A CTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS FOLIA HISTORICA 88, 2012 JACEK GOCLON (UNIWERSYTET WROCŁAWSKI) Rząd Leopolda Skulskiego (13 XII 1919 – 9 VI 1920), skład, funkcjonowanie i jego polityka wschodnia Gabinet Leopolda Skulskiego był trzecim rządem Drugiej Rzeczypospolitej i został powołany w jedenaście dni po złożeniu dymisji (w dniu 4 grudnia 1919 r.) przez poprzedniego premiera, Ignacego Paderewskiego. Funkcjonował około pół roku i to w okresie działania tego rządu nastąpiła „wyprawa na Kijów”, tak póź- niej brzemienna w skutkach dla narodu i państwa polskiego; stąd podjęcie zapo- wiadanego w tytule tematu wydaje się w pełni zasadne, tym bardziej że w histo- riografii istnieje pewna luka; gabinet ten, jego funkcjonowanie i działalność – szczególnie w zakresie „polityki wschodniej” – nie uzyskały dotychczas, zda- niem autora, wyczerpującego opracowania. Publikacja ta jest próbą wypełnienia tej luki. Jej podstawą stały się – zacho- wane w Archiwum Akt Nowych w Warszawie – protokoły posiedzeń Prezydium Rady Ministrów, wspomnienia pamiętnikarskie, relacje prasowe, źródła druko- wane i opracowania1. Utworzenie gabinetu Leopolda Skulskiego Na wstępie warto przypomnieć, iż swoje pierwsze sejmowe exspose premier nowego rządu, rozpoczął kurtuazyjnym oddaniem zasług swojemu wielkiemu – talentem pianistycznym i światową sławą – poprzednikowi Ignacemu Paderew- skiemu, stwierdzając wprost: „Uchybiłbym z pewnością swoim obowiązkom gdybym obejmując kierownictwo Rady Ministrów Rzeczypospolitej nie zaczął od wyrazów wysokiej czci i uznania mojemu znakomitemu poprzednikowi Igna- cemu Paderewskiemu. [...] Z Ignacym Paderewskim ustąpił z urzędu – miejmy 1 Por. Ł. Kot, Leopold Skulski. Premier z Zamościa 1877–1939, Zamość 2007; D. K a s z- c z y k - G r o d z i d z k a, Farmaceuta łódzki Leopold Skulski, polityk, społecznik i mąż stanu II Rzeczypospolitej Polskiej, „Wędrownik” 1990, nr 1–3; Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, red. J.M. Majchrowski, t. I, Warszawa 1994; Polski słownik biograficzny, Warszawa 1990; M. J a- s k ó l s k i, Władze administracyjne Łodzi do 1939 roku, Łódź 2001. 178 JACEK GOCLON ufność, że nie z dalszej pracy dla dobra Ojczyzny – człowiek, którego nazwisko najdalsza potomność wymieniać będzie jako jedno z najczystszych, najszlachet- niejszych, najwięcej zasłużonych w Polsce”2. Rozmowy nad utworzeniem nowego rządu toczyły się już dużo wcześniej, zanim I. Paderewski podał się do dymisji (przyjętej przez Naczelnika Państwa 9 grudnia 1919 r.). Początkowo, późną jesienią 1919 r., L. Skulski rozpoczął międzypartyjne mediacje jedynie w sprawie rekonstrukcji rządu I. Paderewskie- go; w miarę jednak jak się to okazywało sprawą coraz trudniejszą, Wincenty Witos – widząc pewne uzdolnienia polityczne Skulskiego – dał mu znamienną radę, „aby zamiast bezskutecznych zabiegów około tworzenia cudzego rządu, podjął się własny rząd utworzyć, jako najbardziej powołany i dorastający do wytworzonej sytuacji”3. Formalne mediacje nad stworzeniem nowego gabinetu pod kierownictwem nowego premiera, rozpoczęły się w nocy z 10 na 11 grudnia. W wielogodzinnej naradzie z przedstawicielami PSL ustalono zasady ograniczonego kompromisu, osiągając