SİVAS CUMHURİYET ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müzik Ana Bilim Dalı HALK TÜRKÜLERİNDE PROTEST OLGU VE RUHİ SU Yüksek Lisans Tezi Yurdaer KİŞİN Sivas Temmuz 2019 SİVAS CUMHURİYET ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müzik Ana Bilim Dalı HALK TÜRKÜLERİNDE PROTEST OLGU VE RUHİ SU Yüksek Lisans Tezi Yurdaer KİŞİN Tez Danışmanı Doç. Dr. Barış ERDAL Sivas Temmuz 2019 ÖNSÖZ Ruhi Su’yu ve ezgilerini ilk kez ilkokul yıllarında duymuştum. Sabahın erken saatlerinde okula gitmek için uyandığımda evde iki şeye anlam veremezdim; Ruhi Su’nun evde yankılanan basbariton sesine ve babamın bu ezgiler eşliğinde sigara içmesi nedeniyle evi saran dumanın genzimi yakmasına. Ruhi Su’nun ezgilerine çok fazla anlam yükleyememiştim o yıllarda çünkü televizyonlarda ve radyolarda duyulan, popüler kültürün sürekli ısıtıp insan önüne çıkarttığı işlere benzemiyordu yaptığı. Üstelik Su’nun sesi, henüz çocuk yaşlarda olan birinin taklit edebileceği bir ses türü değildi. Evden ayrılıp üniversiteye gidene kadar o ezgiler dönemsel olarak hafızamda tekrar etti. Üniversitede çokseslilik denilen kavramla karşılaşmıştım. Çokseslilik de ilkin anlam veremediğim bir noktada durdu. Sonrasında dinleyerek, korolara katılarak ve kuramsal çerçeveyi öğrenmeye çalışarak idrak edebildim bu meseleyi. Bu anlamıyla Ruhi Su bende karşılık bulmaya başlamıştı. Öğretmen olup bir sınır ilçesi olan Akçakale’ye atandıktan sonra alanımda çalışmak ve bölgenin imkânsızlıklarını bertaraf edip kabuğumu kırmak maksadıyla lisansüstü eğitime başladım. Bu sürecin şahsıma kazandırdığı birçok husus vardır. Ruhi Su üzerine yapılan bu çalışma, gerçek anlamda geçmişin ve bugünün tarih sahnesinde üstlendiği rolü anlatmanın gayretidir. Bu çalışma; Ruhi Su’nun bir aydın, sanatçı olarak toplum içerisindeki yerini, tarihsel olarak ezen-ezilen arasındaki sınıfsal çelişkiyi, toplumun baskılar karşısında vermiş olduğu mücadelenin geçmişten bugüne müzik içerisindeki karşılığını anlatmak/tartışmak maksadıyla ortaya çıkmıştır. Ruhi Su’nun politik tavrına, yaşantısına ve sanatına duyduğum sonsuz saygıdan dolayı, bu çalışmanın her safhasında sürekli tedirginlik ve kaygı duygularını hissetmişimdir. Danışmanım Doç. Dr. Barış ERDAL’ın, çalışmaya dair yürütmüş olduğu bu süreç çok önemlidir. Çalışmanın gelişmesi, anlatımların düzgün yapılabilmesi ve eksiklerin tamamlanması açısından bilimsel olarak yapmış olduğu eleştirilerin ve katkıların kıymeti çok büyüktür. Bu anlamda kendisine teşekkürü bir borç bilirim. Lisansüstü eğitimim sürecinde şahsıma dair beklentilerini sürekli yüksek tutan ve aslında bu anlamda beni cesaretlendirip ufkumu genişleten, insani değerlerin tükendiği bir dönemde bu değerlere sahip çıkan saygıdeğer öğretmenim Doç. Dr. Özlem ÖZALTUNOĞLU’na çok teşekkür ederim. Şartlar ne olursa olsun yanımda olan, gerek bu çalışmada gerek yaşamı bir YOL eyleyip adımladığımız zor süreçlerde bir an olsun desteğini ve varlığını esirgemeyen Derya’ya ne kadar teşekkür etsem az kalacaktır. Son olarak, gözümü açtığım günden beri annem; sığındığım emektar bir çatıdır. Bendeki yeri çok büyüktür. Yaşadığım tüm zorlu süreçlerde yanımda ilk önce annem olmuştur. Bugüne kadar çözemediği bir sorun görmedim. Sevgi denilen duygu annemde karşılıksızdır. ‘Sevgi güzellik ister, emek ister’ cümlesi, şahsım konu alınacaksa en çok anneme yakışır şu mavi atlasta. Emeğine çok büyük saygı duyuyor ve teşekkür ediyorum. Anneme ithafen… İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER ........................................................................................................... i ŞEKİLLER LİSTESİ ................................................................................................. v ÖZET ......................................................................................................................... vii ABSTRACT ............................................................................................................... ix I.BÖLÜM .................................................................................................................... 1 1.GİRİŞ ....................................................................................................................... 1 1.1.Araştırmanın Amacı .......................................................................................... 5 1.2.Araştırmanın Önemi .......................................................................................... 5 1.3.Yöntem .............................................................................................................. 6 II. BÖLÜM .................................................................................................................. 7 2.RUHİ SU’NUN ÇOCUKLUĞU, EĞİTİM SÜRECİ VE YAŞAMI ÜZERİNE 7 2.1.Çocukluk Yılları ................................................................................................ 