#• TURK PARLAMENTO TARİHİ TBMM - XIII. DONEM (1965 - 1969) IV. CİLT Menderes ÇINAR TBMM KÜLTÜR, SANAT VE YAYIN KURULU YAYINLARI No,: 147 TBMM KÜLTÜR. SANAT VE YAYIN KURULU YAYINLARI No.: 147 • • TURK PARLAMENTO • • TARİHİ TBMM - XIII. DONEM (1965 - 1969) IV CİLT BİYOGRAFİ yVlenderes ÇINAR TÜRK PARLAMENTO TARİHİ ARAŞTIRMA GRUBU ISBN : 978 - 605 - 4700 - 00 - 4 (Tk. No.) ISBN : 978 - 605 - 4700 - 04 - 2 (4. Cilt) ÖNSÖZ Parlamentolar, ülkelerin siyasi tarihlerinin oluştuğu demokratik merkezî kurumlardır. Şüphesiz her ülkenin siyasi tarihi ve parlamento geçmişi aynı zamanda, ülkelerin demokratikleşme süreçlerinin panoramik görünümleridir. Bu bakımdan, Türk parlamento tarihi, yaşanan tecrübelerle ayn bir önem taşır. 1876’da Kanun-ı Esasi’nin kabulünden sonra (1877) kurulan iki meclisli (Meclis-i Mebusan ve Meclis-i Ayân) Meclis-i Umumi, ilk anayasalı ve demokratik nitelikli parlamento hayatına geçiş denememizdir. Elbette bu olay, Türk parlamento tarihinin de başlangıcını teşkil eder. Türkiye, bu anayasanın kabulü ve kurulan meclisle parlamenter sistemle tanışmış ve ilk kez millet, siyasal iktidara ortak olmaya çalışmıştır. Ancak bu ilk parlamento, modem siyasi rejimlerde karşılığını bulan tam bir yasama organı görevini yerine getirmemiştir. Yine de sürekli açılıp kapanmalar dolayısıyla kesintiye uğramasına rağmen, bir ‘parlamento geleneği’ oluşmasına az da olsa katkıda bulunmuştur. Ülkemizde parlamento geleneği, bütün kurum ve kurallarıyla ancak. Büyük Millet Meclisinin açılmasıyla oluşmaya başlamıştır. İstanbul’dan Meclis-i Mebusan üyelerinin de içinde bulunduğu, Ankara’da 23 Nisan 1920’de kurulan Büyük Millet Meclisi ile Türk parlamento tarihi, önemli bir dönüşüm yaşamıştır. Kurtuluş Savaşı’nda oluşturulan ve Millî Mücadele’yi fiilen yöneterek ülkeye bağımsızlığını kazandıran bu parlamento, dünyadaki tek “Gazi Meclis” olmuştur. Cumhuriyetin ilanının ardından yaşanan siyasi gelişmeler ise parlamenter rejimimizi olgunlaştırmış, zengin ve çok değişik cepheleri olan parlamento hayatı, cumhuriyetimize ve demokrasimize yön vermeye devam etmiştir. Meclisimiz, kurulduğu günden bugüne, üzerine düşen tarihî sorumluluğu yerine getirmenin gayreti içerisinde olmuş ve Meclisimizin önderliğinde ülkemiz ve demokrasimiz, geride bıraktığımız yıllarda büyük mesafeler almış ve önemli kazanımlar elde etmiştir. Çok partili siyasi hayat, işleyen bir demokratik sistem. Meclis’te tecessüm eden millî irade bizim en büyük kazanımlarımızdır. Bunları korumak ve geliştirmek hepimizin ortak sorumluluğudur. 19. asır sonundaki parlamenter hayat denememiz ve dolayısıyla demokratikleşme sürecimiz nasıl kesintilere uğradıysa, 20. asırda da çeşitli şekillerde kesilmiştir. Parlamento tarihimiz, bütün bu kesintileri ve sorunları bünyesinde taşımaktadır. Parlamentomuz ve demokrasimiz, kesintilerle ve sorunlarla bugüne gelmiştir. Bu süreç önemli kayıplara sebep olmuş, ancak ibre demokrasiden hiç şaşmamış ve sekteye uğramalara rağmen demokrasi hep galip gelmiştir. İÜ 135 yıllık parlamento ve aynı zamanda demokrasi tecrübemiz, zengin bir siyasi tarih birikimini içermektedir. Bu zenginliğin günümüze kazandırılması kadar, gelecek kuşaklara aktarılması da çok önemlidir. Bu anlayışla başlatılan parlamento