G eldersch Algemene informatie Landschap Kasteelen& Startpunt fietsroute De Trambaan in Boven-Leeuwen, ter hoogte van voormalige boerderij de Tempel huisnr 24 Routebeschrijving Heerlijkheden fietsroute A50 Arnhem - Eindhoven. Op knooppunt Ewijk de A73 richting Druten. Na 3,9 km rechtdoor de Maas en Waalweg (N322) op, richting Beneden-Leeuwen. Na 7,7 km de derde afslag op de rotonde nemen (de van Heemstraweg N322), richting Beneden- Land van maas en Waal, omgeving Wamel en Dreumel Leeuwen. Na 3,1 km rechtsaf de Tessstraat op. Na 350 m rechtsaf de Trambaan op. Deze fietsroute sluit niet aan op het knooppuntennetwerk en is geheel beschreven. Horeca onderweg Beneden-Leeuwen: Restaurant De Twee Linden, Zandstraat 100, www.detweelinden.nl of tel. (0487) 59 12 34 Wamel: Restaurant d’Oude Weeghbrug, Dorpsstraat 126, tel. (0487) 50 12 73 Alphen a.d. Maas: De Molen “Tot Voordeel en Genoegen”, Molendijk 15, tel. (0487) 56 14 40 Alphen a.d.Maas: Brasserie ’t Anker, Nieuweweg 2, tel. (0487) 56 23 29 Maasbommel: Restaurant ’t Veerhuis, Raadhuisdijk 1, www.veerhuis.nl of tel. (0487) 56 22 58 Maasbommel: Brasserie ‘In de Korenmolen’, Bovendijk 6, www.korenmolenmaasbommel.nl of tel: (0487) 54 29 77 50 meter uit de route: Appeltern: Moeke Mooren, Blauwe Sluis 1b, www.moekemooren.n. of tel: (0487) 54 18 72 Niet direct op de route: 2013 Appeltern: Herberg ‘t Mun BV, Molenstraat 10, www.mun.nl of tel: (0487) 54 14 45 mei Dreumel: Mini resto De Driesprong, Rooijsestraat 107, tel. (0344) 62 11 67 GLK, © www.glk.nl • Lengte 39 km Geldersch Geldersch Landschap & Kasteelen Postbus 7005 • Deze fietsroute is geheel beschreven en sluit niet aan op het Landschap knooppuntennetwerk Kasteelen 6801 HA Arnhem & Telefoon (026) 355 25 55 www.glk.nl (kantooruren) • Start vanaf de Trambaan (huisnr 24) in Boven-Leeuwen. Deze fietsroute voert u door de heerlijkheden Beneden-Leeuwen, Wamel, Dreumel, alphen, Maasbommel en Altforst Deze fietsroute is gemaakt i.s.m. Projectgroep Cultuurhistorie Oostelijk Rivierengebied Beneden-Leeuwen Tiel 1 4 6 81 5 2 Heerlijkheid Leeuwen 80 7 3 In het Gelders leenregister van 1402 worden de Heren van Leeuwen voor het eerst genoemd. Daarvoor behoorden ze tot de zogenaamde ‘koningsvrijen’, die rechtstreeks onder de Duitse keizer vielen. Later wordt de heerlijkheid beleend aan onder andere de geslachten Van Druten, Van Baex, Harskamp en Smits. Het stamhuis van de Van Leeuwens was ‘De Leeuwenbergh’. Het bijbehorende dorp kende een boven- en benedeneind; later Boven- en Beneden-Leeuwen. De naam 47 Dreumel 20 Leeuwen komt van het Germaanse woord ‘hlaiwa’ (heuvel). 8 48 19 9 10 18 1 Vorstenkamer en voormalige Boerderij ‘de Tempel’, huisnr 24 11 Links en rechts voor het kruispunt stonden twee boerderijen die herinneren aan de 26 25 17 Orde van de Tempeliers. Links lag oorspronkelijk een grote versterkte boerderij ge- naamd ‘Vorstenkamer’, waar altijd een kamer beschikbaar moest zijn voor de ‘vorst’ en rechts op het rivierduin een boerderijtje met de naam ‘de Tempel’. Alphen 14 Maasbommel Met de rug naar boerderij de Tempel rechtsaf, de Trambaan volgen. Deze gaat over in 13 15 21 16 28 de Zandstraat. Kruising bij keurslager oversteken en vóór de kerk linksaf de Pastoor Zijlmansstraat op voor een bezoek aan het Streekhistorisch Museum. 