M. Pieszka i in. Wiadomo ści Zootechniczne, R. LII (2014), 4: 118–124 Charakterystyka koni w typie Przed świt-Furioso w województwie małopolskim Magdalena Pieszka 1, Sylwia Skrzypiec 1, Jarosław Łuszczy ński 1, Monika Zamachowska-Nowakowska 2 1Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, Zakład Hodowli Koni, al. Mickiewicza 24/28, 30-059 Kraków 2Uniwersytet Jagiello ński, Collegium Medicum, Katedra Historii Medycyny, ul. Kopernika 7, 31-034 Kraków onie małopolskie, najpi ękniejsze z pi ęk- gya (Budzy ński, 1985). Najwi ększe znaczenie „ Knych, najwszechstronniejsze z wszech- w południowych regionach kraju miały konie stronnych” – tak konie małopolskie opisuj ą Bu- małopolskie w typie s ądeckim (lub nowos ądec- dzy ński i Rudzi ński (1998), podkre ślaj ąc równo- kim, aktualnie nazywane ko ńmi w typie Przed- cze śnie, że jest to jedyna w Polsce rodzima rasa świt-Furioso), wywodz ące si ę ze starych rodów koni szlachetnych, a jej historia jest ści śle zwi ą- austro-węgierskich: Przed świt oraz Furioso. Typ zana z histori ą Polski. ten powstał w dawnych powiatach nowos ądec- Pocz ątki powstania rasy małopolskiej kim i limanowskim na terenie byłego wojewódz- si ęgaj ą XVIII wieku. Kojarzenie rodzimych kla- twa krakowskiego i reprezentował konia szla- czy w typie konika polskiego z ogierami orien- chetnego, wszechstronnie u żytkowego, długo- talnymi, takimi jak konie arabskie, tureckie, per- wiecznego, wytrzymałego, o zrównowa żonym, skie czy turkme ńskie, doprowadziło do powsta- łagodnym charakterze, przydatnego zarówno nia miejscowego konia małopolskiego. W wieku pod wierzch, jak i do zaprz ęgu (Szadyn, 2006). XIX i do lat sze ść dziesi ątych XX do doskonale- Najcz ęś ciej u koni w typie Przed świt-Furioso nia u żywano reproduktorów ras czystych: koni wyst ępowała ma ść gniada, skarogniada i kara, pełnej krwi angielskiej, czystej krwi arabskiej mniej było koni kasztanowatych oraz siwych. i czystej krwi angloarabskiej, a tak że koni pół- Według Brzeskiego i Jackowskiego (1979) oraz krwi arabskiej (szczepów: Schagya, Dahoman, Budzy ńskiego (1985), u koni szczepu Furioso Amurath, Gazlan), półkrwi angloarabskiej ma ść gniada wyst ępowała w 81% populacji, na- (szczep: Gidran), półkrwi angielskiej (szczepy: tomiast u koni szczepu Przed świt w 70%. Nonius, Furioso, Przed świt) (Budzy ński, 1985; Na podstawie przyj ętego w 1960 r. Sasimowski, 1980; Jackowski i Deszczy ńska, wzorca biometrycznego klaczy s ądeckich 2003). Mimo tych licznych zabiegów hodowla- okre ślono ich wysoko ść w kł ębie w przedziale nych, ko ń małopolski w porównaniu do innych 150–155 cm, obwód klatki piersiowej – 180– polskich koni gor ącokrwistych najmniej uległ 185 cm, obwód nadp ęcia przedniego – 19–22 wpływom krzy żowa ń, zmieniaj ących jego typ, cm, a mas ę ciała na około 450 kg (Budzy ński, okre ślony w latach 60. ubiegłego wieku (Brzeski 1985). Mimo intensywnie rozwijaj ącej si ę i Jackowski, 1979; Pruski, 1953). w latach powojennych hodowli koni s ądec- W populacji koni małopolskich wyró ż- kich, na skutek zaniechania rejonizacji hodow- niano cztery odmiany regionalne: sądeck ą – li koni, od 1983 r. w dawnym województwa z krwi ą szczepów Przed świt i Furioso, dąbrow- nowos ądeckim konie tej odmiany były wypie- sko-tarnowską – z krwi ą szczepu Gidran, lubel- rane przez rozwijaj ącą si ę hodowl ę koni zim- sk ą – z krwi ą koni wielkopolskich i szczepu nokrwistych (Budzy ński, 1985; Chachuła i Bu- Schagya oraz kieleck ą – z krwi ą szczepu Scha- cholc-Ferenstein, 1981). 