CLEPSYDRA to zupełnie nowy pomysł na naukę. Ideą czasopisma jest nie spotykane dotąd przekazywanie efektów najświeższych badań historycznych naukowców polskich i zagranicznych NAUKOWE CZASOPISMO HISTORYCZNE | NR 1/2020 | CENA 20 ZŁ (W TYM 5% VAT) w formie dostosowanej do odbioru także czytelników niespecjalistów. Nasze badania staramy się upowszechniać równocześnie z otrzymaniem ich wyników, a do wspólnej refleksji nad przeszłością zapraszamy nie tylko profesjonalnych badaczy, ale także wszystkich innych zainteresowanych historią. Służy temu zarówno specyficzny układ treści (w tym powiększenie spectrum zainteresowań czasopisma o rozmowy, edycje źródłowe, przegląd wydarzeń i recenzje), jak również nowoczesna szata graficzna. Czasopismo ukazuje się we współpracy ze Studenckim Klubem Międzyepokowych Badań Historycznych oraz Wydziałem Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. W następnym numerze piszemy m.in.: – o POCZĄTKACH DZIAŁKOWNICTWA W POLSCE Jak to się stało, że zaczęliśmy jeździć „na działki”? – o MIEJSKIEJ AUTONOMII W ŚREDNIOWIECZNEJ FLANDRII Co casus niewielkiego Saint-Omer może powiedzieć nowego w tej sprawie? – o HISZPANII FRANCO I PO FRANCO Czy przeniesienie ciała „Caudillo” zmieniło coś w życiu Hiszpanów? – o POLITYCE HISTORYCZNEJ Co środowisko akademickie i nauczycielskie myśli o polskiej polityce historycznej? ISSN 2658-2201 9 772658 220000 Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa 1/2020 Kim byli? NAUKOWE CZASOPISMO HISTORYCZNE ROK 2020 NR 1 ISSN 2658-2201 RADA NAUKOWA / ADVISORY BOARD dr hab. Jerzy Pysiak, dr hab. Urszula Kosińska, dr hab. Piotr Szlanta, dr hab. Paweł Skibiński, dr Rafał Tichy REDAKCJA / EDITORIAL BOARD Redaktor naczelny: Michał Gniadek-Zieliński Zastępca redaktora naczelnego: Julia Borczyńska Sekretarz redakcji: Weronika Kulczewska Redaktorzy prowadzący działów: Michał Główka (Konwersatorium), Jan Czempiński (Miscellanea), Grzegorz Garbuz (Recenzje), Kacper Gęsior (Novae), Konrad Rokicki (Translatorium) Dział reklamy: Albert Byrski, kontakt: [email protected] Dział współpracy z zagranicą / International relations: Weronika Kulczewska (w j. angielskim / in English), kontakt: [email protected] Grzegorz Garbuz (w j. rosyjskim / in Russian), kontakt: [email protected] RECENZENCI NUMERU: Roman Michałowski ( 0000-0002-5443-589X), Konrad Bobiatyński ( 0000-0002-9832-3048), Paweł Skibiński ( 0000-0003-1590-0645) Pełna lista recenzentów (także tekstów nieopublikowanych) C! za rok kalendarzowy publikowana jest w grudniu danego roku na stronie: www.clepsydra.edu.pl Korekta: Joanna Bieńko, Kamila Borczyńska, Julia Nowakowska, Szymon Antosik, Przemysław Gradek Skład: Global Scientific Platform, studio poligraficzne PanDawer Projekt okładki: Jacek Loks Czasopismo ukazuje się we współpracy ze Studenckim Klubem Międzyepokowych Badań Historycznych oraz Wydzia- łem Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Copyright © by Global Scientific Platform sp. z o.o. 2020 © All right reserved. No part of this book may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means without the prior permission of the publisher, Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa. All informations about publishing ethics of