20 12 2 Streekhistorisch Museum Tweestromenland - Pastoor Zijlmansstraat 3 Aan de Pastoor Zijlmansstraat 3 bevindt zich het streekmuseum, gevestigd in het in Wat is een heerlijkheid? 1932 opgerichte klooster van de Zusters Franciscanessen van de Heilige Familie. Ontstaan Omkeren en linksaf de Zandstraat verder volgen. De heerlijkheden ontstonden in de vroege middeleeuwen. Grondbezitters en kerkelijke leiders verwierven economische, politieke en juridische macht over stukken land. Zij 3 R.-k. kerk H.Alphonsus de Liguori - Zandstraat 75 noemden zich ‘heer’ en het gebied waarover zij gezag uitoefenden een ‘heerlijkheid’. Het kerkgebouw is een driebeukige neoromaanse kruisbasiliek uit 1899. In 1934 Ze bouwden er versterkingen van waaruit ze het gebied verdedigden en bestuurden. uitgebreid met een portaal aan de Zandstraat. De gaten rond de hoofdingang zijn de stille getuigen van de beschietingen in de winter van ‘44-’45. Binnen zijn in het koor Droog en veilig mozaïeken te zien. Veel plaatsen in het Land van Maas en Waal komen voort uit zo’n heerlijkheid. Meestal liggen ze op een hoger deel in het landschap: een oeverwal of een rivierduin. Het zijn 4 Molen De Wielewaal - Zandstraat 112 de plekken waar zo’n 5000 jaar geleden ook de eerste boeren zich vestigden. Zo waren Molen uit 1857. De wieken hebben een vlucht van 25,5 meter en de hoogte is 23,5 ze veiliger bij overstromingen en konden ze de omgeving in de gaten houden. Twee meter. De Wielewaal behoort daarmee tot een van de grootste molens van Neder- argumenten die ook voor de heren zwaar wogen. land. De onderbouw heeft een voor de streek karakteristieke gepotdekselde ombouw: met dakpansgewijs geplaatste planken. Hoog en laag Wie een heerlijkheid bezat, bezat niet altijd het grondgebied. De heren hadden wel De Zandstraat onder de tunnel door, gaat over in de Hogeweg. Deze volgen tot in altijd bepaalde rechten in het gebied. Bijvoorbeeld het recht om er te jagen, belasting Wamel. te heffen of recht te spreken. In een hoge heerlijkheid mocht de heer de doodstraf uitspreken en voltrekken. In een lage heerlijkheid mocht hij alleen rechtspreken over Heerlijkheid Wamel kleine vergrijpen en geen lijfstraffen uitdelen. De eerste heren van Wamel waren oorspronkelijk door de Duitse keizer gedoogde ‘königsfreien’. Zoals ook andere lokale heren hebben de Heren van Wamel hun Het einde goed en huis op den duur opgedragen aan de Graven van Gelre. In 1288 vocht Vanaf de 13de eeuw verloren veel heerlijkheden hun zelfstandigheid. De meeste Thomas van Wamel aan de zijde van de graaf in de slag bij Woeringen tegen heerlijkheden werden onderdeel van graafschappen, hertogdommen of bisdommen. Brabant. Hij verloor zijn paard, die hij later kreeg vergoed. Voor bewezen diensten In 1848 maakte de grondwet een definitief eind aan de heerlijke rechten. Wel bleven werden de Van Wamels in de loop van de 14de, 15de eeuw benoemd in hoge enkele rechten bestaan, zoals bepaalde jachtrechten en het afpalingrecht bij eenden- functies. Zij bouwden de Sterkenburg, een forse versterking, die later in bezit kooien. kwam van andere families en in 1907 werd gesloopt. 