UvA-DARE (Digital Academic Repository) Vast in het spoor van Darwin : biografie van Hugo de Vries Zevenhuizen, E.J.A. Publication date 2008 Document Version Final published version Link to publication Citation for published version (APA): Zevenhuizen, E. J. A. (2008). Vast in het spoor van Darwin : biografie van Hugo de Vries. General rights It is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Disclaimer/Complaints regulations If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letter to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. You will be contacted as soon as possible. UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (https://dare.uva.nl) Download date:06 Oct 2021 Erik Zevenhuizen Vast in het spoor van Darwin Biografi e van Hugo de Vries Darwin-proefschr-vw 07-08-2008 17:28 Pagina 1 vast in het spoor van darwin 1 2 3 Darwin-proefschr-vw 07-08-2008 17:28 Pagina 2 Who are you really, and what were you before? What did you do, and what did you think, huh? Rick Blaine 0 0 Deze uitgave kwam mede tot stand dankzij financiële bijdragen van de Stichting Hu- go de Vries Fonds te Amsterdam en de Stichting Pieter Zeeman Fonds te Amsterdam. 0 Dit proefschrift verschijnt tevens als handelseditie, uitgegeven door uitgeverij Atlas: isbn 978 90 450 1289 6 nur 320 Omslagontwerp: J. Tapperwijn © 2008 E.J.A. Zevenhuizen Darwin-proefschr-vw 07-08-2008 17:28 Pagina 3 Vast in het spoor van Darwin Biografie van Hugo de Vries 1 ACADEMISCH PROEFSCHRIFT ter verkrijging van de graad van doctor aan de Universiteit van Amsterdam op gezag van de Rector Magnificus prof. dr. D.C. van den Boom ten overstaan van een door het college van promoties 2 ingestelde commissie, in het openbaar te verdedigen in de Agnietenkapel op vrijdag 5 september 2008, te 10.00 uur door 3 Erik Johannes Anne Zevenhuizen geboren te Heemskerk Darwin-proefschr-vw 07-08-2008 17:28 Pagina 4 Promotiecommissie: Promotores: Prof. dr. S.B.J. Menken Prof. dr. P. de Rooij Co-promotor: Dr. M.J. Coesel-Wouda Overige leden: Prof. dr. H. van den Ende Prof. dr. A.J. Kox 0 Prof. dr. W. Otterspeer Prof. dr. L.T.G. Theunissen Dr. F. Bouman Dr. P.J. Knegtmans Faculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica 0 0 Darwin-proefschr-vw 07-08-2008 17:28 Pagina 5 Inhoud 1 Inleiding – Een nieuwe biografie voor een oude botanicus 7 1. Op jacht naar soorten – 1848-1866 19 2. Fascinatie voor fysiologie – 1866-1871 41 3. Tussen Nederland en Duitsland – 1871-1877 82 4. Groeiend in groeionderzoek – 1877-1885 122 5. Theoretische en experimentele pangenesis – 1886-1900 197 6. De sprongen van de teunisbloem – 1900-1935 313 2 Epiloog – In het spoor van Hugo de Vries 514 Noten 521 Bronnen 618 Samenvatting 659 Summary 669 3 Dankwoord 678 Darwin-4.1 07-08-2008 17:35 Pagina 6 6 erik zevenhuizen – vast in het spoor van darwin Bij de ontvangst van een recent portret van professor De Vries Toen ik hem uit eerbied bezocht, Zag ik de Nederlandse professor De Vries, Met zijn lokken witte haren, En zijn diepgegroefde voorhoofd. In het heldere daglicht bewonder ik hem, 0 Om het grote karakter dat zijn portret vertoont, En in de duisternis van de nacht, Kan ik deze geleerde nauwelijks vergeten. Hoewel hij nu meer dan tachtig jaren oud is, Werkt hij nog steeds op zijn gekozen terrein, Met heel zijn hart en wilskracht, Nog steeds goed en gezond. Zonder hulp van een helper, 0 Gaat hij alleen verder met werken, Intens van ochtend tot avond, In zijn huis op het platteland. Alle wetenschappers van de wereld, Becommentariëren zijn theorieën, Maar hij bekijkt rustig de gang van hun ideeën, In zijn Nederlandse dorp. Ik, ik nam de teunisbloem, 0 Als onderwerp voor mijn proefschrift, Sindsdien heb ik deze meester, In hoge eer en bewondering. Yosito Sinotô Darwin-4.1 07-08-2008 17:35 Pagina 7 Inleiding Een nieuwe biografie voor een oude botanicus 1 Het is 19 maart 1933. Terwijl hij op het stationnetje van Lunteren op de trein wacht overdenkt Yosito Sinotô de gebeurtenissen van de afgelopen uren. In zijn hand houdt hij het portret dat hij heeft gekregen van de man die hij zo- juist heeft bezocht, de man die drieëndertig jaar eerder met een kort artikel de aandacht had gevestigd op de zogenoemde wetten van Mendel. Het had de geboorte ingeluid van Sinotô’s vakgebied, de erfelijkheidsleer. Sinotô pakt een pen en een stukje papier en verwoordt in een reeks verzen, geschreven vol- gens de traditioneel-Japanse dichtvorm waka, de eerbied en bewondering die 2 hij voor de 85 jaar oude geleerde voelt. ‘Do Furisu Sensei yori kinei o tamawa- ru’, schrijft hij erboven: ‘Bij de ontvangst van een recent portret van professor De Vries’.1 Hugo de Vries was niet de enige beroemde geleerde die Sinotô, werkzaam aan de universiteit van Tokio, dat voorjaar bezocht. Een paar jaar eerder had hij het plan opgevat om de ontstaansgeschiedenis van de erfelijkheidsleer te boek te stellen. Hij had De Vries al eens geschreven of die een exemplaar van zijn historische artikel zou kunnen sturen zodat hij het, vertaald in het Ja- pans, in het boek kon opnemen.2 Om de plaatsen waar de geschiedenis zich had afgespeeld met eigen ogen te aanschouwen en de nog in leven zijnde 3 hoofdrolspelers te spreken, maakte hij nu een rondreis door Europa. De broze maar nog levenslustige De Vries had zijn bijna vijftig jaar jongere Japanse col- lega hartelijk ontvangen. Hij had hem rondgeleid door zijn laboratorium, zijn proeftuin en zijn kassen waar hij voor de zoveelste keer in zijn leven druk doende was met het uitplanten van honderden zaailingen van de teunis- bloem, al meer dan veertig jaar zijn belangrijkste onderzoeksobject.3 Omgekeerd was Sinotô niet de enige jonge vakgenoot die De Vries in zijn statige villa ‘De Boeckhorst’, gelegen aan de Lunterse Dorpsstraat, ontving. Bij Darwin-4.1 07-08-2008 17:35 Pagina 8 8 erik zevenhuizen – vast in het spoor van darwin tientallen waren ze de afgelopen jaren al gekomen, uit binnen- en buitenland. De Vries genoot van de aandacht: de namen van zijn gasten en de data van hun bezoek hield hij nauwkeurig bij in een van de plak- en aantekenboeken waar- in hij sinds enkele jaren krantenknipsels, fragmenten uit zijn onderzoeksdag- boeken en andere herinneringen uit zijn wetenschappelijke carrière verza- melde. ‘Op lateren leeftijd, als men van zijn herinneringen gaat leven, wordt ijdelheid een der grootste bronnen van genoegen’, had hij eens in een van de plakboeken geschreven, zich daarmee voor zichzelf excuserend. Want zojuist had hij zijn eigen belangrijkheid bepaald aan de hand van een artikeltje waar- 0 in betoogd werd dat het gewicht van een wetenschapper is af te meten aan het aantal lidmaatschappen van de nationale wetenschappelijke academies van de zeven volkrijkste westerse landen die hij heeft verzameld. De Vries had ze alle zeven in zijn bezit.4 Die lidmaatschappen waren slechts het topje van de ijsberg: de verzameling zilveren en gouden prijspenningen die hij had ontvangen was indrukwek- kend; elf binnen- en buitenlandse universiteiten en hogescholen hadden hem een eredoctoraat verleend; van tientallen organisaties had hij het erelidmaat- schap ontvangen.5 Actief als hoogleraar plantkunde aan de Unversiteit van Am- sterdam of teruggetrokken als emeritus in het rustige Lunteren, het had voor 0 het eerbetoon weinig verschil gemaakt. Vier van zijn eredoctoraten had hij bij- voorbeeld pas na zijn pensionering ontvangen. De viering van zijn tachtigste verjaardag in 1928, tien jaar nadat hij van de academische wereld afscheid had genomen en nog slechts via een aantal zeer gespecialiseerde artikelen van zich had laten horen, was een internationale gebeurtenis geweest. Uit de hele we- reld had hij bijna zevenhonderd telegrammen, brieven en briefkaarten ont- vangen. Koningin Wilhelmina had hem het Grootkruis in de Orde van Oranje- Nassau toegekend. De universiteit in Tübingen had te zijner ere een ‘De Vries-Feier’ georganiseerd. Van de Nieuwe Winschoter Courant tot de Limburger Koe- rier, van Tubantia uit Twente tot De Nieuwsgier uit Den Haag, van de katholieke 0 Maasbode tot de communistische De Tribune, door heel Nederland hadden de kranten zijn naam en zijn portret, zijn levensverhaal en zijn wapenfeiten ver- spreid. De verschillende redacties hadden zich uitgeput in hun lofprijzingen: ‘de wereldvermaarde botanicus’, ‘de grootmeester der Nederlandsche botanie’ en ‘de vader der erfelijkheidsleer’ was hij genoemd, iemand ‘die de eer van zijn land steeds zoo hoog heeft gehouden’, ‘een man van groote geestesgaven, van schitterende genialiteit en van hooge geleerdheid’, en ‘een uitnemend geleer- de, die ons nader bracht tot de natuur en hare groote mysteries’, kortom: ‘een figuur waarop ons land trotsch kan zijn’. De buitenlandse pers was niet minder Darwin-4.1 07-08-2008 17:35 Pagina 9 een nieuwe biografie voor een oude botanicus 9 lovend geweest. ‘Er hat, ausser in holländischer, von jung auf auch in deutscher und französicher, später zudem in englischer Sprache publiziert. … Im Dank für solche Förderung wissenschaftlicher Kulturgemeinschaft werden sich die Forscher aller Nationen einig sein’, aldus het Duitse tijdschrift Protoplasma.