tarihi yazım çalışmaları, TBMM’nin 18. döneminden bugüne kadar devam etmiş ve Meclisimiz “Türk Parlamento Tarihi” isimli eseri hazırlayarak demokrasi tarihimizin zenginliklerini gün ışığına çıkarmıştır. Bu çalışmayı başlatan ve sürdüren önceki Meclis Başkanlanmızı şükranla anıyorum. Çalışmalarda yer alan bilim insanlarımıza, katkıda bulunan Meclis çalışanlarımıza teşekkür ediyorum. Yakın siyasi tarihimizi, parlamento geçmişimizi ve dolayısıyla millî siyaset hafızamızın önemli bir kısmını oluşturan bu eserin yararlı olmasını diliyorum. Cemil Ç K E K TBMM mşk^m İV TEŞEKKÜR VE AÇIKLAMA Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Saygıdeğer Başkanlan Sn. Bülent Annç, Sn. Koksal Toptan, Sn. Mehmet Ali Şahin ve Sn. Cemil Çiçek’e; Başkanvekilleri ve Kültür Sanat ve Yaym Kurulu Başkanlan Sn. Nevzat Pakdil ve Sn. Prof. Dr. Mehmet Sağlam’a; Genel Sekreterler Sn. Rauf Bozkurt, Sn. Ali Osman Koca, Sn. Sadettin Kalkan ve Sn. Dr. İrfan Neziroğlu’na; Yasama Genel Sekreter Yardımcıları Sn. H. Haşan Sönmez ve Sn. İbrahim Araç ile Bilgi ve Bilişim Hizmetleri Genel Sekreter Yardımcısı Sn. Ercan Durdular’a; Personel ve Özlük İşleri, Kütüphane, Dokümantasyon ve Tercüme, Basın ve Halkla İlişkiler, Kültür Sanat ve Yaym Kurulu ve Basımevi görevlilerine. Sn. Sabit Demirtunç ve Sn. Cemil Tutal’a; Yoğun mesaileriyle yazım sürecinde görev ve sorumluluk üstlenen Türk Parlamento Tarihi Araştırma Grubu’nun üyeleri değerli meslektaşlarım: Prof. Dr. Mustafa Çufalı, Prof. Dr. Zühtü Arslan, Prof. Dr. Mehmet Seyitdanhoğlu, Prof. Dr. Erdal Onar, Prof. Dr. Menderes Çınar, Prof Dr. H. Emre Bağce, Prof Dr. Esat Arslan, Prof Dr. Yusuf Sannay, Prof. Dr. Recep Boztemur, Prof. Dr. Burhanettin Duran, Doç. Dr. Celalettin Yavuz, Prof Dr. Temuçin Faik Ertan, Doç. Dr. Ahmet Yıldız’a ayn ayn teşekkürlerimi ve iyi dileklerimi sunarım. Yasama dönemlerine ait ciltlerin yazımı ve basımı “birinci cilt: yasama”; “ikinci cilt: denetim” ve “üçüncü cilt: biyografi” olmak üzere üç ana başlık altında gerçekleştirilmiştir. Bazı dönemlerde yasama ve denetim ciltleri birden fazladır; fakat pek çok dönem üç ciltte tamamlanmıştır ve her cildin sonuna dizin eklenmiştir. Türk Parlamento Tarihi adlı bu büyük projenin bütün aşamaları, uzun süren, yoğun emek ve zorlu çabanın ürünüdür; yazarlar ve yetkililer bu süreçte katkılarını birleştirmiş ve eşgüdüm içinde bir ortaklıkla yasama dönemlerine ait ciltlerin yazımı ve basımı tamamlanmıştır. Kullanıcılar için yararlı olması dileğiyle. TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ Türk Parlamento Tarihi Araştırma Grubu Koordinatörü ve Editörü Prof Dr. Hikmet Ozdemir VI SUNUŞ Biyografilerin yazılmasında bizzat milletvekillerinin verdikleri bilgiler esas alınmıştır. Bu bilgileri milletvekillerinin kendi el yazılarıyla özgeçmişlerini yazarak Meclis Başkanlığına sunduklarıhal tercümeleri ve TBMM Türk Parlamento Tarihi Araştırma Grubunun 1991-92 yılı biyografi sorularına milletvekillerinin verdikleri yanıtlar ile nüfus kimlik bilgileri oluşturmaktadır. Hal tercümeleri ile nüfus kimlik bilgilerinde Rumi takvimle yazılan doğum tarihleri miladi takvime çevrilerek yazılmıştır (1332 yerine 1916 yazılması gibi). Ne var ki bazı milletvekillerinin hal tercümeleri