Kostenkengetallen openbaar vervoer Centrum Vernieuwing Openbaar Vervoer Rapport 26 Centrum Vernieuwing Openbaar Vervoer Kostenkengetallen openbaar vervoer . Colofon Uitgave Centrum Vernieuwing Openbaar Vervoer Postbus 1031 3000 BA Rotterdam CVOV Het Centrum Vernieuwing Openbaar Vervoer (CVOV) is een kennisinstituut dat de opdrachtgevende overheden ondersteunt bij de realisatie van een beter renderend en meer klantgericht openbaar vervoer. Het CVOV doet dit onafhankelijk. Het CVOV is organisatorisch ondergebracht bij de Adviesdienst Verkeer en Vervoer van Rijkswaterstaat. Over dit rapport Samenstelling TransTec adviseurs BV, Amsterdam Roel Koolen (CVOV) Arjen Stoelinga (AVV) Eindredactie CVOV Vormgeving en productie Studio Guido van der Velden bv, Blaricum Druk Van de Ridder bv, Nijkerk Contactpersoon Roel Koolen, tel. 010-2825168 Bestellen Dit rapport is te bestellen bij Bea Muilwijk van het CVOV telefoon: 010-2825160 telefax: 010-2143313 e-mail: [email protected] Rotterdam, januari 2005 Kostenkengetallen OV 2 Inhoudsopgave . Introductie 5 Deel 1 Kostenkengetallen 8 1 Het samenstellen van kostenkengetallen 10 1.1 Projectdoelstelling 10 1.2 Kostenkengetallen 10 1.3 Afbakening 10 1.4 Werkwijze 10 1.5 Aandachtspunten 11 1.6 Algemene opbouw van de kosten/leeswijzer 12 2 Overzicht kostenkengetallen 14 2.1 Aanleg infrastructuur 14 2.2 Onderhoud infrastructuur – kosten per jaar 15 2.3 Exploitatie – voertuigkosten 15 2.4 Kilometerkosten 15 2.5 Uurkosten 16 2.6 Voorbeelden DRU-prijs diverse modaliteiten 16 Deel 2 Onderbouwing kostenkengetallen 18 3 Kostenkengetallen infrastructuur 20 3.1 De bandbreedte van een kengetal 20 3.2 Aanleg infrastructuur 21 3.2.1 Bus 21 3.2.2 Geleide bus 25 3.2.3 Trolleybus 27 3.2.4 Tram 30 3.2.5 Metro 34 3.2.6 Regionale trein 37 3.2.7 People mover 41 3.3 Onderhoud infrastructuur 43 3.3.1 Bus 43 3.3.2 Trolleybus 44 3.3.3 Tram 44 3.3.4 Metro 45 3.3.5 Trein 46 3.3.6 People mover 46 Kostenkengetallen OV 3 4 Exploitatie - voertuigkosten 47 4.1 Algemene kostenfactoren 47 4.2 Kostprijs van een voertuig 49 4.2.1 Bus 49 4.2.2 Tram 50 4.2.3 Metro 53 4.2.4 Trein 54 4.2.5 People mover 54 4.3 Piekinzet en reserve 55 5 Exploitatie – kilometerkosten 57 6 Exploitatie – uurkosten 59 Bijlage 1 Literatuurlijst 62 Bijlage 2 Interviews 64 Kostenkengetallen OV 4 Introductie . Tot 1 januari 2005 ontvingen regionale overheden gelden binnen de Gebundelde Doeluitkering. Vanaf 1 januari 2005 ontvangen de decentrale overheden de gelden binnen de Brede Doeluitkering (BDU). Het gaat hier om een uitkering voor verkeers- en vervoerdoeleinden waarbij de ‘schotten’ tussen de verschillende deelbudgetten zijn opgeheven. De decentrale over- heden kunnen nu zelf de afweging maken welke budgetten voor de ver- schillende mobiliteitsonderwerpen besteed worden. Er kan bijvoorbeeld geschoven worden met gelden tussen investeren in infrastructuur en de exploitatie van openbaar vervoer. Het is daarbij noodzakelijk om kosten en effecten van verschillende maatregelen in kaart te hebben en op welke wijze het gewenste effect behaald kan worden. Met de ene investering kan bij- voorbeeld een hogere kostendekkingsgraad van het openbaar vervoer wor- den gehaald dan met een andere investering – of dan met een andere variant. Het is voor de decentrale overheden dan ook belangrijker geworden dat zij een goed beeld hebben van de kostencomponenten die bij beleids- keuzes een rol spelen. De kosten van exploitatie, beheer en onderhoud van de diverse modaliteiten van het openbaar vervoer zijn niet altijd inzichtelijk. In haar rol als ‘vraagbaak’ voor de decentrale overheden wil het CVOV deze basisinformatie aanbieden. Het CVOV heeft daartoe TransTec adviseurs BV gevraagd onderzoek te doen naar kostenkengetallen voor het openbaar vervoer in de breedste zin. AVV is nauw betrokken geweest bij de totstandkoming van dit rapport. Omdat de kosten per regio of in de tijd – investeringskosten zijn afhankelijk van de marktsituatie op enig moment – kunnen verschillen, zijn kostenken- getallen opgesteld. Het zijn gemiddelden van gevonden waarden die een indicatie geven van het kostenniveau. Behandeld worden de modaliteiten bus (normaal, geleid en trolley), tram (stads- en sneltram), metro, regionale trein en people mover. De kengetal- len betreffen zowel de kosten voor de aanleg van nieuwe infrastructuur en het onderhoud daarvan, als de kosten om op deze infrastructuur vervolgens te exploiteren. De te verwachten opbrengsten zijn geen onderwerp van deze rapportage. De uitkomst is een set van kengetallen voor de aanlegkosten en de beheer- en onderhoudskosten van infrastructuur alsmede voor de exploitatielasten van een netwerk. Deze set van kengetallen vormt een instrument voor het CVOV en/of een regionale overheid waarmee zij in de voorbereidingsfase van een project