ARCHIWUM PAŃSTWOWE W BIAŁYMSTOKU SUMARIUSZ DOKUMENTÓW KAMERY WOJNY I DOMEN W BIAŁYMSTOKU 1796-1807 Opracował: Arkadiusz Gawroński BIAŁYSTOK 2006 „Sumariusz dokumentów kamery wojny i domen w Białymstoku1796-1807” wydano dzięki pomocy finansowej Prezydenta Miasta Białegostoku Opracowanie graficzne: Cezary Korzeniecki ISBN 83-60534-43-8 Urząd Miejski w Białymstoku ul. Słonimska 1, 15-950 Białystok tel. (85) 878-60-00, (85) 741-43-24 www.bialystok.pl, e-mail: [email protected] Archiwum Państwowe w Białymstoku Rynek Kościuszki 4, 15-426 Białystok tel. 743 56 03, e-mail: [email protected] www.bialystok.ap.gov.pl Mariusz Śliwowski Białystok, ul. Zwycięstwa 26C lok. 7 tel. 869 14 87, 0602 766 304 www.prymat.stnet.pl, e-mail: [email protected] Spis treści Wstęp ................................................................................................................ 7 Wykaz najważniejszych skrótów ...................................................................... 11 Sumariusz ......................................................................................................... 13 I. Przywileje królów polskich ........................................................................... 13 II. Uniwersały.................................................................................................... 20 III. Dokumenty królów pruskich ...................................................................... 20 IV. Rozporządzenia władz pruskich ................................................................. 23 V. Rozporządzenia władz rosyjskich ................................................................ 32 VI. Nadania i potwierdzenia nadań .................................................................. 32 VII. Rozporządzenia starostów i administratorów dóbr ekonomicznych ......... 34 VIII. Postanowienia władz miejskich, właścicieli dóbr i dzierżawców ........... 34 IX. Obwieszczenia ............................................................................................ 36 X. Nominacje .................................................................................................... 42 XI. Przysięgi ..................................................................................................... 42 XII. Rezolucje ................................................................................................... 45 XIII. Dekrety .................................................................................................... 46 XIV. Wypisy z ksiąg sądowych ........................................................................ 47 XV. Lustracje .................................................................................................... 49 XVI. Inwentarze, rejestry ................................................................................. 51 XVII. Spisy, specyfikacje, tabele ...................................................................... 57 XVIII. Wizytacje kościołów i parafii ............................................................... 69 XIX. Kontrakty, umowy ................................................................................... 70 XX. Darowizny ................................................................................................. 82 XXI. Testamenty ............................................................................................... 84 XXII. Plenipotencje .......................................................................................... 84 XXIII. Relacje .................................................................................................. 85 XXIV. Oświadczenia ........................................................................................ 86 XXV. Prośby, supliki ........................................................................................ 89 XXVI. Skargi .................................................................................................... 111 XXVII. Kosztorysy, rachunki, pokwitowania .................................................. 116 XXVIII. Dokumenty osobiste ........................................................................... 122 XXIX. Zaświadczenia ...................................................................................... 125 XXX. Dokumentacja techniczna ...................................................................... 130 XXXI. Plany ..................................................................................................... 136 XXXII. Korespondencja ................................................................................... 142 XXXIII. Gazeta „Intelligenz Blatt” .................................................................. 157 XXXIV. Gazety urzędowe pruskie ................................................................... 