Książka dofi nansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politycznych oraz Instytutu Europeistyki RECENZENT prof. zw. dr hab. Marek Bankowicz PROJEKT OKŁADKI Anna Sadowska © Copyright by Krzysztof Koźbiał & Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Wydanie I, Kraków 2013 All rights reserved Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i rozpowszechniany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych oraz nie może być przechowywany w żadnym systemie informatycznym bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy. ISBN 978-83-233-3523-8 www.wuj.pl Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Kraków tel. 12-631-18-81, 12-631-18-82, fax 12-631-18-83 Dystrybucja: tel. 12-631-01-97, tel./fax 12-631-01-98 tel. kom. 506-006-674, e-mail: [email protected] Konto: PEKAO SA, nr 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325 SPIS TREŚCI Wykaz skrótów ................................................................................................................... 7 Wstęp .................................................................................................................................. 9 Rozdział 1. Zarys historii politycznej Liechtensteinu ................................................... 15 1.1. Ziemie współczesnego Liechtensteinu do końca XVII w. Przemiany polityczne i ustrojowe ........................................................................................... 15 1.2. W rękach rodu Liechtensteinów. Powstanie Księstwa...................................... 22 1.3. Suwerenny Liechtenstein w Związku Reńskim i Związku Niemieckim. Reformy I poł. XIX w. ........................................................................................... 27 1.4. Monarchia konstytucyjna (1862) i związki z Austrią do 1918 r. .................... 35 1.5. Okres międzywojenny i II wojna światowa ....................................................... 45 1.6. Liechtenstein po 1945 r. ....................................................................................... 51 Rozdział 2. Konstytucja Liechtensteinu .......................................................................... 59 2.1. Geneza konstytucji ................................................................................................ 59 2.2. Ewolucja treści konstytucyjnych po 1921 r. ....................................................... 63 2.2.1. Zmiany w konstytucji z 2003 r. ................................................................. 70 2.3. Zasady konstytucyjne i treść konstytucji ........................................................... 73 2.4. Instytucje demokracji bezpośredniej .................................................................. 80 Rozdział 3. Instytucje władzy państwowej ..................................................................... 87 3.1. Głowa państwa i jej rola ....................................................................................... 88 3.1.1. Liechtensteinowie jako rodzina panująca ................................................ 89 3.1.2. Treść tzw. układu rodzinnego i zasady następstwa tronu ...................... 92 3.1.3. Kompetencje księcia jako głowy państwa ............................................... 95 3.2. Landtag – parlament Księstwa ............................................................................ 104 3.2.1. System wyborczy ......................................................................................... 106 3.2.2. Organizacja parlamentu i jego funkcjonowanie ..................................... 113 3.2.3. Funkcje parlamentu .................................................................................... 119 3.2.3.1. Funkcja ustawodawcza .................................................................. 119 3.2.3.2. Funkcja kontrolna ......................................................................... 122 3.2.3.3. Funkcja kreacyjna .......................................................................... 130 3.3. Rząd ......................................................................................................................... 131 6 Spis treści 3.3.1. Powoływanie, skład, odpowiedzialność i pozycja rządu w systemie politycznym Księstwa ................................................................................ 132 3.3.2. Pozycja szefa rządu ..................................................................................... 136 3.3.3. Funkcjonowanie rządu ............................................................................... 138 3.3.4. Zadania rządu ........................................................................................ 141 3.4. Organa władzy sądowniczej ................................................................................. 146 3.4.1. Sądy powszechne ........................................................................................ 147 3.4.2. Trybunał Stanu ............................................................................................ 151 3.4.3. Sąd Administracyjny .................................................................................. 155 3.4.4. Inne organa ochrony prawnej ................................................................... 156 3.5. Władza lokalna ...................................................................................................... 159 3.5.1. Historyczne podstawy samorządności lokalnej ...................................... 160 3.5.2. Status prawny gmin .................................................................................... 162 3.5.3. Organa gmin i ich funkcjonowanie .......................................................... 164 3.5.4. Zadania i fi nanse gmin............................................................................... 171 3.5.5. Nadzór państwa nad gminami .................................................................. 174 Rozdział 4. System partyjny ............................................................................................. 177 4.1. Powstanie partii politycznych .............................................................................. 178 4.2. Ewolucja systemu partyjnego po wejściu w życie konstytucji z 1921 r. ......... 181 4.3. Instytucjonalizacja prawna partii ........................................................................ 186 4.4. Najważniejsze ugrupowania polityczne współczesnego Liechtensteinu. Struktury i programy ............................................................................................ 188 4.4.1. Postępowa Partia Obywatelska (FBP) ...................................................... 190 4.4.2. Unia Ojczyźniana (VU) ............................................................................. 195 4.4.3. Wolna Lista (FL) ......................................................................................... 199 Rozdział 5. Kościół katolicki i grupy interesu................................................................ 205 5.1. Kościół katolicki .................................................................................................... 206 5.2. Grupy interesu ....................................................................................................... 210 Zakończenie ....................................................................................................................... 217 Spis map, ilustracji i tabel ................................................................................................. 219 Bibliografi a ......................................................................................................................... 221 WYKAZ SKRÓTÓW CSP – Christlich-Soziale Partei (Partia Chrześcijańsko-Społeczna) DU – Die Unabhängigen (Niezależni) EOG – Europejski Obszar Gospodarczy FBP – Fortschrittliche Bürgerpartei (Postępowa Partia Obywatelska) FL – Freie Liste (Wolna Lista) GG – Gemeindegesetz (Ustawa o gminach) GLFL – Geschäft sordnung für den Landtag des Fürstentums Liechtenstein (Regulamin Landtagu Księstwa Liechtensteinu) GOG – Gerichtsorganisationsgesetz (Ustawa o organizacji sądów powszechnych) JHVFL – Jahrbuch des Historischen Vereins für das Fürstentum Liechtenstein (Rocznik Towarzystwa Historycznego Księstwa Liechtensteinu) LANV – Liechtensteinischer ArbeitnehmerInnenverband (Związek Pracobiorców i Pracobiorczyń Liechtensteinu) LB – Liechtensteinischer Bankenverband (Związek Banków Liechtensteinu) LGU – Liechtensteinische Gesellschaft für Umweltschutz (Towarzystwo Ochrony Przyrody w Liechtensteinie) LHD – Liechtensteiner Heimatdienst (Liechtensteińska Służba Ojczyźnie) LIHK – Liechtensteinische Industrie-und Handelskammer (Izba Handlowo-Prze- mysłowa Liechtensteinu) LLGB – Liechtensteiniches Landesgesetzblatt (Dziennik Urzędowy Liechtensteinu) LVG – Landesverwaltungspfl egegesetz (Ustawa o powszechnej ochronie admini- stracyjnej) SGH – Staatsgerichtshof (Trybunał Stanu) UEK – Partie der Unselbständig Erwerbenden und Kleinbauern (Partia Pra- cowników Najemnych i Drobnych Rolników) ÜLL – Überparteiliche Liste Liechtenstein (Ponadpartyjna Lista Liechten- stein) VAG – Vermittlerämtergesetz (Ustawa o urzędach mediatorów) VDBL – Volksdeutsche Bewegung in Liechtenstein (Ruch Narodowoniemiecki w Liechtensteinie) VGH – Verwaltungsgerichtshof (Sąd Administracyjny) VP – Volkspartei (Partia Ludowa) VRG – Volksrechtegesetz (Ustawa o wykonywaniu praw politycznych w sprawach dotyczących państwa) VU – Volksunion (Unia Ojczyźniana) WSTĘP Tematem niniejszego opracowania