KRZYSZTOF SKUBISZEWSKI Minister Spraw Zagranicznych RP 1989–1993 KRZYSZTOF SKUBISZEWSKI Minister Spraw Zagranicznych RP 1989–1993 Skubiszewski_1.indd 1 2016-09-02 13:49:24 Skubiszewski_1.indd 2 2016-09-02 13:49:24 KRZYSZTOF SKUBISZEWSKI Minister Spraw Zagranicznych RP 1989–1993 Materiały konferencji zorganizowanej przez Fundację imienia Krzysztofa Skubiszewskiego, Instytut Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego oraz Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej w Warszawie 12 września 2014 roku pod redakcją Piotra Skubiszewskiego i Janusza Stańczyka Skubiszewski_1.indd 3 2016-09-02 13:49:25 Redaktorzy naukowi prof. dr hab. Piotr Skubiszewski dr Janusz Stańczyk Sekretarze konferencji i publikacji Aleksandra Jarczewska (Instytut Stosunków Międzynarodowych UW) Michał Węckowicz (Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP) Redaktor prowadzący Karolina Chmielewska Redakcja Monika Strasz Michał Zgutka Korekta Katarzyna Jabłońska-Kułak Indeks osób Michał Zgutka Opracowanie graficzne i łamanie Anna Gogolewska Fotografia na stronie 2 Krzysztof Skubiszewski, 1990 r., Archiwum rodziny Skubiszewskich ISBN 978-83-235-2294-2 © Copyright by Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2016 Książka wydana nakładem Fundacji imienia Krzysztofa Skubiszewskiego Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 00-497 Warszawa, ul. Nowy Świat 4 e-mail: [email protected] Księgarnia internetowa: www.wuw.pl Wydanie 1, Warszawa 2016 Skubiszewski_1.indd 4 2016-09-02 13:49:25 Spis treści Janusz Stańczyk, Wprowadzenie ......................................................................... 7 List prezydenta Bronisława Komorowskiego do uczestników i organizatorów konferencji z okazji dwudziestej piątej rocznicy powołania profesora Krzysztofa Skubiszewskiego na urząd ministra spraw zagranicznych RP ....................................................................................... 11 Artur Nowak-Far, Otwarcie konferencji z okazji dwudziestej piątej rocznicy powołania profesora Krzysztofa Skubiszewskiego na urząd ministra spraw zagranicznych RP ...................................................................... 15 Piotr Skubiszewski, Mój brat Krzysztof .............................................................. 19 I panel konferencji ................................................................................................ 29 Jan Barcz, Doktryna Skubiszewskiego ............................................................... 31 Jerzy Makarczyk, Nowa polityka wschodnia ..................................................... 47 Andrzej Ananicz, Polityka regionalna i Grupa Wyszehradzka. Budowanie nowych standardów współpracy .................................................... 61 Dyskusja .................................................................................................................. 67 II panel konferencji .............................................................................................. 79 Roman Kuźniar, Krzysztofa Skubiszewskiego powrót Polski do Europy ..... 81 Jerzy M. Nowak, Minister Krzysztof Skubiszewski. Wyznania dyplomaty pracującego w służbie zagranicznej PRL i III RP ............................................. 103 Jerzy Kranz, Krzysztof Skubiszewski – portret piórkiem ............................... 123 Dyskusja .................................................................................................................. 133 Janusz Stańczyk, Podsumowanie ........................................................................ 147 Autorzy referatów i uczestnicy dyskusji ............................................................ 149 Indeks osób ............................................................................................................. 157 Skubiszewski_1.indd 5 2016-09-02 13:49:25 Skubiszewski_1.indd 6 2016-09-02 13:49:25 Janusz Stańczyk Wprowadzenie Powiedzieć o profesorze Krzysztofie Skubiszewskim, że był wybit- nym dyplomatą, światowej klasy ekspertem z zakresu prawa mię- dzynarodowego, autorem wielu publikacji naukowych z tej tematyki czy wykładowcą zapraszanym na najbardziej prestiżowe uczelnie, mimo iż w rzeczywistości tak było – to wciąż wydaje się za mało. Opinia ta nie oddaje bowiem w pełni wielkości tego wybitnego Po- laka, wielkiego patrioty, męża stanu, któremu współczesna Polska tak wiele zawdzięcza. Krzysztof Skubiszewski urodził się 8 października 1926 r. w Pozna- niu. Ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie Poznańskim, gdzie w latach 1948–1973 wykładał prawo międzynarodowe. W roku 1973 przeszedł do pracy w Instytucie Państwa i Prawa Polskiej Aka- demii Nauk i otrzymał tytuł profesora. Od 1981 do 1984 r. był człon- kiem Prymasowskiej Rady Społecznej, a w latach 1986–1989 Rady Konsultacyjnej przy Przewodniczącym Rady Państwa. Rok 1989 był początkiem doniosłych zmian w Polsce. Profesor Skubiszewski został wówczas powołany na pierwszego po odzy- skaniu niepodległości ministra spraw zagranicznych. Cały okres piastowania przez niego urzędu, ukształtowanie sposobu prowadze- ... 