P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz ALEKSANDRÓW KUJAWSKI (361) Warszawa 2007 Autorzy: El Ŝbieta Gawlikowska*, Krystyna Wojciechowska**, Anna Bli źniuk*, Paweł Kwecko, Stanisław Wołkowicz * Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Krzysztof Seifert we współpracy z Markiem Czerskim* Redaktor regionalny planszy B: Anna Gabry ś-Godlewska* Redaktor tekstu: Marta Sołomacha* * - Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** Przedsi ębiorstwo Geologiczne- Polgeol SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2007 Spis tre ści I. Wst ęp – E. Gawlikowska ................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – E. Gawlikowska ...................................... 4 III. Budowa geologiczna – E. Gawlikowska ........................................................................... 6 IV. Zło Ŝa kopalin – E. Gawlikowska ....................................................................................... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – E. Gawlikowska .................................................... 12 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – E. Gawlikowska ............................... 14 VII. Warunki wodne – E. Gawlikowska ................................................................................. 16 1. Wody powierzchniowe........................................................................................... 16 2. Wody podziemne.................................................................................................... 16 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 21 1. Gleby – A. Bli źniuk, P. Kwecko ............................................................................. 21 2. Pierwiastki promieniotwórcze – S. Wołkowicz ...................................................... 23 IX. Składowanie odpadów – K. Wojciechowska ................................................................... 26 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – E. Gawlikowska ......................................................... 32 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – E. Gawlikowska ......................................................... 33 XII. Zabytki kultury – E. Gawlikowska .................................................................................. 39 XIII. Podsumowanie – E. Gawlikowska .................................................................................. 40 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 42 I. Wst ęp Arkusz Aleksandrów Kujawski Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MG śP) został wykonany w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym w 2007 roku. Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Aleksandrów Kujawski Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (MGGP), wykonanej w Oddziale Górno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Sosnowcu (Formowicz, Zembal, 2002). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcj ą opracowa- nia Mapy geo środowiskowej Polski (Instrukcja..., 2005). Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach infor- macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa ta adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na ma- pie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowa- niach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Do opracowania tre ści mapy zbierano materiały w: Centralnym Archiwum Geologicz- nym w Warszawie i Archiwum Geologicznym Kujawsko-Pomorskiego Urz ędu Marszałkow- skiego w Bydgoszczy, starostwach powiatowych w Aleksandrowie Kujawskim i Toruniu, urz ędach gmin, Wojewódzkim Oddziale Słu Ŝby Ochrony Zabytków w Toruniu, Wojewódz- kim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Bydgoszczy, Instytucie Uprawy, Nawo Ŝenia i Gle- boznawstwa w Puławach, Regionalnej Dyrekcji Lasów Pa ństwowych w Toruniu oraz u u Ŝyt- kowników złó Ŝ. Informacje te zostały zweryfikowane w czasie zwiadu geologicznego w tere- nie. Informacje dotycz ące udokumentowanych złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach, ści śle zwi ązanej z realizacj ą Mapy geo środowiskowej Polski. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Aleksandrów Kujawski poło Ŝony jest pomi ędzy 52 o50’00” a 53 o00’00” szeroko ści geograficznej północnej oraz 18 o30’00” a 18 o45’00” długo ści geograficznej wschodniej. Pod wzgl ędem administracyjnym znajduje si ę on na terenie województwa kujawsko- pomorskiego i obejmuje fragmenty trzech powiatów: toru ńskiego, aleksandrowskiego oraz inowrocławskiego. W powiecie toru ńskim poło Ŝone jest miasto Toru ń oraz gminy Wielka Nieszawka, Lubicz i Obrowo, w powiecie aleksandrowskim miasto i gmina Aleksandrów Kujawski oraz gmina Koneck, a w powiecie inowrocławskim gminy Gniewkowo i D ąbrowa Biskupia. W podziale fizycznogeograficznym Polski (Kondracki, 2001) północna i centralna cz ęść arkusza nale Ŝy do mezoregionu Kotlina Toru ńska w makroregionie Pradolina Toru ń- sko-Eberswaldzka, natomiast południowa jego cz ęść do mezoregionu Równina Inowrocław- ska w makroregionie Pojezierze Wielkopolskie (fig. 1). Kotlina Toru ńska, w granicach arkusza, obejmuje fragment pradoliny Wisły, uformo- wanej przez odpływaj ące wody glacjalne pod koniec zlodowace ń północnopolskich oraz fragment współczesnej doliny Wisły. Jej powierzchnie tworzy system tarasów akumulacyjno- erozyjnych. W obr ębie tarasów, za wyj ątkiem tarasu zalewowego, wyst ępuj ą równiny pia- sków przewianych oraz liczne ci ągi wałów wydmowych i wydm parabolicznych o wysoko ści dochodz ącej do 104 m n.p.m. (Góra Czarniawskiego), w wi ększo ści poro śni ętych lasami sos- nowymi i ro ślinno ści ą wydmową. Południowa cz ęść arkusza le Ŝy w obr ębie Równiny Inowrocławskiej, ograniczonej od Kotliny Toru ńskiej skarp ą o ró Ŝnym stopniu wyrazisto ści i wysoko ściach od 10 do 15 m. Równina Inowrocławska, w granicach arkusza to wysoczyzna polodowcowa moreny dennej zbudowana głównie z glin i piasków gliniastych, której powierzchnia znajduje si ę na wysoko- ści 80–90 m n.p.m., a jedynie pojedyncze pagórki morenowe si ęgaj ą 96 m n.p.m. Do najwi ęk- szej struktury w obr ębie równiny nale Ŝy dolina T ąŜ yny – dawna dolina odpływu wód lodow- cowych, rozdzielaj ąca wysoczyzn ę na cz ęść wschodni ą (rejon Słu Ŝewa) i cz ęść zachodni ą (rejon Grabi). Obszar Równiny Inowrocławskiej ma charakter wybitnie rolniczy, lasów jest bardzo mało. Opisywany obszar, pod wzgl ędem zagospodarowania i u Ŝytkowania, charakteryzuje si ę du Ŝym zró Ŝnicowaniem. Tereny w północnej cz ęś ci arkusza nale Ŝą ce administracyjnie do miasta Torunia maj ą typowy charakter podmiejski. Zlokalizowane s ą tutaj drobne zakłady 4 przemysłowe, hurtownie, stacje diagnostyczne, zakłady naprawcze samochodów oraz stacja kolejowa Kluczyki z obiektami towarzysz ącymi. Najwi ększym obiektem przemysłowym jest Zakład Drobiarski Drosed SA. Cz ęść terenów miejskich, najdalej wysuni ętych na południe, zajmuj ą jednostki wojskowe. Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Aleksandrów Kujawski na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrac- kiego (2001) 1 - granica makroregionu, 2 - granica mezoregionu, 3 – wi ększe jeziora Mezoregiony Pojezierza Chełmi ńsko-Dobrzy ńskiego: 315.11 – Pojezierze Chełmi ńskie, 315.13 – Dolina Drw ęcy, 315.14 – Pojezierze Dobrzy ńskie Mezoregiony Pradoliny Toru ńsko-Eberswaldzkiej: 315.35 – Kotlina Toru ńska, 315.36 – Kotlina Płocka Mezoregiony Pojezierza Wielkopolskiego: 315.54 – Pojezierze Gnie źnie ńskie, 315.55 – Równina Inowrocławska Drugim wa Ŝnym o środkiem miejskim jest Aleksandrów Kujawski. Zlokalizowane s ą tu takie zakłady przemysłu spo Ŝywczego, jak: mleczarnia, zakłady przetwórstwa owocowo– warzywnego (Alex–Fruit Sp. z o.o., Grados Sp.z o.o.), budowlanego, metalowego i elektro- technicznego oraz obiekty handlowo-usługowe. Miasto stanowi tak Ŝe baz ę szkolnictwa za- wodowego dla całego regionu. Znajduje si ę tu Zespół Szkół Ogrodniczych i Zespół Szkół 5 Zawodowych. W rejonie Aleksandrowa Kujawskiego wydobywane s ą czwartorz ędowe piaski oraz piaski i Ŝwiry, a w Toruniu-Rudaku plioce ńskie iły, przerabiane w miejscowej cegielni. Na omawianym obszarze, głównie w Kotlinie Toru ńskiej, na podło Ŝu piasków wodno- lodowcowych i rzecznych wyst ępuj ą gleby bielicowe i rdzawe (skrytobielicowe). Dolin ę Wi- sły zajmuj ą mady, natomiast na Równinie Inowroclawkiej wyst ępuj ą gleby brunatne i czarne ziemie, które rozwin ęły si ę na glinach