1 Moravi~ki kraj (teritorija op{tine Ivanjica) je, pre svega, pravi raj za turiste koji znaju da u`ivaju u bistrim rekama i ~istim planinama, udi{u}i sve` vazduh i hrane}i se zdravo. Izgleda da je priroda svojim lepotama i sadr`ajem `ivota predodredila svaki predeo i mesto Moravi~kog kraja za po- sete ljubitelja turizma. Zna~ajno je videti i do`iveti sa~uvane prirodne lepote i netaknutu i ~istu `ivotnu sredinu, jer ceo kraj predstavlja neverifikovanu vazdu{nu banju. Mo`e se slo- bodno tvrditi da sve moravi~ke planine, brda, {ume, livade, reke, potoci, kao i biljni i `ivotinjski svet predstavljaju nepro- cenjive turisti~ke motive, koji do sada nisu dovoljno popula- risani ni iskori{}eni. 2 Raznovrsnost i bogatstvo biljnog i `ivotinjskog sveta na podru~ju Moravi~kog kraja je jedna od njegovih bitnih karakte- ristika. U vo}njacima se nalaze {ljive, jabuke i kru{ke. [ume obiluju bukvom, smr~om, hrastom, kao i vrbom, topolom, bre- zom, jovom, klekom, jasenom, cerom, brestom, lipom, javo- rom, zovom, jelom, borom... Tu su i razli~ite vrste sitnog {um- skog vo}a (borovnica, jagoda, malina, kupina, divlja ribizla) i {umskog bilja (leska, dren, glog, kleka, zelenika, crvena zova) i gljiva (vrganj, smr~ak, rudnja~a, popova~a, lisi~arka, mle- ~nja~a). Ono {to ovaj kraj predodre|uje za razvoj lovnog tu- rizma je bogatstvo `ivotinjskim svetom, gde dominiraju: lisica, zec, vuk, srna, kuna, divlja svinja, jazavac, fazan, jarebica, divlja koka, orao, sova, kobac, ali i medved... Reke i planinski potoci obiluju najkvalitetnijom ribom: pastrmkom poto~arom, kalifornijskom pastrmkom, mladicom, krku{om, klenom, lipljanom, mrenom... Op{tina Ivanjica obuhvata prostor od 1.090 km2 i je- dna je od najve}ih u Srbiji. Nalazi se u sastavu Moravi~kog okruga, a grani~i se sa op{tinama Arilje, Lu~ani, Nova Varo{, Ra{ka, Kraljevo, Novi Pazar i Sjenica. Po popisu iz 2011. godine ima 32.380 stanovnika. Vi{e od polovine povr{ine ivanji~ke op{tine pripada Goliji, planinskoj lepotici. Te{ko je odrediti kada je Golija lep{a: leti, 3 kada blistavo sunce jasno razgrani~i koloplet linija i boja, a plavo bele la|e od oblaka putuju tako nisko da se ~ini da mogu da se dodirnu, ili zimi, kad sitno bleskanje mekanog i 4 dubokog snega zaslepi pogled, a magi~na ti{ina umiri du{u i od{krine plu}a. Goliju su, zbog svojih osobenosti, najpre Vlada Srbije, a zatim UNESKO proglasili „Parkom prirode prve kate- gorije i Rezervatom biosfere” (2001. godine). Razlozi le`e u bogatstvima bistrih potoka, beskrajnih livada i nepreglednih {uma. Smr~eve {ume spadaju u red pra{umskih, stare su i po nekoliko stotina godina. Listopadne {ume bukve, hrasta i breze u jesen preliju planinu nijansama neuhvatljivog. Golija je netaknuta, ~arobna, ~ista, jednom re~ju prelepa i jedinstvena. Kao magnet privla~i sve turiste, a posebno pa- sionirane zaljubljenike u planinarenje i sakupljanje pe~uraka i lekovitog bilja, skija{e i lovce. Pored Golije, turiste privla~e i lepote, prirodne specifi~nosti i istorijske znamenitosti Javora, Mu~nja, Kukutnice i drugih moravi~kih uzvi{enja, kao i toplina i gostoljubivost ljudi koji `ive u selima razbacanim