ok 2017, obchodzony jako Rok Rzeki Wisły, stanowi niewątpliwie dogodną okazję ku temu, aby w pogłębiony sposób podjąć na nowo to wielkie zagadnienie jakim jest Wisła, nazwana niegdyś przez Jana RPawła II „rzeką wszystkich ziem polskich, rzeką naszych dziejów.” Wiele już powiedziano, wiele zapewne jeszcze zostanie powiedziane o jej szczególnym i wyjątkowym znaczeniu dla naszego Narodu i Państwa – od zarania dziejów WISŁA aż po dzień dzisiejszy. Cieszy fakt, że idea Roku Rzeki Wisły znalazła swoje W DOKUMENCIE ARCHIWALNYM odzwierciedlenie w uchwale Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, wszak śmiało można zgodzić się ze stwierdzeniem, wypowiedzianym bez żadnej przesady, że jej losy dotyczą - mniej lub bardziej – wszystkich Polaków. THE VISTULA IN ARCHIVAL DOCUMENTARY Dla archiwów państwowych trwające obchody stały się przede wszystkim zaproszeniem do włączenia się w promocję szeroko podejmowanej tematy- ki związanej z Wisłą, królową polskich rzek, poprzez prezentację własnych bogatych zasobów tematycznych. Ogólnopolska wystawa okolicznościowa, zatytułowana „Wisła w dokumencie archiwalnym” w swoim zamyśle ma skierować nasze oczy na bogatą i fascynującą historię królewskiej rzeki, jej znaczenie gospodarcze na przestrzeni polskich dziejów, walory przyrodnicze THE VISTULA IN ARCHIVAL DOCUMENTARY oraz rekreacyjne, aż po ukazanie jej współczesnego, bliskiego nam oblicza. dr Wojciech Woźniak Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych DOKUMENCIE ARCHIWALNYM WISŁA W ISBN 978-83-933332-9-5 KATALOG WYSTAWY / EXHIBITION CATALOG WISŁA W DOKUMENCIE ARCHIWALNYM THE VISTULA IN ARCHIVAL DOCUMENTARY Wystawa i publikacja sfinansowana ze środków Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych The exhibition and publication funded by the Head Office of State Archives Wystawa przygotowana przez Archiwum Państwowe w Gdańsku The exhibition prepared by the State Archives in Gdańsk Przy współpracy archiwów państwowych: Archiwum Głównego Akt Dawnych, Archiwum Narodowego w Krakowie, Narodowego Archiwum Cyfrowego, Archiwum Państwowego w Bydgoszczy, Archiwum Państwowego w Katowicach i jego oddziałów w Bielsku-Białej, Cieszynie, Gliwicach oraz Pszczynie, Archiwum Państwowego w Kielcach i jego oddziału w Sandomierzu, Archiwum Państwowego w Płocku, Archiwum Państwowego w Radomiu, Archiwum Państwowego w Toruniu, Archiwum Państwowego w Warszawie i jego oddziału w Otwocku With the cooperation of state archives: WISŁA The Central Archives of Historical Records, the National Archives in Kraków, the National Digital Archives, the State Archives W DOKUMENCIE ARCHIWALNYM in Bydgoszcz, the State Archives in Gdańsk, the State Archives in Katowice and its branches in Bielsko-Biała, Cieszyn, Gliwice, and Pszczyna, the State Archives in Kielce and its branch in Sandomierz, State Archives in Płock, the State Archives in Radom, the State Archives in Toruń, the State Archives in Warsaw and its branch in Otwock THE VISTULA IN ARCHIVAL DOCUMENTARY Autorzy kwerendy archiwalnej / The authors of archival research: Joanna Aderek-Wiśniewska (NAC), Renata Balewska (NAC), Krystyna Bańka (AP Płock), dr Henryk Bartoszewicz (AGAD), Piotr Błachowicz (AP Gdańsk), Stanisław Błażejewski (AP Bydgoszcz), dr Dariusz Chyła (AP Toruń), Małgorzata Comber (AP Radom), Jan Członkowski (AP Warszawa), Wiesław Filipczyk (AN Kraków), Iwona Fischer (AN Kraków), Paweł Hudzik (AP Katowice O. Bielsko-Biała), Danuta Kamińska (AP Warszawa), Małgorzata Klimas (AN Kraków), dr Michał Kulecki (AGAD), Marcin Kurr (AP Gdańsk), Dorota Lewandowska (AGAD), Alicja Macek (AP Katowice), dr Anna Machej (AP Katowice O. Cieszyn), Bogusław Małusecki (AP Katowice O. Gliwice), Grażyna Matejuk (AP Warszawa O. Otwock), Jolanta Musiał (AN Kraków), Paweł Niemczak (AP Warszawa), Alicja Nowak (AGAD), Piotr Pawłowski (AP Kielce O. Sandomierz), Lilianna Pochwalska (AN Kraków), Iwona Pogorzelska (AP Kielce), Sławomir Postek (AGAD), Hanna Sikorska (AP Warszawa), Janina Strehlau (AP Gdańsk), Mateusz Superczyński (AP Toruń), Mariola Szaleniec (AN Kraków), Joanna Szczepańczyk (AP Katowice O. Pszczyna), Krzysztof Ścisło (AP Katowice), Anna Wardzińska (AGAD), Renata Wincenciuk (AGAD), Piotr Wincenciuk (AGAD), dr Barbara Zbroja (AN Kraków), Andrzej Zyskowski (AGAD) Tekst i redakcja / Text and editing: dr Lidia Potykanowicz-Suda Wybór dokumentów / Selection of documents: Marcin Kurr, dr Lidia Potykanowicz-Suda, Janina Strehlau Przygotowanie techniczne / Technical preparation: Monika Szczepańska Korekta / Correction: Adam Osiński Tłumaczenie / Translation: Shorena Abuladze KATALOG WYSTAWY Projekt graficzny / Graphic design: Grzegorz Filip Druk i oprawa / Printing and binding: Wrocławska Drukarnia Naukowa PAN EXHIBITION CATALOG Nakład / Edition: 500 egz Na okładce: Symboliczna postać Wisły, rzeźba K. Klossa, przed 1881 r., Archiwum Państwowe w Warszawie, sygn. 72/1/188, poz. 47 On the cover: Symbolic figure of the Vistula, sculpture by K. Kloss, before 1881, the State Archives in Warsaw, sig. 72/1/188, pos. 47. 