159 XXXV. Informacje o dokumentach .................................................................. 160 Indeks geograficzny........................................................................................... 163 Indeks osobowy ................................................................................................ 189 Wstęp Przegrana wojna w obronie konstytucji 3 maja 1791 r. i jej skutek w postaci II rozbioru Polski, właściwie przesądziła ostateczną likwidację Rzeczpospolitej. Zryw i upadek insurekcji kościuszkowskiej i w efekcie III rozbiór pieczętują los państwa Polskiego. Mocą traktatu zawartego przez mocarstwa rozbiorowe dnia 24 X 1795 r. pod panowaniem Prus znalazła się część Podlasia, Suwalszczyzna, większa część Mazowsza z Warszawą, oraz skrawki Małopolski, w sumie ok. 55 tys. km2 z 1 mln ludności zamieszkałej na tych terenach. Do czasu podpisania traktatu rozbiorowego oraz powołania ministra odpowiedzialnego za organizację nowo wcielonych do Prus prowincji zarządza- niem zajętymi ziemiami zajmowała się administracja wojskowa. W grudniu 1795 roku Fryderyk Wilhelm II powołał ministra odpowiedzialnego za organizację nowych nabytków leżących pomiędzy granicą Prus Wschodnich i Zachodnich, Wisłą, Narwią, Bugiem i Niemnem. W połowie następnego roku do zorganizowa- nia administracji w Nowych Prusach Wschodnich powołano do życia Komisję Organizacyjną Kamery z siedzibą w Białymstoku oraz podległą jej Deputację w Płocku. Do kompetencji komisji należały: administracja policji, pobieranie podatków, sprawy wojskowe, prowadzenie specjalnych robót, np. dróg, administra- cja dóbr i ekonomii królewskich oraz nadzór nad administracją dochodów miejskich. Na administrowanym przez komisję obszarze zorganizowano 4 cyrkuły, które podzielono na dystrykty. Najniżej w hierarchii administracyjnej znajdowały się gromady wiejskie i szlacheckie oraz miasta. W 1797 roku zakończono tymczasową administrację ziem wcielonych, na mocy patentu królewskiego w Nowych Prusach Wschodnich dokonano nowego podziału administracyjnego dzieląc całą prowincję na dwa departamenty kamer w Białymstoku i Płocku, które zostały podzielone ogółem na 16 powiatów. Kamera Wojny i Domen Departamentu Białostockiego, na której czele stał prezydent, została podzielona na 10 dystryktów. Na czele dystryktu stał landrat. Landraty były podzielone na magistraty, wójtostwa i dozory szlacheckie. Osobną strukturę tworzyły urzędy domenalne i leśne. Kompetencje Kamery były podobne do kompetencji Komisji Organizacyjnej. Funkcjonowały referaty zajmujące się sprawami policyjnymi, podatkowymi, domenalnymi, wyznaniowymi i wojskowy- mi. Niniejsza struktura organizacyjna przetrwała do czasu likwidacji prowincji. Występowanie dokumentów, umieszczonych w sumariuszu, wynika z kom- petencji i uprawnień Kamery. Można je podzielić, niezależnie od języka w którym zostały sporządzone, na pochodzące sprzed 1796 r. oraz z lat 1796 – 1808. Najczęściej występującym w dokumentach językiem jest język polski i niemiecki 5 jednak zdarzają się również dokumenty w języku łacińskim, rosyjskim, litewskim, francuskim i hebrajskim. Dokumenty w sumariuszu zostały pogrupowane w pierwszej kolejności według kryterium rzeczowo-chronologicznego, a następnie według postaci. Zakres pojęcia „rzeczowy” jest bardzo szeroki: od tych, w których najważniejsza była ranga autora lub wystawcy (np. przywileje królów polskich lub dokumenty władz pruskich) do tekstów, które tylko zawierały informację o istnieniu współcześnie różnych dokumentów. Wyodrębnienie dokumentów w oparciu o ich formę (np. obwieszczenia) spowodowało, że mogą one się powtarzać. Jako przykład można wymienić dokument wydany przez Ignacego Theilsa z 23 grudnia 1807 r. dotyczący wprowadzenia kalendarza juliańskiego w nowo utworzonym obwodzie białostoc-kim, który zapisany jest jako zarządzenie władz rosyjskich i ponownie jako obwieszczenie. Niektóre grupy rzeczowe zawierają materiały bardzo jednorodne pod względem postaci i treści (np. dokumentacja techniczna, plany, gazeta „Intelligentz Blatt”). Dokumenty sprzed 1796 r. posiadają z reguły daty sporządzenia ich kopii. Zasada podawania w opisach daty kopii nie była jednak konsekwentnie stosowana. W niektórych uzasadnionych przypadkach wymieniona została data wystawienia oryginału (np. dokument z 22 X 1554 r., na podstawie którego Zygmunt August potwierdza Jurowi Chreptowiczowi nadanie obu brzegów rzeki Biebrzy i Lebiedzi- ny na granicy puszczy Krasnybór, uczynione przez Zygmunta I jego ojcu Fiodoro- wi Chreptowiczowi w 1522 r.; w aktach Kamery występuje on jako kopia w języku niemieckim). W sumariuszu znajduje się wiele ciekawych i ważnych dokumentów. Jed- nym z przykładów może być akt sprzedaży Białegostoku w 1802 r. czy seria spisów własności ziemskich hipotecznych