po obro- ncima ovih planina. Upravo zahvaljuju}i neprevazi|enoj lepoti moravi~kih planina ivanji~ki kraj je poneo epitet „Male [va- jcarske”. Zna~ajne kulturno-istorijske vrednosti kojima Moravi~ki kraj obiluje nisu dovoljno popularisane. Tako lokaliteti koji slikovito govore o starom veku u ovom podru~ju, odnosno periodu vladavine Rimljana 5 i Grka, nisu ni obele`eni. Svedo~anstva `ivota u sre- dnjem veku su svedena na crkvene spomenike nedo- voljno pribli`ene posetiocima. Seoski turizam se po~eo razvijati 1972, a Moravi~ki kraj je za~etnik ove vrste tu- rizma u na{oj zemlji. Danas se seoskim turizmom bave u Devi}ima, Ma}ama, Kati}ima, Me|ure~ju, Lisi, Ku{i}ima, Ku- manici, Belim Vodama... U ivanji~koj op{tini se or- ganizuje i nekoliko tradicional- nih kulturno-turističkih mani- festacija sa ciljem o~uvanja izvornog melosa, humora i obi~aja Moravi~kog kraja, kao {to su: „Festival izvorne srpske pesme” u Prilikama, 17. avgu- sta svake godine, „Zvuci Go- lije, Javora i Mu~nja” i „Sabor dvojni~ara i starih instrumenata Srbije” u Ku{i}ima, Kolonija mladih slikara u Ivanjici… Tu su i sportsko-turisti~ke manifesta- cije, kao „Moto susreti” u Iva- njici, „Hajka na vuka” na Goliji i jo{ nekoliko manjeg obima, ali 6 zna~ajnih za razvoj turizma. Svaka- ko najzna~ajnija kulturno-turisti~ka manifestacija je „Nu{i}ijada”. Za~e- ta je 1967. godine i odr`avana do 1972, a obnovljena 2010. Okuplja- ju}i najzna~ajnije umetnike iz Srbi- je i okru`enja pobrala je simpatije ~itave kulturne javnosti zbog ~ega je nagra|ena sa dva visoka priznanja: „Turisti~ki cvet” i „Turisti~ka slagali- ca”. Odr`ava se svake godine prvog vikenda u septembru i privla~i veliki broj posetilaca. 7 8 IVANJICA Privredni, administrativni i kulturni centar Moravi~kog kraja jeje Ivanjica.Ivanjica. NalaziNalazi sese 220220 kmkm ju`noju`no odod Beograda.Beograda. OdOd Po`ege,Po`ege, gde se nalazi najbli`a `elezni~ka stanica, udaljena je 42 km. To je planinsko mesto koje ima obele`ja savremenog grada. Nalazi se na nadmorskoj visini od 468 m, u `ivopisnoj dolini Moravice (od Po`ege je to Zapadna Morava). Asfaltnim putevi- ma je povezana sa ^a~kom ( 51 km preko Gu~e i Draga~eva), Po`egom (42 km preko Arilja) i Sjenicom (62 km preko Javo- ra). Asfaltirani su i putevi prema dolini Ibra, Studenici (42 km) ii NovojNovoj Varo{iVaro{i -- 6363 kmkm (Kokinom(Kokinom Brodu).Brodu). PremaPrema popisupopisu iziz 2011, Ivanjica ima oko 15.000 stanovnika. Ivanjica je formirana po- sle oslobo|enja Moravi~kog kraja od Turaka (1833). U tek formiranom naselju otvara se osnovna {kola (1836), sud i druge institucije. Sada u Iva- njici rade dve osnovne {kole (O[ „Milinko Ku{i}” i O[ „Kirilo Savi}” - Crnjevo), Gimna- zija i Tehni~ka {kola, koje obrazuju kadrove razli~itih profila. Crkva Sv. cara Konstantina i carice Jelene podignuta je od 9 1836-1838. godine prilo- zima naroda, a `ivopisana 1862. (o njenom napretku starao se li~no knez Milo{ Obrenovi}). Tu je i ve}i broj zanatskih i ugostiteljskih radnji, tri pijace. Godine 1846. Ivanjicu je zahvatio katastrofalan po`ar, koji je staru varo{icu pretvorio u pepeo. Jedan od najstarijih