7 2.2.Okula İlk Başlangıcı .......................................................................................... 9 2.2.1.Dönemin Önemli Kurumlarından Musiki Muallim Mektebi ve Ruhi Su .................................................................................................................... 10 2.3.Ankara Konservatuvarı .................................................................................... 16 2.4.Opera Sanatçısı Ruhi Su .................................................................................. 20 2.5.Radyoda Bir Anons: “Basbariton Ruhi Su Türküler Söylüyor” ...................... 25 III. BÖLÜM .............................................................................................................. 29 3.TÜRKİYE’NİN POLİTİK İKLİMİ VE BU ÇERÇEVEDE RUHİ SU ........... 29 3.1.Çok Partili Dönem ve Demokrat Parti İktidarı ................................................ 29 3.2.Demokrat Parti’nin Anti-Komünist Söylemi, 1951 Tevkifatı ve Gelişen Süreç ............................................................................................................... 31 3.2.1.Sansaryan Hanı ...................................................................................... 32 3.2.2.Harbiye Cezaevi ve Sıdıka Umut ile Evlilik ......................................... 34 i 3.2.3.Adana Hapishanesi ................................................................................ 36 3.3.Tutukluluk ve Cezaevi Sürecinin Ardından .................................................... 38 3.4.Atıf Yılmaz ve “Karacaoğlan’ın Büyük Sevgisi” ........................................... 39 3.5.1960’lı Yıllar ve 27 Mayıs Müdahalesi ........................................................... 42 3.5.1.Taksim Gazinosu Sahnesi ve Yapı Kredi Bankası’ndaki Çalışmalar ... 42 3.6.İmece Plakları ve Kayıtlar ............................................................................... 45 3.7.Ruhi Su’nun Eğitimci Yanı ............................................................................. 49 3.8.Ruhi Su’dan Etkilenen Sanatçılar .................................................................... 51 3.9.Hastalığı, Yurtdışı Süreci ve Sonrası............................................................... 52 IV. BÖLÜM .............................................................................................................. 55 4.HALK TÜRKÜLERİNDE BİR İFADE BİÇİMİ OLARAK PROTESTO ..... 55 4.1.Eşkıyalık Türküleri .......................................................................................... 56 4.2.Cumhuriyet Öncesi Dönemde Protest Olguyu İşleyen Ozan ve Âşıklar ......... 58 4.2.1.Pir Sultan ............................................................................................... 59 4.2.2.Köroğlu .................................................................................................. 64 4.2.3.Dadaloğlu .............................................................................................. 66 V.BÖLÜM ................................................................................................................. 69 5.RUHİ SU’NUN MÜZİĞİ, SANATA BAKIŞ AÇISI VE MÜZİKAL AÇIDAN ÖNEMİ ...................................................................................................................... 69 5.1.Ruhi Su’nun Müziğini Şekillendiren Faktörler ............................................... 69 5.1.1.Ruhi Su’nun Müziğinde Akademik Eğitimin Etkisi ............................. 70 5.1.2.Ozan ve Âşıkların Ruhi Su Müziğindeki Etkisi .................................... 72 5.2.Ruhi Su’nun Müziği ve Eserleri Üzerine ........................................................ 75 5.2.1.Eytişimsel Yaklaşım .............................................................................. 76 5.2.2.Eserlerinde/Çalışmalarında Çoksesli Yapı ............................................ 76 5.3.Ruhi Su’nun Müziğinde Protest Anlam .......................................................... 78 ii 5.4.Ruhi Su’nun Şiirleri ......................................................................................... 85 5.4.1.Ninni ...................................................................................................... 85 5.4.2.Serhat Türküsü ...................................................................................... 86 5.4.3.Seferberlik ............................................................................................. 86 5.4.4.Geldik .................................................................................................... 87 5.4.5.Ezgili Yürek .......................................................................................... 87 5.4.6.Kist .......................................................................................................