2017 ISBN 978-83-933332-9-5 SPIS TREŚCI / TABLE OF CONTENTS I. Zagadnienia tematyczne / Thematic issues ..............................................................................................................11 Charakterystyka rzeki Wisły / Characteristics of the Vistula River ..........................................................................................11 Historia i gospodarka od średniowiecza do końca Rzeczypospolitej szlacheckiej / History and economy from the Middle Ages to the end of the Noble Republic ..................................................................35 Historia i gospodarka do 1939 roku / History and economy to the year 1939 .......................................................................65 Miasta nadwiślańskie / Cities on the Vistula ...............................................................................................................................91 „Gniew” Wisły i próby jej ujarzmienia / „Anger” of the Vistula and attempts of its taming ..............................................125 Wypoczynek i rekreacja nad Wisłą / Recreation and leisure on the Vistula. ........................................................................157 Wisła współcześnie / The Vistula today......................................................................................................................................185 II. Źródła do dziejów Wisły w zasobach archiwów państwowych uczestniczących w wystawie Sources for the Vistula history in the resources of the State Archives participating in the exhibition ...................203 Archiwum Główne Akt Dawnych / Central Archives of Historical Records ........................................................................204 Archiwum Narodowe w Krakowie/ National Archives in Kraków ........................................................................................209 Narodowe Archiwum Cyfrowe / National Digital Archives ....................................................................................................212 Archiwum Państwowe w Bydgoszczy / State Archives in Bydgoszcz. ....................................................................................214 Archiwum Państwowe w Gdańsku / State Archives in Gdańsk ..............................................................................................217 Archiwum Państwowe w Katowicach / State Archives in Katowice .......................................................................................221 Archiwum Państwowe w Kielcach / State Archives in Kielce ..................................................................................................223 Archiwum Państwowe w Kielcach Oddział w Sandomierzu / State Archives in Kielce, branch of Sandomierz ..............225 Archiwum Państwowe w Płocku / State Archives in Płock ....................................................................................................227 Archiwum Państwowe w Radomiu / State Archives in Radom .............................................................................................230 Archiwum Państwowe w Toruniu / State Archives in Toruń ..................................................................................................231 Archiwum Państwowe w Warszawie / State Archives in Warsaw ...........................................................................................234 Archiwum Państwowe w Warszawie Oddział w Otwocku / State Archives in Warsaw, branch of Otwock .....................237 4 WISŁA W DOKUMENCIE ARCHIWALNYM WISŁA W DOKUMENCIE ARCHIWALNYM dr Wojciech Woźniak Dr Wojciech Woźniak Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych General Director of State Archives ok 2017, obchodzony jako Rok Rzeki Wisły, w dalszym ciągu, rzeka Wisła. Naszą opowieść o Wiśle he year 2017, celebrated as the Year of the Vistula just to be able after to present its earliest documented stanowi niewątpliwie dogodną okazję ku temu, zaczniemy od jej ogólnej charakterystyki (Charakte- River, is undoubtedly a good opportunity to, history (History and economy from the Middle Ages aby w pogłębiony sposób podjąć na nowo to rystyka Rzeki Wisły), aby zaraz móc zaprezentować in-depth manner, resume this great question to the end of the Noble Republic). Then, we present Rwielkie zagadnienie jakim jest Wisła, nazwana niegdyś jej najdawniejsze, udokumentowane dzieje (Historia Tof the Vistula, once named by Pope John Paul II, the importance of the Vistula in the development of przez Jana Pawła II „rzeką wszystkich ziem polskich, i gospodarka od średniowiecza do końca Rzeczy- „the river of all Polish lands, the