sa- ~uvanih objekata u Ivanjici je Ku{i}a han – sada sme{ten u samom centru varo{ice pored spomenika Dra`i Mi- hailovi}u, nekada je slu`io kao kona~i{te kirid`ijama, 10 koji su dolazili sa Zlatibora i iz Sand`aka. Najstarija sa~uvana zgrada u Ivanjici je Jeremi}a ku}a, je- dna od 12 koje nisu izgorele u velikom po`aru 1846. Nalazi se u centru grada i potpuno je restaurirana. Jedan je od vizuelnih simbola Ivanjice, sme{tena na kraju gradskog {etali{ta. Danas je pretvorena u kafi}e, ali je stara arhitektura o~uvana. Simbol Ivanjice je i kameni most – najve}i jednolu~ni most na Balkanu, a projektovao ga je prof. Beogradskog univer- ziteta Milenko Turudi}. Sastoji se od jednog luka i spaja obale Moravice na putu Javor - Draga~evo. Izgradili su ga, po~ev od 1904. pa sve do 1906. godine, italijanski majstori od klina- sto tesanog kamena, bez vezivnog materijala. Vi{e od jednog veka traje i slu`i ljudima. Ivanji~ka biblioteka sa ~itaonicom osnovana je 1868. godine. Pored nje, svakako veliki kulturni zna~aj imaju i Dom kulture i umetni~ka Galerija, koji su novijeg datuma. Oni su organizatori jedinstvene manifestacije pod nazivom Prva ju- goslovenska slikarska kolonija mladih, na kojoj u~estvuju naj- bolji studenti zavr{nih godina fakulteta i akademija likovnih umetnosti. Tu se svake godine organizuje i konkurs za najlep{u ljubavnu pesmu „@ubori sa Moravice”. U Ivanjici je 1911. godine pu{tena u rad sedma hidroce- ntrala u Srbiji. U to vreme Ivanjica je imala svega 200 ku}a, a pamte se re~i jednog me{tanina: „Od danas je u Ivanjici ve~iti dan”. Ova hidrocentrala i dalje proizvodi stru- ju, a predstavlja i svojevrsni muzej. 11 Turisti~ku atrakciju predstavlja i vodopad na Moravici, pored centralnog gradskog parka. Izgra|en je kao brana za hidrocentralu 1936, visoka 9, a {iroka 16 metara. Pored vo- dopada se nalazi istoimeni restoran, ~ija terasa se nadvija nad hu~nom Moravicom. Tu je i prelepa staza za {etnju, koja se pru`a pored reke u du`ini od jednog kilometra. Brana i hi- drocentrala su renovirani, pa je ovaj vizuelni simbol Ivanjice dobio novi izgled na stogodi{njicu izgradnje. U samom centru Ivanjice postavljen je Spomenik revolu- cije (otkriven 1957), koji je radio \or|e Andrejevi} Kun. Mo- zaik veli~ine 5 x 2,4 m predstavlja izuzetno umetni~ko delo. Preko puta crkve, 2003. godine, postavljeno je spomen- obele`je sa spomenikom legendarnom vo|i ~etnika u Drugom svetskom ratu (generalu i komandantu Jugoslovenske vojske u otad`bini) Dragoljubu - Dra`i Mihailovi}u (1893-1946), koji je ro|en u Ivanjici. Na vi{e lokacija u centru grada nalaze se biste i druga obele`ja iz burne istorije ovog kraja. 12 Ivanjica i ceo kraj su, zbog svojih pogodnih prirodno- zdravstvenih kvaliteta, koji vrlo povoljno deluju na ljude obolele od anemije i disajnih organa, postali privla~no i omiljeno me- sto za letovanje, oporavak i odmor. Odlukom Vlade Republike Srbije (26. januara 2000) Ivanjica je progla{ena vazdu{nom banjom na prostoru od 2.156,50 ha. Osnovu za razvoj turizma u ovom kraju predstavljaju skoro urađeni „Master plan razvoja Golije” i „Prostorni plan posebne namene PP Golija”.