Przegląd Przyrodniczy XXIX, 2 (2018): 80-97 Przemysław Żurawlew, Andrzej Melke KÓZKOWATE (COLEOPTERA: CERAMBYCIDAE) POWIATU PLESZEWSKIEGO (NIZINA WIELKOPOLSKO–KUJAWSKA) The longhorn beetles (Coleoptera: Cerambycidae) of Pleszew District (Wielkopolska-Kujawy Lowland) ABSTRAKT: W pracy przedstawiono wyniki wieloletnich obserwacji chrząszczy z rodziny kózkowatych (Cerambycidae) na obszarze powiatu pleszewskiego (Wielkopolska). W latach 1979–2018 stwierdzono tu występowanie 80 gatunków, co stanowi 41% krajowej fauny tej rodziny. Z tej liczby 44 gatunki to chrząsz- cze rzadkie i lokalne – wykazano je na terenie badań zaledwie na 1–5 stanowiskach. Najbardziej rozpo- wszechnione były: Prionus coriarius, Pseudovadonia livida, Stictoleptura rubra, Leptura quadrifasciata, Stenurella bifasciata, S. melanura, Spondylis buprestoides i Agapanthia villosoviridescens. Zanotowano dwa gatunki figurujące na „Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce”: Pedostrangalia revesti- ta i Cerambyx cerdo. Dominowały gatunki o zasięgu palearktycznym i eurokaukaskim. SŁOWA KLUCZOWE: chrząszcze, kózkowate, Nizina Wielkopolska-Kujawska, powiat pleszewski ABSTRACT: The article provides the results of research on the longhorn beetles (Cerambycidae), con- ducted for many years in Pleszew District (Wielkopolska). In 1979-2018 80 species were recorded, which amounts to 41% of the taxa from this family found in Poland. As many as 44 species are rare and local, as they were noted only from 1-5 sites. The most widely spread were: Prionus coriarius, Pseudovadonia livida, Stictoleptura rubra, Leptura quadrifasciata, Stenurella bifasciata, S. melanura, Spondylis bupresto- ides and Agapanthia villosoviridescens. Two species from the Red list of threatened animals in Poland were found: Pedostrangalia revestita and Cerambyx cerdo. The species with Palearctic and Euro-Caucasian distribution were dominating. KEY WORDS: Coleoptera, Cerambycidae, Wielkopolska-Kujawy Lowland, Pleszew District Wstęp ski 1981, Górski i Tatur-Dytkowski 2015), Roztocza, Wyżyny Lubelskiej i Podlasia (Gu- Kózkowate (Cerambycidae) należą do towski 1992, Gutowski et al. 1999). Obszerne najlepiej poznanych chrząszczy w Polsce materiały zgromadzono również dla: okolic (Burakowski et al. 1990, Zieliński 2002). Sto- Łodzi (Śliwiński 1961), Pienińskiego Parku pień wiedzy o ich rozmieszczeniu w poszcze- Narodowego (Strojny 1968), Puszczy Niepo- gólnych rejonach kraju jest jednak bardzo łomickiej (Starzyk 1979), Beskidu Sądeckiego nierównomierny. Najlepiej rozpoznano środ- (Łuszczak i Starzyk 1982), Puszczy Białowie- kową i wschodnią część Polski, gdzie podsu- skiej (Gutowski 1984a), Babiogórskiego Par- mowano wiedzę o tych chrząszczach m.in. ku Narodowego (Starzyk i Szafraniec 1989), dla: terenów na wschód od Wisły (Gutowski Ojcowskiego Parku Narodowego (Gutowski 1995), Mazowsza (Burakowski i Nowakow- 1990), Tenczyńskiego Parku Krajobrazowego 80 Żurawlew P., Melke A. – Kózkowate (Coleoptera: Cerambycidae) powiatu pleszewskiego ... (Michalcewicz 2010), Gór Świętokrzyskich Teren badań (Śliwiński i Nowakowski 1990, Bidas 2002, Kozak 2010), Gorczańskiego Parku Narodo- Materiały zgromadzono na obszarze po- wego (Starzyk et