C! editors can be found on the website www.clepsydra.edu.pl. © Wszelkie prawa zastrzeżone. Przedruk lub odtwarzanie fragmentów tej publikacji w mediach każdego rodzaju wy- maga pisemnego zezwolenia wydawcy, Wydawnictwa Naukowego Sub Lupa. Wszystkie informacje odnośnie do etyki wydawniczej redakcji C! znajdują się na stronie www.clepsydra.edu.pl. ISSN 2658-2201 Nakład: 230 egz. Adres redakcji: Wydawca: Instytut Historyczny UW Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa ul. Krakowskie Przemieście 26/28, 00-927 Warszawa www.sublupa.pl skr. 113, pokój 208 e-mail: [email protected] e-mail: [email protected] Publikacja dotowana ze środków Wydziału Historycznego UW, Instytutu Historycznego UW oraz Samorządu Studentów UW. Wprowadzenie Jesteśmy! Wreszcie! – chciałoby się rzec, bo pomysł „Clepsydry”, której pierwszy numer oddajemy właśnie w Państwa ręce, zrodził się już dawno. Skąd? Długo by mówić. Dość wspomnieć, że pismo to tworzą ludzie fanatycznie zakochani w opowie- ściach. A jak wiadomo historia to właśnie opowieści. Chcemy trochę poopo- wiadać, bo jesteśmy przekonani, że przeszłość ma przyszłość i jest nam bardzo potrzebna, a poza tym… szalenie ciekawa! „Clepsydra” to czasopismo naukowe, które jednak zrodziło się z idei wyjścia nauki z murów uniwersyteckich „pod strzechy”. Znajdą tu Państwo zatem teksty nauko- we, opatrzone stosownym dla tego rodzaju treści aparatem krytycznym. Są one jednak podane w sosie przystępnym, tak by również niespecjalista mógł z przyjem- nością zagłębić się w lekturze. Służy temu nie tylko język, ale i szata graficzna na- szego pisma, któremu postanowiliśmy nadać nowoczesny wygląd, tak nieoczywisty dla podobnych wydawnictw (sic!). Oprócz artykułów znaleźć można w „Clepsydrze” również kilka świetnych wy- wiadów na temat najnowszych badań oraz publikacji, które ukazały się niedawno na rynku wydawniczym i dowiedzieć się, ile tak naprawdę są one warte, a także przeczytać o tym, co dzieje się w naszym środowisku – jakie konferencje są za- powiedziane, a jakie się odbyły, o jakie granty i stypendia warto składać wnioski i kiedy, jaką wystawę i gdzie koniecznie trzeba zobaczyć... To i wiele więcej od teraz i (oby) per secula seculorum na łamach naszego pisma, które powinno zado- wolić zarówno zawodowego historyka, jak i pasjonata. Rozpoczynamy więc naszą wspólną, długą i pasjonującą podróż w przeszłość. Cóż można Ci więcej rzec, Drogi Czytelniku: tolle, lege! Michał Gniadek-Zieliński 3 SPIS TREśCI 3 WPROWADZENIE 7 MISCELLANEA LECTORIUM 15 TEMAT NUMERU: Kapłani pogańsKich słowian. Kim byli? Omnium malorum incentores. Pogańscy kapłani Pomorzan oczami żywociarzy św. Ottona biskupa bamberskiego (michał gniadeK-ZielińsKi) 79 Organizacja wojskowa w dziełach hetmana Floriana Zebrzydowskiego (hubert KorZeniowsKi) 101 Wpływ głodu oraz warunków atmosferycznych na przebieg kampanii berestecko-białocerkiewskiej roku 1651 (iZabela ŚliwińsKa) 119 Antykomunizm w myśli politycznej Józefa Mackiewicza (daniel patrejKo) MARGINALIA 135 Chcemy całej historii! (łuKasZ KożuchowsKi) KONWERSATORIUM 144 Współpraca między archeologami i historykami to podstawa z prof. Marianem Rębkowskim rozmawia Michał Główka 151 Polska archeologia na tropie inkaskich rytuałów