T. C. NECMETTİN ERBAKAN ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANA BİLİM DALI TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI BİLİM DALI ÂŞIK ÖMER, GEVHERÎ VE KARACA OĞLAN'IN ŞİİRLERİNDE TABİAT YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan Nilay ŞANAL Danışman Dr. Öğretim Üyesi Aziz AYVA Konya- 2019 T.C. NECMETTİN ERBAKAN ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü ÖZET Adı ve Soyadı Nilay ŞANAL Numarası 148107011013 Ana Bilim/ Bilim Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı / Türk Dili ve Dalı Edebiyatı Bilim Dalı Tezli Yüksek X Lisans Programı Doktora Tez Danışmanı Dr. Öğretim Üyesi Aziz AYVA Öğrencinin Tezin Adı Âşık Ömer, Gevherî ve Karaca Oğlan’ın Şiirlerinde Tabiat Tabiat ve tabiata dair bütün unsurlar geçmişten günümüze dek insanların yaşamında önemli bir yer edinmiştir. Doğa ve doğaya ait birçok unsur âşıkların da dikkatini çekmiş ve âşıklar eserlerine bu tabiat unsurlarını yansıtmıştır. Bu tezin amacı Âşık Ömer, Gevherî ve Karaca Oğlan’ın şiirlerinde tabiat ve tabiat unsurlarının yansımalarını göstermektir. Bu amaç doğrultusunda ele alınan şiirler taranmış ve bu şiirler içerisinde yer alan tabiat unsurları tespit edilmiştir. Tespit edilen tabiat unsurlarının hangi şekillerde şiirlere yansıdığı ele alınmış ve açıklanmıştır. Çalışmada; Âşık Ömer ve Gevherî divânları ile Karaca Oğlan şiirleri incelenmiştir. Bu doğrultuda incelenen şiirler yedi ana başlık altında ele alınmış ve başlıklar kendi içlerinde bir bütünlük arz edecek şekilde düzenlenmiştir. İncelenen şiirlerde yer alan doğa unsurlarının çok değişik işlevlerle karşımıza çıktığını fark ettik. Âşığı ve mâşuğu temsil etmek amacıyla kullanılan unsurların çokluğu dikkatimizi çekmiştir. Bununla beraber tüm üzüntülerin, sevinçlerin, ayrılıkların, kavuşmaların, hayata dair olumlu ve olumsuz bütün düşüncelerin dışa vurulmasında tabiat unsurlarından yararlanılmıştır. Doğa bir nevi insan psikolojisinin dışa vurumu olmuştur. Çalışmamız sonucunda tabiat ve tabiat unsurlarının şiirlerdeki yerinin azımsanmayacak kadar fazla olduğu ortaya çıkarılmıştır. v T.C. NECMETTİN ERBAKAN ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü ABSTRACT Name and Nilay ŞANAL Surname Student Number 148107011013 Department Türk Dili ve Edebiyatı Master's Degree X (M.A.) Study Programme Doctoral Degree Author's (Ph. D) Supervisor Dr. Öğretim Üyesi Aziz AYVA Title of the Âşık Ömer's, Gevherî's and Karaca Oğlan's poetry's Thesis/ nature Dissertation Nature and all elements of nature have taken an important place in people’s life from past no the present. Nature and elements of it attracted Âşık’s atention and Âşık’s reflected these nature elements to their literary works. Purpose of this thesis to indicate the reflection of nature and elements of nature in the poems of Âşık Ömer, Gevherî and Karaca Oğlan. In accordance with this purpose poems that are belong to these Âşık have been scanned and natural elements have been determined. Natural elements which are determined and explained have been handled. In this work, Âşık Ömer, Gevherî divân’s and Karaca Oğlan poems are studied. Poems studied in this direction have beeen handled in seven main title and titles have been organized in integrity. We recognized that we confronted natural elements in studied poems in different functions. It attracted our attention that natural elements to represent âşık and mâşuk have been used very frequantly. However natural elemets have been utilized to act out feelings such as sarrow, hapiness, seperation, converge, positive vi and negative thoughts about life. Nature have been a sort of externalizing of human nature. As a result of our work it was found out that nature and natural elements have a considerable effect on poems. vii İÇİNDEKİLER YÜKSEK LİSANS TEZİ KABUL FORMU ...........................................................................i BİLİMSEL ETİK SAYFASI................................................................................................... ii ÖZET ....................................................................................................................................... iii ABSTRACT ............................................................................................................................... v KISALTMALAR ...................................................................................................................xiv ÖN SÖZ ................................................................................................................................... xv GİRİŞ ......................................................................................................................................... 1 1) Çalışmanın Konusu ve Problemi ............................................................................................ 1 2) Çalışmanın Amacı .................................................................................................................. 1 3) Çalışmanın Önemi .................................................................................................................. 1 4) Çalışmanın Yöntemi ............................................................................................................... 2 5) Çalışmanın Evreni ve Örneklemi ........................................................................................... 2 6) Çalışmanın Sınırlılıkları ......................................................................................................... 2 7) Âşıkların Hayatı, Edebî Kişiliği ve Eserleri ........................................................................... 2 7.1) Âşık Ömer' in Hayatı, Edebi Kişiliği ve Eserleri ................................................................ 3 7.2) Gevheri'nin Hayatı, Edebi Kişiliği ve Eserleri .................................................................... 7 7.3) Karaca Oğlan'nın Hayatı, Edebi Kişiliği ve Eserleri ......................................................... 11 1. BÖLÜM: KOZMİK ÂLEM VE KOZMİK ÂLEMLE İLGİLİ UNSURLAR .............. 14 1.1) Gökyüzü (Asümân, Gök, Felek, Semâ) ............................................................................. 14 1.2) Güneş (Âfitâb, Hurşîd, Mihr, Şems) ................................................................................. 20 1.3) Ay (Bedir, Bedr, Hilâl, Kamer, Mâh, Meh) ...................................................................... 29 1.4) Yıldızlar ............................................................................................................................. 38 1.5) Bazı Yıldızlar ve Yıldız Kümeleri ..................................................................................... 43 1.5.1) Zühre Yıldızı .................................................................................................................. 43 1.5.2) Ülker Yıldızı ................................................................................................................... 45 1.5.3) Seher Yıldızı ................................................................................................................... 47 1.5.4) Samanyolu (Kehkeşân) ................................................................................................... 47 1.6) Gezegenler ......................................................................................................................... 48 1.6.1) Merkür (Utarid) .............................................................................................................. 48 viii 1.6.2) Venüs (Zühre) ................................................................................................................. 49 1.6.3) Dünya (Âlem, Cihan, Dehr) ........................................................................................... 49 1.6.4) Mars ( Merrîh) ................................................................................................................ 50 1.6.5) Jüpiter (Müşterî) ............................................................................................................. 52 1.6.6) Satürn (Zuhal) ................................................................................................................. 53 1.7) Burçlar ............................................................................................................................... 54 1.7.1) Akrep .............................................................................................................................. 55 1.7.2) Aslan (Esed) ................................................................................................................... 56 1.7.3) Başak (Sünbüle) .............................................................................................................. 57 1.7.4)Balık (Hut) ....................................................................................................................... 57 1.7.5) Boğa (Sevr) ..................................................................................................................... 58 1.7.6) İkizler (Cevza) ................................................................................................................ 58 1.7.7) Koç (Hamel) ................................................................................................................... 59 1.7.8) Kova (Delv) .................................................................................................................... 60 1.7.9) Oğlak (Cedi) ................................................................................................................... 60 1.7.10) Terazi (Mîzân) .............................................................................................................