porozumienie w sprawie przyszłej konstytucji, także co do wyboru prezydenta przez dwuizbowy parlament, kierunków polityki zagranicznej i reali- zacji reformy rolnej (w tym: sposobu dokonania parcelacji, wykupu lasów oraz określenia maksimum posiadania gruntów)4. Od jesieni wyraźnie rosła aktywność partii centrowych, doszło również do zjednoczenia ugrupowań ludowych w Polskie Stronnictwo Ludowe; wszystko to pozwoliło na powołanie nowego rządu z większości sejmowej, którą stworzyło PSL i Narodowe Zjednoczenie Ludowe (liczące 72 posłów), przy nieformalnym poparciu przez Narodowy Związek Robotniczy, Narodowo-Chrześcijański Klub Robotniczy i Zjednoczenie Mieszczańskie. Do polityków, którzy wówczas ode- grali największą rolę w tworzeniu nowego gabinetu należeli Maciej Rataj, Win- centy Witos, Leopold Skulski i Edward Dubanowicz. Do koalicji nie wszedł na- tomiast Związek Ludowo-Narodowy (do którego należało, do połowy 1919 r., wielu posłów, lecz do grudnia przeszli oni do ww. klubów). Posłowie, należący przedtem do PSL „Wyzwolenie” wkrótce ponownie opuścili PSL, rozczarowani ustępstwami w kwestiach reformy rolnej. 2 Cyt. za: A. K o s i c k a, Gabinet Paderewskiego, [w:] Gabinety Drugiej Rzeczypospolitej, red. J. Faryś, J. Pajewski, Szczecin–Poznań 1991, s. 51. Por. Sprawozdania Stenograficzne posie- dzenia Sejmu, 18 XII 1919 r. 3 Objęcie przez Leopolda Skulskiego stanowiska premiera nie było specjalnym zaskoczeniem dla polityków, miał on już bowiem w gabinecie I. Paderewskiego objąć stanowisko ministra spraw wewnętrznych, czemu skutecznie sprzeciwił się J. Piłsudski. Cyt. za: A. P a c z k o w s k i, Leopold Skulski, premier Republiki Polskiej 13 XX 1919 – 9 VI 1920, [w:] Prezydenci i premierzy Drugiej Rzeczypospolitej, Wrocław 1992, s. 115. 4 A. W ą t o r, Gabinet Leopolda Skulskiego, [w:] Gabinety Drugiej Rzeczypospolitej..., s. 55. Rząd Leopolda Skulskiego... 179 Ostatecznie w dniu 11 grudnia 1919 r. konwent seniorów (opierając się na większości sejmowej) zatwierdził kandydaturę L. Skulskiego na stanowisko pre- zesa Rady Ministrów (przy poparciu 291 posłów). Przeciw tej kandydaturze był klub PPS (który na stanowisku premiera chciał widzieć Stanisława Wojciechow- skiego), a postawę obojętną wykazał Klub Pracy Konstytucyjnej. W tym samym dniu Józef Piłsudski, jako Naczelnik Państwa, powierzył L. Skulskiemu formo- wanie rządu5. Leopold Skulski, w chwili objęcia urzędu prezesa Rady Ministrów, nie nale- żał do bardzo znanych polityków6. Kierowanie wówczas gabinetem przypadło na bardzo trudny okres; ze względu na wyjątkowe trudności aprowizacyjne, znaczny spadek produkcji, wzrost bezrobocia, jak i ciągłe spory polityczne w fundamentalnej kwestii ukształtowania przyszłego ustroju Drugiej Rzeczypo- spolitej w konstytucji. Skład gabinetu Po wielu negocjacjach udało się premierowi L. Skulskiemu sformować Radę Ministrów w składzie: Ministerstwo Spraw Wewnętrznych objął ponownie Stani- sław Wojciechowski (tym samym resortem kierował w poprzednim rządzie I. Pa- derewskiego), sprawy zagraniczne – Stanisław Patek (od 16 grudnia – przez kilka dni kierownikiem tego resortu był Władysław Wróblewski), sprawy wojskowe – gen. Józef Leśniewski, skarb – Władysław Grabski, Antoni Olszewski, minister przemysłu i handlu, rolnictwo – Franciszek Bardel, resort aprowizacji – Stani- sław Śliwiński, robót publicznych – Andrzej Kędzior, pracy – Edward Pepłow- ski, kolei – Kazimierz Bartel, ministerstwo poczty i telegrafów – Ludwik Toł- łoczko, sprawiedliwości – Jan Hebdzyński, wyznań religijnych i oświecenia pu- blicznego – Tadeusz Łopuszański, zdrowia – Witold Chodźko (jako kierownik ministerstwa), natomiast Ministerstwo b. Dzielnicy Pruskiej – Władysław Seyda7. 