118 Wyniki bada ń naukowych Charakterystyka koni w typie Przed świt-Furioso Obecnie hodowla koni w typie Przed- z ankiet, przeprowadzonych w śród hodowców świt-Furioso ulega ci ągłej degradacji. Jedyne jej i wła ścicieli z terenu województwa małopolskie- ośrodki to SK Kalników na Podkarpaciu, wła- go. Średnie wymiary koni wyliczono na podsta- sno ści pa ństwa Pekaniec oraz prywatne hodowle wie danych, zawartych w kartach hodowlanych terenowe. W Małopolsce konie te hoduj ą mi ędzy klaczy i ogierów wpisanych do Ksi ąg oraz 6 wa- innymi: Andrzej Woda, Jan Górski, Stanisław łachów, których wymiary zostały udost ępnione Chomiczewski i Technikum Rolnicze w Nawo- przez wła ścicieli. Średnie te porównano nast ęp- jowej (Jo ńczyk, 2004). Najwi ększy udział nie ze średnimi wymiarami biometrycznymi ca- w rozwoju hodowli koni w typie Przed świt- łej populacji koni małopolskich, przedstawio- Furioso miała jednak SK Kalników, w której – nymi przez Kubackiego i Drewk ę (2010). zało żone w latach osiemdziesi ątych XX wieku – stado zostało zbudowane na bazie wykorzysty- wanych w powojennej hodowli ogierów: Batory Wyniki i ich omówienie po Furioso VII-6; Furioso XV-8 Bar po Furioso XV; Furioso XV-53 Double po Furioso XV; Na podstawie przeprowadzonych bada ń Feddan po Furioso XV-8 Bar oraz synowie ogie- zewidencjonowano 147 koni w typie Przed świt- ra Feddan: Druzus i Okół, a tak że synowie ogie- Furioso, czynnych w hodowli lub u żytkowanych ra Przed świt VIII: Przed świt VIII Sim, Przed świt na terenie województwa małopolskiego. W tej VIII-21 Tłumaczowski i syn Przed świta II – grupie wyodr ębniono 98 koni hodowlanych, Przed świt II Wranik (www.sk-kalnikow.pl). w tym 92 klacze i 6 ogierów oraz 49 koni nie Celem niniejszej pracy była charaktery- posiadaj ących wpisu do ksi ąg stadnych, w tym styka koni w typie Przed świt-Furioso, utrzymy- 38 klaczy i 11 wałachów. W śród klaczy hodow- wanych na terenie województwa małopolskiego. lanych zdecydowana wi ększo ść była wpisana do Ksi ęgi Głównej Koni Rasy Małopolskiej (91,9%), a tylko 8,1% było zarejestrowanych Materiał i metody w Ksi ędze Wst ępnej Rasy Małopolskiej, nato- miast wszystkie badane ogiery, zgodnie z zale- Przedmiotem bada ń było 147 koni, które ceniami Programu Hodowli Koni Rasy Małopol- podzielono na dwie grupy: konie hodowlane – skiej (2005), były zapisane do Ksi ęgi Głównej. ogiery i klacze wpisane do Ksi ęgi Głównej lub Na podstawie przeprowadzonych bada ń Wst ępnej oraz konie u żytkowe, nie wpisane do stwierdzono, że najcz ęś ciej w czteropokolenio- Ksi ąg – wałachy i klacze. wych rodowodach analizowanych koni w typie W pracy okre ślono: Przed świt-Furioso w województwie małopol- − aktualny stan liczbowy koni w badanym skim wyst ępowały nast ępuj ące ogiery: Przed- typie na terenie województwa małopol- świt XIII-4, ur. 1978, gn. (Przed świt XIII – 686 skiego, Furioso XXV-139), hod. SK Motesice – jako − cz ęstotliwo ść wyst ępowania w rodowo- ojciec w rodowodach 3 koni, jako dziadek w ro- dach koni w typie Przed świt-Furioso dowodach 45 koni, a jako pradziadek w rodo- najbardziej zasłu żonych ogierów, wodach 22 koni; Jam , ur. 1972, gn. (Amban – − średnie wymiary koni w typie Przedświt- Jamielina po