Vaderlandsche historie. Deel 4 Jan Wagenaar bron Jan Wagenaar, Vaderlandsche historie. Deel 4. Isaak Tirion, Amsterdam 1750 Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/wage004vade04_01/colofon.htm © 2010 dbnl 1 Vaderlandsche historie. Dertiende boek. Inhoud. I. De Hoeksche en Kabbeljaauwsche Tweespalt herleeft. II. Oproer te Haarlem. Willem van Lalaing wordt Stadhouder. Gozewyn de Wilde volgt hem op. III. Oproer te Leiden. De Hertog verandert de Regeering der Steden. IV. Plakaaten tegen de partyschap. Opkomst der Rederykers. Uitspraak over de vrye Heerlykheden. V. De Wilde afgezet en ter dood gebragt. Jan van Lannoi wordt Stadhouder. VI. Staat der Kerke, hier te Lande. Filips beteugelt de heersch- en geldzugt der Geestelyken. VII. Verrigtingen des Kardinaals van Cusa, in Holland. VIII. Kryg tegen de Gentenaars. IX. Bourdeaux, met hulp der Hollanderen en Zeeuwen, bemagtigd. X. Bedryf van Karel. Graave van Charolois. Regtspleeging over die van Haamstede. Maria van Bourgondie gebooren. XI. Stigtsche beroerte, om de verkiezing van Gysbrecht van Brederode. XII. De Kennemers en Westfriezen in de verbeurde Voorregten hersteld. XIII. David van Bourgondie wordt Bisschop van U- Jan Wagenaar, Vaderlandsche historie. Deel 4 2 trecht. XIV. Poogingen van Hertoge Filips, om 't gebied over Friesland te bekomen. XV. Oorlog met Frankryk. De Graaf van Charolois bekomt verscheiden' Heerlykheden. XVI. Togt naar Turkye voorgenomen. Kwaad vermoeden op Frankryk en Engeland. XVII. Graaf Karel handelt heimelyk aan 't Fransche Hof. XVIII. Toeleg om hem te vatten. Aanslag van Rubempré. XIX. Slag van Montlheri. Vrede van Constans. Luiksche Kryg. XX. Lasten van Holland. Verandering in de wyze van Scheepsbouw. Staat des Koophandels. XXI. Gesteldheid der Dyken en andere Zeeweeringen. XXII. Hertog Filips sterft. Zyne Kinderen. Of hy te regt de Goede bygenaamd zy. XXIII. KAREL volgt zynen Vader op. Weelde der Landzaaten. XXIV. Hertog Karel wordt tot Graave ingehuldigd. Zwaare Bede. Verbindtenissen met Engeland. XXV. Vrede van Peronne. De Luikenaars bedwongen. XXVI. Graafgeding. Handel, om de Friezen tot onderwerping te brengen. XXVII. Verandering in Engeland. Warwik kruist op de Hollandsche en Zeeuwsche schepen. Borselen verjaagt hem. XXVIII. Eduard de IV. vlugt naar Holland. Lodewyk van Gruithuizen, Stadhouder van Holland, ontvangt hem. XXIX. Te Veere wordt eene Vloot voor hem uitgerust. Hy wordt hersteld. Vrede met Frankryk. XXX. Nieuwe Exynzen. Oproer te Hoorn. XXXI. Nieuwe Oorlog met Frankryk. Bestand. XXXII. Beroerte te Zierikzee. Te Dordrecht. XXXIII. Gevangenis van Reinoud en Gysbrecht van Brederode. XXXIV. Staat van Gelderland. Hertog Arnoud gevangen, Jan Wagenaar, Vaderlandsche historie. Deel 4 3 door zynen Zoon, Adolf. Karel, tot Hertog van Gelder en Graave van Zutfen, ingehuldigd. I. De Hoeksche en Kabbeljaauwsche tweespalt herleeft in verscheiden' Steden. HEt vuur der Hoeksche en Kabbeljaauwsche tweedragt, eenige jaaren herwaards, onder de assche gesmoord geweest zynde, begon, omtrent den jaare 1444, aan verscheiden' oorden in Holland, heviger dan te vooren, te ontbranden. Hertog Filips, werks genoeg vindende aan het bestier zyner uitlandsche Mogendheden