5 Ibidem, s. 56; A. P a c z k o w s k i, op. cit., s. 116. Należy dodać, że do swojego gabinetu premier nie wprowadził żadnego polityka ze swego ugrupowania politycznego, tj. Narodowego Zjednoczenia Narodowego, aby „nie obciążać lotu”. J. Z d a n o w s k i, Dziennik, Zakład Narodo- wy im. Ossolińskich, rkps 14023/II, cz. III, p. 58. 6 L. Skulski, z wykształcenia inżynier-chemik, absolwent Technische Hochschule w Karlsru- che (1902–1906), obejmował urząd premiera w wieku 43 lat. Wcześniej mieszkał w Łodzi, gdzie miał aptekę. Działalność społeczną rozpoczął tuż przed wybuchem I wojny światowej. Współorga- nizował oddział „Sokoła” w Łodzi, w 1915 r. wstąpił do Zjednoczenia Narodowego, a rok później do Ligi Narodowej, w 1917 r. wybrany do łódzkiej Rady Miejskiej, obejmując stanowisko burmi- strza (do lutego 1919 r.). A. P a c z k o w s k i, op. cit., s. 116. 7 W styczniu zamierzano dokonać zmian w strukturze rządu i „Rada Ministrów oświadczyła się większością głosów za przyłączeniem Ministerstwa Zdrowia Publicznego do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, jako urzędu Zdrowia Publicznego z ciałem doradczym tzw. Radą Sanitarną oprócz agend, dotyczących opieki społecznej oraz agend mieszkaniowych, które przejdą do Mini- 180 JACEK GOCLON Działalność rządu Pierwsze, krótkie posiedzenie Rady Ministrów pod kierownictwem nowego premiera odbyło się 15 grudnia 1919 r. Premier zawiadomił zgromadzonych mi- nistrów o swoim najbliższym wystąpieniu na forum Sejmu. Następnie rząd przy- jął wniosek MSW w sprawie „zwolnienia z obozów internowanych tych wszyst- kich Polaków, Ukraińców i Żydów ze wschodniej Galicji, których internowano za czyny polityczne”, ustalił także, że posiedzenia gabinetu będą odbywać się dwa razy w tygodniu (w poniedziałki i czwartki) oraz utrzymał „w mocy uchwa- ły Rady Ministrów z 1-go oraz 26-go sierpnia 1919 r. w sprawie utworzenia Ra- dy Gospodarczej, złożonej z pp. Ministrów: Skarbu, Rolnictwa i Dóbr Państwo- wych, Przemysłu i Handlu, Aprowizacji, Kolei Żelaznych i Spraw Wojskowych, oraz p. Ministra b. Dzielnicy Pruskiej”8. Swoje expose premier wygłosił w Sejmie trzy dni później; przedstawił w nim podstawowe założenia przyszłej polityki rządu, szczególnie akcentując uchwale- nie konstytucji, przeprowadzenie reformy rolnej i polepszenie aprowizacji całego kraju. Omówił także sprawy polityki finansowej i ustawodawstwa pracy. Zasad- niczo akceptował linię polityczną swojego poprzednika, szczególnie w zakresie polityki zagranicznej, czym uzyskał akceptację większości klubów sejmowych, ale trudności przed jakimi stanął rząd nie wróżyły rychłego osiągnięcia zapowie- dzianych celów. Sprawą podstawową stawała się polityka zagraniczna, a szczególnie relacje z bolszewicką Rosją, i wydawać