de consequenties van keuzes – mede met behulp van de rekenmodellen REKEL en THOM/PIOV – kunnen inschatten. In deze rapportage zijn naast de kostenkengetallen ook de aspecten genoemd die bij dat onderwerp (kunnen) spelen, de aandachtsgebieden als het ware. Het CVOV en een decentrale overheid kunnen daarmee snel een beeld krijgen, wat er bij een bepaalde keuze aan werkzaamheden komt kij- ken en welke problemen er daarbij in beeld kunnen komen. Ook wordt inzichtelijk gemaakt wat de kosten van extra voorzieningen zijn waarmee een systeem hoogwaardiger gemaakt kan worden. Kostenkengetallen OV 5 Beperkingen van de kostenkengetallen Een kostenkengetal geeft globaal aan wat de kosten voor één van de te onderscheiden eenheden zijn. Met de in deze rapportage gepresenteerde cijfers kan nadrukkelijk geen gedetailleerde projectbegroting worden gemaakt. Daarvoor is een grondige en uitputtende calculatie op project- niveau noodzakelijk. Tegenover de bouw- en exploitatiekosten van een openbaar-vervoerproject staan vanzelfsprekend de opbrengsten. Deze opbrengsten zijn mede afhan- kelijk van de vervoerwaarden van een verbinding en de gehanteerde tarie- ven. Uit de kostenkengetallen voor aanleg, onderhoud en exploitatie van infrastructuur kan daarom niet worden afgeleid wat de opbrengsten zullen zijn. Relatie met de kostenmodule van Rijkswaterstaat Eind jaren negentig is door de Bouwdienst van Rijkswaterstaat, in samen- werking met o.a. HTM en NS/ProRail, een kostenmodule ontwikkeld voor het berekenen van de aanlegkosten van railinfrastructuur op basis van ele- menten. Met deze module kunnen globaal de investeringskosten worden bepaald van specifieke of gemiddelde projecten (voldoende aan gemeen- schappelijke kenmerken) ten behoeve van kengetallen. Om tot deze ken- getallen te komen is onderzoek nodig naar de samenstellende delen van uit- gevoerde en uit te voeren projecten. Deze toepassing is tot op heden niet uitgewerkt. De in deze rapportage geanalyseerde projectdata zouden even- tueel in een vervolgstudie als input kunnen dienen voor de opbouw van voorcalculatorische kengetallen met de module van de Bouwdienst van Rijkswaterstaat. Tevens kan de betrouwbaarheid van de Bouwdienstmodule dan worden getoetst met de nacalculatiegegevens van de in deze rappor- tage geanalyseerde projecten. Mocht een regionale overheid behoefte heb- ben aan een meer diepgaande analyse van de in deze rapportage besproken kengetallen en toepassing van de methodiek van de Bouwdienst van Rijkswaterstaat, dan staat het CVOV hiervoor open. Zuidtangent, Station Hoofddorp Kostenkengetallen OV 6 Kostenkengetallen OV 7 Deel 1 Kostenkengetallen . Kostenkengetallen OV 8 1 Het samenstellen van kostenkengetallen . 1.1 Projectdoelstelling De doelstelling van het onderhavige onderzoeksproject is een set met kos- tenkengetallen voor aanleg, beheer, onderhoud en exploitatie van openbaar vervoer. 1.2 Kostenkengetallen De volgende kostenkengetallen zijn geformuleerd: – kengetal voor de aanlegkosten van infrastructuur voor bus, trolleybus, tram, metro, regionale trein, en people mover in euro’s per kilometer (hoofdstuk 3); – kengetal voor de onderhoudskosten van de infrastructuur van bus, trolley- bus, tram, metro, regionale trein, en people mover in euro’s per kilometer per jaar (hoofdstuk 3); – kengetal voor de voertuigkosten van de exploitatie van bus, trolleybus, tram, metro, regionale trein, en people mover in euro’s per jaar (hoofd- stuk 4); – kengetal voor de kilometerkosten van de exploitatie van bus, trolleybus, tram, metro, regionale trein, en people mover (hoofdstuk 5); – kengetal voor de uurkosten van de exploitatie van bus, trolleybus, tram, metro, regionale trein, en people mover (hoofdstuk 6); – kengetal voor de kosten van het algemene beheer en de winst bij de exploitatie van bus, trolleybus, tram, metro, regionale trein, en people mover. Dit kengetal is een percentage dat bovenop de voertuig-, kilo- meter- en uurkosten van de exploitatie komt (hoofdstuk 6). 1.3 Afbakening De volgende afbakening is aangehouden: – ten aanzien van de spoorweginfrastructuur worden alleen de kosten van het verbouwen van spoorlijnen meegenomen en niet de kosten van de nieuwbouw van spoorlijnen; – bij tram, light rail en metrosystemen wordt duidelijk verwezen naar het onderscheid in de kosten voor de uitbreiding van bestaande netten en de kosten voor de aanleg van geheel nieuwe netten. Waar mogelijk zal bij de laatste een stelpost voor vaste kosten worden opgenomen. 1.4 Werkwijze In dit project is in eerste instantie de volgende werkwijze aangehouden per kengetal: – uitvoering van een analyse van de gerealiseerde kosten van relevante bin- nen- en buitenlandse projecten; – systemen die nog niet operationeel zijn of die in hun beginfase zitten wor- den slechts in het kengetal