en aan het bevorderen zyner heerschzugtige oogmerken in Frankryk, hadt, gelyk wy, in het voorig gedeelte deezer Geschiedenisse, hebben konnen merken, het bewind over Holland en Zeeland aan eenen Stadhouder toevertrouwd, die, zyn Ampt eenige jaaren bekleed hebbende, van tyd tot tyd, door eenen anderen, werdt opgevolgd. Het geduurig afzyn des Graaven deedt het gezag des Stadhouders zeer toeneemen, en was oorzaak, dat de party, welke hy toegedaan was, alomme in 't bewind raakte, terwyl de andere party buiten de voornaamste bedieningen gehouden werdt. Filips hadt, tot hier toe, zorg gedraagen, dat zyne Stadhouders, of inlanders van de Kabbeljaauwsche zyde geweest waren, of uitheemschen, die van zyne hand vloogen, en derhalven deeze zelfde zyde volgden, om dat hy 't goedvondt. Hugo van Lannoi, Heer van Santes, die, in 't jaar 1433, in de plaats van Frank van Borselen, Stadhouder geworden was, hadt volkomen voldaan aan de inzigten van Hertoge Jan Wagenaar, Vaderlandsche historie. Deel 4 4 Filips, en de Hoekschen zo ver buiten allen bewind weeten te houden, dat zy zig reppen noch roeren durfden. 't Land scheen dan inwendig in rust, tot dat Lannoi, in 't jaar 1440,+ opgevolgd werdt door Willem van Lalaing, Heere van Binguicourt. Deez' was ook wel der Kabbeljaauwsche zyde toegedaan; doch begon +Willem van Lalaing wordt allengskens de Hoekschen te begunstigen. Het Huwelyk zyner Dogter, Yolenda, Stadhouder. met Reinoud, Heere van Brederode, gaf hier toe aanleiding. Brederode was thans het hoofd der Hoekschen, en wist, by zynen Schoonvader, te weeg te brengen, dat dezelven, in de voornaamste Steden, op 't kussen raakten(a). Doch deeze verandering bragt de gemoederen der Kabbeljaauwschen aan 't gisten. De tweedragt, tusschen hen en de Hoekschen, nam hand over hand toe, en borst, in 't jaar 1444, tot daadelykheid uit. Slegte tyd en drukkende lasten. De Kabbeljaauwschen bedienden zig van de omstandigheden, in welken 't Land zig toen bevondt, om 't Gemeen, tegen de Hoekschen, gaande te maaken. De strenge Winter des jaars 1442 was gevolgd van eenen kouden Zomer, die den gewassen veel nadeels toegebragt,+ en groot gebrek hier te Lande veroorzaakt hadt. Hier kwamen zwaare belastingen by, die, om de buitengewoone tienjaarige +1443. Graaflyke Bede te voldoen, alomme op de Gemeente gelegd(b), en met veel weerzin gedraagen+ werden. In Bloeimaand des jaars 1444, werdt 'er, ter Vergadering van Holland, in +1444. (a) R. SNOI Rer. Batav. Libr. X. p. 149. JOANN. A LEYDIS van de Heeren van Brederode, Cap. XLIX. bl. 644. (b) VELIUS Hoorn, bl. 62. Jan Wagenaar, Vaderlandsche historie. Deel 4 5 den Haage, van wege den Hertoge, eene nieuwe Leening van de Steden gevorderd. Doch de Gemagtigden van Haarlem, Delft, Leiden, Amsterdam en Rotterdam verklaarden, niet gelast te zyn, hierin te bewilligen. Ook hadden zy, naar 't schynt, reeds zo wel ondervonden, dat de Gemeente niet meer diende bezwaard te worden, dat zy geenen anderen raad wisten, om den Hertoge te voldoen, dan hem, of den Stadhouder, aan te bieden, dat zy, elc in hoir persoon, mit hoeren vrienden, ― ― mynen genadigen Heere, wt hoeren boedel, leenen wilde(c). De Gemeente, gedrukt door den duuren tyd en de zwaare belastingen, was