2 Tekst: Rake taal Op de Hogeweg de driesprong rechts aanhouden. De Hogeweg gaat over in de 9 Voormalig Huis te Dreumel - Rooijsestraat 36 Dorpsstraat. Het Huis te Dreumel wordt ook wel Pollenstein genoemd. Mogelijk is het huis in de 14de eeuw door een Van de Poll gebouwd. In 1908 is het huis door de toenmalige 5 Protestantse kerk - Dorpsstraat eigenaar, A. Cruysen in 1908 gesloopt. Het Poorthuis bleef staan. Dit is de oudste kerk in Wamel. Het ontstaan gaat terug tot het einde van de 11de eeuw. Begonnen als zaalkerk groeide de kerk uit tot een kruisbasiliek met een zware Aan het einde van de Rooijsestraat linksaf de Maasdijk op (geen westtoren. In 1572 braken de Spanjaarden schip en toren af. De viering en het koor bord aanwezig + LET OP: niet de OUDE Maasdijk). Van Heemstra- bleven staan. weg oversteken en Maasdijk vervolgen. Linksaf de Ruivertweg op. Tussen 1953 en 1957 vond er een grondige restauratie plaats. Nodig omdat ook deze Rechtsaf de Hul op. kerk zwaar geleden had onder het bombardement in 1944. 10 Gedenkplaat oudste stoomgemaal - De Hul/Moordhuizen Linksaf de Stationsstraat op en daarna linksaf de Lakenstraat op. In de gevel van het in 1952 gebouwde gemaal bij de Alphense Uitvliet ziet u de gietijzeren gedenkplaat van de voorganger: het 6 Lakenburg - Lakenstraat oudste stoomgemaal van Gelderland, ontworpen door H.F. Fijnje Het huis Lakenburg behoorde in de 17de eeuw aan van Salverda 1845. Christiaan van Balveren en Maria van der Lawick. Via erfenis kwam het huis in handen van de familie van Linksaf de dijk op. Moordhuizen inrijden en alsmaar links aanhouden. Delen, die oud Lakenburg in de 19de eeuw omvormde De Doorbraakdijk gaat over in de Molendijk en later in de Kerkdijk. tot een fraai adellijk huis. Veel 17de-eeuwse elementen bleven gespaard. 10Heerlijkheid Alphen De eerste kerk werd in de 10de eeuw gebouwd in vroeg-romaanse of Karolin- gische stijl, maar kon door overstromingen niet worden afgebouwd. Vanuit een Linksaf de Kloostersstraat op. Linksaf de Koningstraat op. Rechtsaf de Houtstraat versterkte boerderij of curtis stuurde de Proost van het Kapittel de heerlijkheid op. Linksaf de Dorpsstraat op. Voorbij de kerk rechts aanhouden en Dorpsstraat aan. De curtis lag vermoedelijk op de plaats van de inmiddels ook verdwenen blijven volgen. Gaat over in de dijk. Kruising oversteken en Waalbandijk volgen. 13boerderij ‘Het Ouden Hof’. Linksaf de Hogeweg op. Rechtsaf de Polderstraat op. Linksaf de Polstraat op. Aan het eind van de 12de of begin 13de eeuw beleende de Proost een van zijn U bent inmiddels in Dreumel. dienstedelen met de heerlijkheid Alphen. Deze noemt zich naar de kleine neder- zetting: Van Alphen. In diezelfde tijd werd op de fundamenten van de Heerlijkheid Dreumel 11Karolingische kerk een nieuwe tufstenen zaalkerk gebouwd. Dreumel is een van de oudste woongebieden tussen Maas en Waal. Al in 893 wordt het als Tremele vermeld. De eerste heren van de heerlijkheid Dreumel zijn 11 Molen Tot Voordeel en Genoegen - Molendijk 18 vanaf de 11de eeuw de achtereenvolgende proosten van het Kapittel te Xanten. In ‘Tot Voordeel en Genoegen’ is in 1798 in opdracht van P. van Dam gebouwd. De de loop van de 14de eeuw draagt het Kapittel van Xanten een groot deel van de molen is dus meer dan 200 jaar oud. De laatste beroepsmolenaar was de heer Van rechten over aan het hertogdom Gelre. Daarna worden verschillende families met Dreumel die tot 1978 voor boeren uit Alphen en omgeving regelmatig graan maalde de heerlijkheid beleend.