry- stycznych wydawanych pomiędzy wiekiem XV i XVIII4. Obie kolekcje były uporządkowane chronologicznie; dodajmy, że poza opu- blikowaniem tekstów autorów wczesnochrześcijańskich, J.-P. Migne umieszczał w nich także najlepsze istniejące komentarze krytyczne. Sama PL, opublikowana pomiędzy 1844 i 1855 r., zawiera dzieła aż 2614 autorów. W latach późniejszych zostały do niej dołączone także liczne indeksy5. Jak możemy sobie wyobrazić, do wykonania takiego dzieła J.-P. Migne zatrudnił całą rzeszę współpracowników, w tym wielu wybitnych specjalistów6. Zarówno sama postać J.-P. Migne’a, jak i wydawane przez niego dzieła były przez wiele lat źródłem zaciekłych polemik7. Jeszcze w latach dziewięćdziesią- tych poprzedniego wieku R. Howard Bloch opublikował agresywny atak prze- 2 Owoc tych studiów został opublikowany przeze mnie w: K. GINTER, Las Fuentes liturgicas en la „Patrologia Latina” de Migne, Roma 2014 (praca doktorska). 3 Współczesna ogólna charakterystyka obu patrologii: CH. CHAUVIN, L’abbé Migne et ses colla- borateurs 1800–1875, Paris 2010, s.