7 ... Skubiszewski_1.indd 7 2016-09-02 13:49:25 ... Janusz Stańczyk ... nia polityki zagranicznej oraz nadane jej priorytety były kluczowe dla jej stanu i orientacji w ciągu następnych 20 lat. Nieprzeciętna wizja i polityczna klasa, które cechowały działania Krzysztofa Skubiszewskiego, oraz ogromna wola gruntownej prze- budowy Polski w państwo demokratyczne budziły zaufanie kolejnych premierów, w wyniku czego obowiązki ministra spraw zagranicz- nych pełnił on nieprzerwanie do 1993 r. – w gabinetach Tadeusza Mazowieckiego, Jana Krzysztofa Bieleckiego, Jana Olszewskiego, Waldemara Pawlaka i Hanny Suchockiej. Z perspektywy całego okresu urzędowania profesora Skubiszew- skiego wyłania się kilka kluczowych elementów jego polityki, które wpłynęły na obraz dzisiejszej Polski. Były to przede wszystkim: wspo- maganie politycznych i gospodarczych przemian w kraju, umacnianie pozycji Polski w tworzącym się ładzie międzynarodowym, zapew- nienie bezpieczeństwa państwa oraz włączenie Polski do współpracy europejskiej – m.in. dzięki przekształceniu relacji z sąsiednimi pań- stwami w stosunki partnerskie. Krzysztof Skubiszewski miał świadomość, że Polska musi wykorzy- stać szansę, którą zapewniało włączenie się w zachodzące w Europie przemiany. Jego proeuropejska i proatlantycka orientacja przyczy- niły się do mającego wkrótce nastąpić włączenia Polski w struktury NATO, Wspólnot Europejskich i Rady Europy. Do ogromnych sukcesów polityki bezpieczeństwa, prowadzonej przez profesora Skubiszewskiego, należały: uregulowanie kwestii granicy Polski i Niemiec na Odrze i Nysie (układem granicznym z 14 listo- pada 1990 r.), seria dwustronnych deklaracji i porozumień (jak de- klaracja o stosunkach ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki z 20 marca 1991 r.), prowadząca do dalszego zbliżania Polski do państw Zacho- du, a co najważniejsze – uniezależnienie się od ZSRR przez wycofa- nie wojsk radzieckich z Polski oraz doprowadzenie do rozwiązania Układu Warszawskiego 1 lipca 1991 r. ... 8 ... Skubiszewski_1.indd 8 2016-09-02 13:49:25 ... Wprowadzenie ... Minister Skubiszewski twierdził, że „bezpieczeństwo każdego państwa jest nierozerwalnie związane z bezpieczeństwem pozo- stałych”. Przeświadczenie to oraz znakomite stosunki z ministrami spraw zagranicznych Francji i Niemiec, Rolandem Dumas i Hansem- -Dietri­chem Genscherem, doprowadziły do utworzenia Trójkąta Weimarskiego. W dniu 12 września 2014 r. w Pałacyku Przezdzieckich w Warszawie odbyła się konferencja z okazji dwudziestej piątej rocznicy powoła- nia profesora Krzysztofa Skubiszewskiego na urząd pierwszego po 1989 r. ministra spraw zagranicznych RP. Konferencja została zor- ganizowana przez Departament Prawno-Traktatowy Ministerstwa Spraw Zagranicznych we współpracy z Instytutem Stosunków Mię- dzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego i Fundacją imienia Krzysztofa Skubiszewskiego oraz pod honorowym patronatem prezy- denta Rzeczypospolitej Polskiej Bronisława Komorowskiego. Autor tego wprowadzenia pragną podziękować prezesowi Zarządu Fundacji imienia Krzysztofa Skubiszewskiego, Piotrowi Skubiszewskiemu, za zaangażowanie, wkład i udział w obchodach rocznicowych. W przeddzień konferencji odbyła się uroczysta gala, której gospoda- rzem był minister spraw zagranicznych Radosław Sikorski. Zaszczy- ciło ją swoją obecnością wielu wybitnych gości, m.in. Hanna Suchocka i Roland Dumas. Uroczystości wzbogacił pokaz filmu Mąż stanu, przygotowanego przez Wydział Wiedzy Historycznej MSZ i będące- go wspomnieniem o profesorze Skubiszewskim. Minister Skubiszewski dzięki swej wielkiej mądrości, odpowiedzial- nemu poczuciu misji oraz niespotykanemu zmysłowi dyploma- tycznemu stworzył politykę zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej praktycznie od nowa. Prezentowana publikacja, będąca zapisem wystąpień na konferencji, ma przede wszystkim na celu przekazanie obrazu profesora Skubiszewskiego pozostałego w pamięci jego naj- bliższych przyjaciół i współpracowników, którzy obserwowali doko- nujący się wówczas przełom w dziejach polskiej polityki zagranicznej. ... 9 ... Skubiszewski_1.indd 9 2016-09-02 13:49:25 ... Janusz Stańczyk ... Jest to wspomnienie o człowieku będącym nieprześcignionym do dziś wzorem, przedkładającym dobro ojczyzny nad osobiste inte- resy, o czym świadczy np. jego rezygnacja z nominacji na sędziego Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w Hadze. Wspomnienie o ministrze Skubiszewskim mimo tylu patetycznych słów nie oddaje doniosłości jego zasług dla ojczyzny. Stanowi jednak próbę wyrażenia wdzięczności dla człowieka, którego wizja i odwa- ga wyznaczyła tory, którymi