z Dominiką Sieczkowską rozmawia Angelika Rumińska 4 CLEPSYDRA NR 1/2020 SPIS TREśCI 157 Kajzer chciał być kochany także przez Polaków z Piotrem Szlantą rozmawiają Jacek Roszkiewicz i Szymon Antosik 169 Warszawa mityczna, Warszawa historyczna z dr. Andrzejem Skalimowskim rozmawia Szymon Antosik 175 Piłsudski – mentalny dziedzic I Rzeczypospolitej z Pawłem Rzewuskim rozmawia Konrad Rokicki TRANSLATORIUM 184 Memorandum Piotra Durnowo z lutego 1914 r. o udziale Rosji w wojnie mocarstw (tłum. g. garbuZ, oprac. p. sZlanta) 210 NOVAE RECENSIONES 233 O donatystach raz jeszcze, ale nie tak jak zawsze (julia borcZyńsKa) 237 Narodziny Danii na nowo opowiedziane (michał gniadeK-ZielińsKi) 242 Piłsudski na ideowej mapie Polski (maciej witKowsKi) 248 Konserwatysta o konserwatystach (adrian Zimny) 252 Książka wreszcie napisana (michał gniadeK-ZielińsKi) VARIA 259 Krótkie sprawozdanie z konferencji organizowanych przez Studencki Klub Międzyepokowych Badań Historycznych w roku akademickim 2018/2019 (Konrad roKicKi) 264 Spis ilustracji 266 Instrukcja dla Autorów 5 Miscellanea Miscellanea scripsit Jan Czempiński WYSTAWY POLSKIE dąc nacisk na modernizacyjny kierunek prze- i światowe mian obu regionów w okresie przedwojennym. iesłabnącą popularnością na wystawach Inna stołeczna placówka, Muzeum Warszawy, Nróżnego typu cieszy się temat II Rzeczy- które w drugiej połowie 2019 r. promowało pospolitej, której dzieje miały różne oblicza. wystawę poświęconą losom stolicy w momen- Dobrze tę różnorodność oddało zestawie- cie wybuchu II wojny światowej (w zeszłym nie ekspozycji Ośrodka KARTA i Muzeum roku przypadała 80. rocznica), w pierwszym Historii Żydów Polskich POLIN. Pierwsza półroczu br. zapraszało na wystawę „Rze- pt. „Utracone. Przedwojenne małe ojczyzny” mieślnicze historie. Pracownia Mieczników”. jest dostępna online i prezentuje archiwalne Jeśli z racji epidemii planowane na 10 maja zdjęcia polskich miasteczek i wsi, zdigita- zamknięcie ekspozycji zostanie przesunięte, lizowane przez Cyfrowe Archiwa Tradycji to na pewno warto się na nią wybrać. Pre- Lokalnej (ich zbiory udostępniane są na stro- zentacja wyrobów artystycznej pracowni nie www.catl.archiwa.org lub na platformie brązowniczo-grawerskiej rodziny Mieczników Otwartego Systemu Archiwizacji) prowadzo- (założonej w 1936 r.) to okazja do poznania ne przez KARTĘ przy gminnych i miejskich historii jednego z wielu tradycyjnych zakładów bibliotekach. Fotografie pochodzące z 35 lo- rzemieślniczych, które upadły w niedawnym kalizacji pokazują życie codzienne mieszkań- czasie pod wpływem zmian technologicznych, ców zacofanych cywilizacyjnie regionów rolni- jak i refleksji nad ich związkiem z burzliwymi czych II RP. Tymczasem POLIN do 3 lutego dziejami miasta. 2020 r. prezentował wystawę „Gdynia–Tel Awiw”, opowiadającą o miastach powstałych W kontekście tych ostatnich warto też wstą- w pierwszej połowie XX w. jako flagowe in- pić do Domu Spotkań z Historią (DSH), westycje i wyraz nowoczesnych aspiracji, kła- gdzie do 20 września czeka na odwiedzają- 7 MISCELLANEA cych wystawa „Warszawa na nowo. Fotografie w Królewskiej Manufakturze Broni Palnej reporterskie 1945–1949”. Autorki na pod- w Kozienicach. stawie zdjęć z archiwum PAP