ondertusschen bevreesd voor nieuwen. De Kabbeljaauwsche Vroedschappen, in sommige Steden, roeiden hier onder, en gaven den Hoekschen alleen de schuld van alles, waar over de Gemeente morde. II. De Kabbeljaauwschen uit Amsterdam verdreeven. Te Amsterdam sloeg het graauw allereerst aan 't muiten. Deeze Stad hadt zig, door 't beschadigen der Engelschen en door 't weigeren van vergoedinge, reeds in 't jaar 1442, zo zeer tegen de Ridderschap en de overige Steden van Holland vergreepen, dat alle onderhandeling met dezelve verbooden geweest was. Doch dit geschil was bygelegd(d). Nu waren Lodewyk van Montfoort en Gysbrecht van Viane, tegen 't einde van Louwmaand, derwaards afgezonden, om, uit 's Graaven naam, (c) X. Memoriaalb. ROSE, by DE RIEMER 's Graavenh. II. Deel, bl. 85, 86. (d) VIII. Memoriaalb. ROSE gequot. D. 2. f. 26 vers. 49 vers. 71 vers. 73 vers. Jan Wagenaar, Vaderlandsche historie. Deel 4 6 de Wet te vernieuwen. De Hoekschen en Kabbeljaauwschen zogten hier, ieder, eenigen uit hunnen aanhang ter Regeeringe in te dringen. Men hieldt afzonderlyke Vergaderinge. Men riep eenig volk, uit Haarlem en Monnikendam, in de Stad. Men hitste, wederzyds, 't graauw en de burgery op tegen elkanderen. De klokken werden getrokken, de Schout geweldelyk aangevallen, en iemant, die ten besten sprak, in 't heetst van den oploop, doodgeslaagen. De Priester, met het Sakrament, op straat gekomen, was naauwlyks magtig, om de woeste menigte een weinig tot bedaaren te brengen. 's Graaven Gemagtigden troffen, eindelyk, op den eersten van Sprokkelmaand, een Bestand, welk, door tien uit ieder partye, getekend werdt(e). Van elders blykt, dat de Hoeksche Heeren hier de overhand behielden; verdryvende alle de Kabbeljaauwschen, die de wyk naar+ Haarlem namen. Haast sloeg de vlam der oproerigheid derwaards over. De Kabbeljaauwschen, door 't kleppen van de +Oproer te Haarlem. klok byeen gebragt, plaatsten zig, gewapend, op de Markt. De Hoekschen stonden tegen over hen. Nabestaanden en Buuren, malkanderen voor altoos vaart wel gezeid hebbende, hielden 't geweer geveld tegen malkanderen, terwyl elk, van zynen kant, voorgaf, voor de goede zaak te stryden. Twee dagen, hieldt men dus stal, zonder den zwaaren regen, die ondertusschen viel, eenigszins te ontzien: terwyl, ook hier, een Priester, met het Sakrament, tusschen (e) VII. Memoriaalb. ROSE gequot. D. 1. f. 108. Jan Wagenaar, Vaderlandsche historie. Deel 4 7 beide gaande, partyen verhinderde, handgemeen te worden. De Hoekschen, geleid door den Burgemeester Klaas van Adrichem, waren de eersten, die aftrokken. De Burgemeester versterkte zig in zyn Huis, 't welk, eerlang, door zynen eigen Broeder, Simon van Adrichem, die de Vleeschhouwers tegen hem aanvoerde, hevig bestormd werdt. Den anderen Hoekschen Heeren, die zig, insgelyks, in hunne huizen versterkt hadden, trof gelyk lot. Zy booden, van hunnen kant, alle mogelyke tegenweer, waar door 'er dagelyks, ter wederzyde, verscheiden' omkwamen(f). De Hertogin van Bourgondie komt herwaards om den oproer te stillen. Filips, van deeze opschuddingen kennis gekreegen hebbende, hadt zyne Gemaalin Izabelle, aan welke hy 't hoog bewind over Holland hadt opgedraagen(1), in alleryl,