Przed świt VIII-21 Tłumaczowski), Furioso, hod. SK Stubno – jako ojciec w rodowodzie − cz ęstotliwo ść wyst ępowania ró żnych 1 konia, jako dziadek w rodowodach 39 koni, ma ści koni, a jako pradziadek w rodowodach 17 koni; Furioso − sposób u żytkowania koni, XXXIX-16 , ur. 1968, gn. (Furioso XXXIX – 839 − zdrowotno ść koni, Nonius XXXIX po Nonius XXXIX), hod. SK − perspektywy hodowli koni w typie Kladruby – jako ojciec w rodowodzie 1 konia, jako dziadek w rodowodach 16 koni, a jako pradziadek Przed świt- Furioso. w rodowodach 3 koni; Dresk , ur. 1989, sk. gn. Dane, dotycz ące aktualnego stanu ho- (Przed świt XIII-4 – Drina I po Arman), hod. SK dowli koni w typie Przed świt-Furioso zaczerp- Kalników – jako ojciec w rodowodach 9 koni ni ęto z dokumentacji hodowlanej Małopolskiego i jako dziadek w rodowodach 11 koni. Zwi ązku Hodowców Koni w Krakowie oraz Wyniki bada ń naukowych 119 M. Pieszka i in. Wśród ojców koni w typie Przed świt- Podobn ą tendencj ę zaobserwowano w sto- Furioso dominowały ogiery: Dresk, Judym, ur. sunku do średniego obwodu klatki piersiowej, 1990, c. gn. (Przed świt XIII-4 – Juta po Jam), który zarówno u klaczy w badanym typie, jak hod. SK Kalników oraz Cytrus, ur. 1999, sk. gn. i u opisywanych przez wspomnianych wcześniej (Estados – Cytryna po Czambuł), hod. Jacek autorów, przyjmował podobne warto ści. Znacz- Wójcik. Ojcami analizowanych koni były rów- ną ró żnic ę zauwa żono w średnim obwodzie nad- nie ż ogiery małopolskie innych typów, m.in.: pęcia przedniego: u klaczy w typie Przed świt- Damon , ur. 1985, c. gn. (Darg – Fikcja po Fo- Furioso wynosił on 22 cm (tab. 1) i był o 1,66 cm tel), Axel , ur. 1993, karo-srok., (Aromat – Dora wi ększy od obwodu całej populacji klaczy mało- po Darg), Arlekin , ur. 1989, gn. (Kwartet – Ar- polskich – 20,34 cm. sena po Dahoman IX o), Campetot , ur. 1981, c. U ogierów małopolskich, uwzgl ędnio- gn. (Cafettot – Campanule po Garde Coeur xx), nych przez Kubackiego i Drewk ę (2010), średnia Dansing , ur. 1986, kaszt. (Rahman – Damiet- wysoko ść w kł ębie wynosiła 163,66 cm, podczas ta/Bawar). Jako dziadkowie w rodowodach naj- gdy wzrost ogierów w typie Przed świt-Furioso cz ęś ciej pojawiały si ę ogiery Przed świt XIII-4, w niniejszej pracy był o 3,54 cm wi ększy i wy- Jam, Furioso XXXIX-16 oraz Eksport, a jako nosił 167,2 cm (tab. 1). pradziadkowie, zarówno ze strony matki, jak Nale ży jednak podkre śli ć, że zarówno i ojca, wyró żniły si ę szczególnie ogiery Przed- średnie wymiary obwodu klatki piersiowej (193 świt XIII-4, Jam oraz Edredon, ur. 1975, gn. cm), jak i nadp ęcia u ogierów małopolskich (21 (Sotis – Egonda po Batory), hod. SK Stubno. cm) w analizowanym typie były mniejsze w sto- Z przeprowadzonych w niniejszej pracy sunku do wymiarów przedstawionych przez Ku- analiz wynika, że średnia wysoko ść w kł ębie backiego i Drewk ę (2010), które wynosiły od- klaczy małopolskich w typie Przed świt-Furioso powiednio: 194,6 cm i 21,3 cm. Wymiary bio- wynosiła 160,6 cm (tab. 1). Kubacki i Drewka metryczne wałachów w typie Przed świt-Furioso (2010) odnotowali, że klacze małopolskie, wpi- były zbli żone do wymiarów ogierów małopol- sane do VI tomu Ksi ęgi Stadnej Koni Małopol- skich, z t ą ró żnic ą, że obwód klatki piersiowej i skich, cechowały si ę niemal takim samym wzro- nadp ęcia był mniejszy od wymiarów podawa- stem, średnio 160,64 cm.