bulunmamaktadır. Ayrıca, 1991- 92 yılı biyografi soruları da vefat gibi nedenlerle milletvekillerinin tümü tarafından yanıtlanamamıştır. Bu eksikliğin giderilmesi için ansiklopedilerden, gazetelerden (röportaj, ölüm ilanı v.s), TBMM Basımevi Müdürlüğünce daha önce yayınlanmış biyografilerden, TBMM Albümünden (1994), Millet Meclisi Tutanak Dergilerinden ve internet sitelerinden yararlanılarak gerekli araştırmalar yapılmıştır. Tüm bu çalışmalara rağmen bazı milletvekilleri hakkında yeterli biyografik bilgilere ulaşılamamıştır. Böyle durumlarda eldeki bilgilerle yetinilmiştir. Bazı milletvekillerinin ise parlamento sonrası yaşamına ait bilgiler elde edilememiştir. Bunlara bağlı olarak, bu çalışmada bazı eksikliklerin olabileceği kabul edilmelidir. Zaman zaman herhangi bir milletvekili hakkında değişik kaynaklarda çelişkili veya farklı bilgilerle karşılaşılmış, elde edilen bilgilerde çelişki veya farklılık gözlemlendiğinde milletvekilinin veya yakınının verdiği bilgi doğru kabul edilmiştir. Örneğin, Hatay milletvekili Sabahattin Adalı’nın kendi yazdığı hal tercümesinde belirttiğine göre “Mütecaviz Mevhumunun Tekamülü” adlı eseri (Doktora tezi) vardır. Parlamento Tarihi 1. Cilt Cumhuriyet Senatosu Özgeçmişlerinde (Sayfa 251) eserin adı “Devletler Umumi Hukukunda Mütecaviz Mefhumu” olarak yazılmıştır. Adı geçen milletvekili hal tercümesinde Arapça bildiğini belirtmiştir. Bu durumda“mevhum” ile “mefhum” kelimeleri arasındaki farkı bilmesi gayet doğaldır. Bu nedenle eserin adı milletvekilinin yazdığı şekilde biyografisinde yer almıştır. Böyle durumlarda ilgili diğer yerlere, doğrusu yazılmak üzere bu bilgiler iletilmiştir. Bakanlık yapan milletvekillerinin bakanlık dönemi kendisi tarafından belirtilmemiş ise internet kaynaklarından faydalanılarak yazılmıştır. Ayrıca vefat eden milletvekilleri hakkında ulaşabilinen yakınlarından telefonla bilgi alınmış, bu bilgiler ilgili biyografilere eklenmiştir. 2. (XIIL) dönem (1965-1969) milletvekillerinin özgeçmişleri bu veriler ışığında hazırlanmıştır. Ağustos 2011, Ankara. Menderes Çınar vii vııı İÇİNDEKİLER 1. ADANA MİLLETVEKİLLERİ HAŞAN AKS AY .............................................................................. 1579 MUSTAFA SABAHADDİN BAYBURA.....................................1581 MAHMUT BOZDOĞAN ................................................................1582 ALİ BOZDOĞANOĞLU.................................................................1584 MUSTAFA KEMAL ÇETİNSOY...................................................1585 TURHAN DİLLİGİL........................................................................1587 KASIM RIFAT GÜLEK...................................................................1589 ALİ KARCI.......................................................................................1591 MUSTAFA KEMAL SARIİBRAHİMOĞLU................................1592 İBRAHİM TEKİN ........................................................................... 1594 AHMET TOPALOĞLU ..................................................................1595 BEKİR TÜNAY................................................................................1597 TAHİRYÜCEKÖK........................................................................