al. 1992), Beskidu Niskie- wiatu pleszewskiego (713,07 km2), który zlo- go (Kubisz i Hilszczański 1992, Olbrycht i kalizowany jest w południowo–wschodniej Szewkienicz 2013), Puszczy Pilickiej (Kurza- części Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej. Do- wa 2002), okolic Rzeszowa (Olbrycht 2004), minują tu użytki rolne, które zajmują obec- Puszczy Kozienickiej (Miłkowski 2004), nie około 75% jego powierzchni. Krajobraz Warszawy (Górski 2005, Górski i Tatur-Dyt- obszaru ukształtowało zlodowacenie środko- kowski 2017), okolic Łańcuta (Olbrycht et al. wopolskie. Fizjograficznie teren ten należy do 2006), Puszczy Romnickiej (Gutowski et al. regionu Niziny Południowowielkopolskiej, 2011), Poleskiego Parku Narodowego (Gu- leżąc na pograniczu dwóch mezoregionów: towski et al. 2012), Bieszczadów (Gutowski Wysoczyzny Kaliskiej i Równiny Rychwal- 1995, Kurzawa et al. 2012) i Pogórza Bukow- skiej, których granicę wyznacza dolina rzeki skiego (Olbrycht 2014). Prosny (Kondracki 2000). W rejonie Tacza- Z kolei opracowania dotyczące zachod- nowa, Gołuchowa, Piekarzewa i Izbiczna niej części kraju są mniej liczne. Bardziej znajdują się rozległe kompleksy leśne z do- szczegółowe podsumowania dotyczą Wroc- minującym dębem szypułkowym Quercus ławia (Strojny 1974, Szczepański et al. 2017), robur L., natomiast koło Bogusławic, Grodzi- Wielkopolskiego Parku Narodowego (Gu- ska, Zawidowic oraz na terenie gmin Gizałki towski 1984), rejonu Dziewiczej Góry (To- i Chocz rozległe bory sosnowe. Na obszarze malak 1984), Puszczy Bukowej (Gutowski powiatu istnieje 49 parków podworskich i 1993), Ziemi Lubuskiej (Najbar 1998, Zieliń- założeń parkowych, w których w wielu miej- ski 2003), Drawieńskiego Parku Narodowego scach zachowały się stare drzewa. Nieliczne (Zieliński 2001), Parku Narodowego Bory obszary łąk i turzycowisk występują głównie Tucholskie (Zieliński 2003), Żerkowsko-Cze- w dolinach Prosny, Lutyni i Neru (Anders et szewskiego Parku Krajobrazowego (Zieliński al. 1999, Żurawlew 2014, dane Starostwa Po- 2003), Lasów Mirachowskich (Zieliński 1999, wiatowego w Pleszewie). 2004), rezerwatu Bielinek (Gutowski 2006), okolic Jeziora Maltańskiego (Przewoźny 2007), Dąbrów Krotoszyńskich (Hilszczań- Materiał i metody ski i Plewa 2009), Parku Krajobrazowego im. Gen. D. Chłapowskiego (Hofmański i Karg Badania faunistyczne nad kózkowatymi 2011) i Gryżyńskiego Parku Krajobrazowego prowadzono z różną intensyfikacją na ca- (Ruta et al. 2016). łym obszarze powiatu w latach 1979-2018. Celem pracy jest zestawienie i podsumo- Owady chwytano siatką entomologiczną, na wanie materiałów o kózkowatych gromadzo- upatrzonego, czerpakując roślinność zielną, nych przez 40 lat dla położonego w Wielko- otrząsając krzewy i gałęzie drzew. Niektóre polsce powiatu pleszewskiego. Z obszaru tego gatunki pozyskano poprzez hodowlę, a tak- znanych było dotąd niewiele, z reguły ogól- że stosując pułapki Barbera i pułapki Moeri- nikowych informacji o tych chrząszczach ckego. Z terenu badań zebrano łącznie około (Gutowski i Hilszczański 1997, Pakalski et al. 650 osobników, które znajdują się w zbiorach 2005, Wilżak i Żurawlew 2008, Gutowski et autorów. Dokonano dodatkowo około 1000 al. 2010, Sukovata et al. 2012, Żurawlew 2014, obserwacji imagines tych owadów, w wielu Kiczyńska et al. 2015). przypadkach dokumentując je fotograficz- nie (używano głównie aparatów: Panaso- nic DMC–FZ18, Panasonic DMC–FZ200 i Nikon Coolpix P80). Wszystkich oznaczeń dokonali autorzy. Poniżej zastosowano nastę- pujące skróty: RC (Robert Czajczyński), WF 81 Przegląd Przyrodniczy XXIX, 2 (2018) Ryc. 1. Rozmieszczenie badanych stanowisk kózkowatych (Cerambycidae) w powiecie pleszewskim w latach 1979-2018. Fig. 1. Distribution of longhorn beetles (Cerambycidae) sampling sites in Pleszew District in 1979- 2018. (Waldemar Fluder), HG (Henryka Guźni- ków podano za Gutowskim (1995). W pracy czak), WK (Wiktor Kroker), GM (Grzegorz użyto następujących skrótów i określeń łaciń- Markiewicz), EM (Eugeniusz Markiewicz), skich: ex., exx. – osobnik, osobniki, leg. (le- AM (Andrzej Melke), PK (Paweł Kostuj), PP git) – zebrany przez, in copula – kopulujące (Piotr Paluszkiewicz) i PŻ (Przemysław Żu- osobniki, et – i. rawlew). Systematykę i nazewnictwo oparto Wykaz stanowisk. Podano odpowiednio: na opracowaniu Slámy (2006), natomiast numer (zgodny z ryc. 1 i tab. 1), miejscowość, przypisane elementy zoogeograficzne gatun- kod UTM, makrosiedlisko. 82 Żurawlew P., Melke A. – Kózkowate (Coleoptera: Cerambycidae) powiatu pleszewskiego ... 1) Kościelna Wieś (BC94), zróżnicowany las Zawady (XT95), las mieszany; 44) Zielona mieszany i aleje drzew liściastych; 2) Kościel- Łąka (XT95), łąki w dolinie Neru; 45) Bro- na Wieś (BC94), łąki i zakrzewienia na skra- niszewice (XT96), ols nad starorzeczem; 46) ju doliny Prosny; 3) Kościelna Wieś (BC94), Broniszewice (XT96), łąki nad stawem; 47) pasy drzew i krzewów w dolinie Prosny; 4) Chocz (XT96), zadrzewienia nadrzeczne; 48) Izbiczno (XT74), las mieszany; 5) Polskie Józefów (XT96), śródleśna polana; 49) Kwi- Olendry (XT74), skraj lasu mieszanego; 6) leń (XT96), nieużytki, przydomowy ogród i Bronów (XT84), południowy fragment uro- zadrzewienia nadrzeczne; 50) Kwileń (XT96), czyska Taczanów; 7) Sośnica (XT84), zadrze- zadrzewienia nad gliniankami; 51) Niniew wienia przykościelne; 8) Taczanów (XT84), (XT96), żwirownia na skraju doliny Prosny; północna i południowo–wschodnia część 52) Nowa Kaźmierka (XT96), nieużytki nad uroczyska Taczanów; 9) Kowalew (XT85), stawem; 53) Stara Kaźmierka (XT96), bór i zadrzewienia nad gliniankami; 10) Piekarzew młodnik sosnowy; 54) Żbiki (XT96), kwiet- (XT85), zrąb otoczony borem sosnowym; 11) ny ogród, krzewy i zabudowania pośród pól; Nowa Wieś, gm. Gizałki (XT85), nieużytki 55) Kolonia Obory (XT97), polana śródleśna; nad stawem; 12) Skrzypnia (XT85), zadrze- 56) Szymanowice (XT97), zadrzewienia nad wienia wśród łąk; 13) Suchorzew (XT85), stawami; 57) Świerczyna (XT97), skraj boru zadrzewienia nad stawami; 14) Grab (XT86), sosnowego; 58) Wierzchy (XT97), skraj lasu skraj parku podworskiego; 15) Grab (daw- mieszanego; 59) Czerminek (YT04), zadrze- niej Robaków) (XT86), zadrzewienia nad- wienia śródpolne; 60) Gołuchów (YT04), rzeczne; 16) Tomice (XT87), zadrzewienia i część południowa parku-arboretum i teren łąka przy stawach; 17) Tomice (XT87), bór zagrody żubrów wraz z otoczeniem; 60a) Go- sosnowy; 18) Borucin (XT94), zadrzewienia