Sytuacja demograficzna Podlasia jako wyzwanie dla polityki społecznej i gospodarczej Demographic situation of Podlasie Region as a challenge for social and economic policy Redakcja naukowa/Edited by Józefina Hrynkiewicz, Alina Potrykowska Rządowa Rada Ludnościowa/The Government Population Council Warszawa 2017 Recenzent Prof. dr hab. Jerzy T. Kowaleski Copyright by Rządowa Rada Ludnościowa, Warszawa 2017 Książka – ISBN 978-83-7027-651-5 CD – ISBN 978-83-7027-652-2 Projekt okładki Lidia Motrenko-Makuch Redakcja Alina Potrykowska Adrian Moliński Redakcja językowa Dorota Bojarska-Lis Zdjęcia – Michał Budziński Rządowa Rada Ludnościowa 00-925 Warszawa, Al. Niepodległości 208 Tel. (48) 22 608 3040, (48) 22 608 31 75, (48) 22 449 40 40 Fax (48) 22 608 38 87 SPIS TREŚCI PRZEDMOWA – Józefina Hrynkiewicz, Alina Potrykowska ..................... 5 CZĘŚĆ I. SYTUACJA DEMOGRAFICZNA PODLASIA ..................... 19 1. Sytuacja demograficzna województwa podlaskiego–stan obecny i perspektywy – Ewa Kamińska-Gawryluk ...................................... 20 2. Specyfika sytuacji demograficznej województwa podlaskiego na tle Polski – Dorota Wyszkowska ............................................................... 31 3. Ruch naturalny ludności w województwie podlaskim – Anna Bachanek-Komarowska ................................................................... 49 4. Specyfika procesów starzenia się ludności województwa podlaskie- go – Emilia Kramkowska ................................................................ 62 Dyskusja ................................................................................................. 78 CZĘŚĆ II. SYTUACJA NA RYNKU PRACY A WARUNKI ŻYCIA MIESZKAŃCÓW PODLASIA .......................................... 87 5. Perspektywy rozwoju demograficznego województwa podlaskiego – wybrane konsekwencje ekonomiczne i społeczne – Henryk Wno- rowski ................................................................................................... 88 6. Migracje wewnętrzne ludności w województwie podlaskim z per- spektywy socjologicznej – Barbara Cieślińska .................................. 96 7. Emigracje zarobkowe matek i urlopy wychowawcze ojców w życiu rodzinnym – Barbara Cieślińska, Urszula Abramowicz .................... 108 8. Migracje zagraniczne a polityka społeczna w województwie podla- skim – Katarzyna Winiecka ................................................................. 118 9. Sytuacja na rynku pracy w województwie podlaskim – Cecylia Sadowska-Snarska ................................................................................ 129 10. Kondycja rodziny a potencjał rozwojowy województwa podlaskie- go – Joanna Borowik ............................................................................ 145 11. Starzenie się Podlasia wyzwaniem dla opieki zdrowotnej i społecz- nej – Barbara Bień ............................................................................... 155 CZĘŚĆ III. WYZWANIA POLITYKI SPOŁECZNEJ I GOSPODARCZEJ WOBEC SYTUACJI DEMOGRAFICZNEJ PODLASIA ................................... 164 12. Debata panelowa nt. Sytuacja demograficzna Podlasia jako wy- zwanie dla polityki społecznej i gospodarczej .................................. Moderator: Prof. Marek Proniewski .................................................... 165 ZAKOŃCZENIE – Józefina Hrynkiewicz .............................................. 177 ANEKS .................................................................................................. 179 3 LIST OF CONTENTS FOREWORD – Józefina Hrynkiewicz, Alina Potrykowska ........................ 5 PART I. DEMOGRAPHIC SITUATION OF THE PODLASIE REGION ..................................................................................... 19 1. Demographic situation of the Podlasie Voivodship – the current state and outlooks – Ewa Kamińska-Gawryluk ................................ 20 2. Specificity of the demographic situation of the Podlasie Voivodship in comparison to Poland – Dorota Wyszkowska ................................ 31 3. Vital statistics of population in the Podlasie Voivodship – Anna Bachanek-Komarowska ................................................................... 49 4. The specificity of the ageing processes of the population in Podlasie Voivodship – Emilia Kramkowska ................................................... 62 Discussion ............................................................................................... 78 PART II. SITUATION ON THE LABOUR MARKET AND LIVING CONDITIONS OF THE RESIDENTS OF PODLASIE REGION ..................................................... 87 5. Perspectives for demographic development of Podlasie Voivodship – selected economic and social consequences – Henryk Wnorowski 88 6. Internal migration of the population in Podlasie Voivodship from a sociological perspective – Barbara Cieślińska ................................ 96 7. The economic emigration of mothers and fathers’ parental leave in family life – Barbara Cieślińska, Urszula Abramowicz ................ 108 8. International migration and social policy of the Podlasie Voivod- ship – Katarzyna Winiecka ...................................................................... 118 9. Situation of the labour market in the Podlasie Voivodship – Cecylia Sadowska-Snarska .................................................................. 129 10. Condition of families and development potential of the Podlasie Voivodship – Joanna Borowik ............................................................ 145 11. Ageing of Podlasie Region as a challenge for health and social care – Barbara Bień ..................................................................................... 155 PART III. CHALLENGES OF SOCIAL AND ECONOMIC POLICY AS COMPARED TO THE DEMOGRAPHIC SITUATION 164 12. Panel discussion entitled Demographic situation of Podlasie Region as a challenge for social and economic policy ..................................... Chair: Prof. Marek Proniewski ............................................................ 165 SUMMARY – Józefina Hrynkiewicz ..................................................... 177 ANNEX ................................................................................................. 179 4 PRZEDMOWA Oddajemy do rąk Czytelników publikację przygotowaną na podstawie mate- riałów konferencji Rządowej Rady Ludnościowej pt. Sytuacja demograficzna Podlasia jako wyzwanie dla polityki społecznej i gospodarczej, która odbyła się w Urzędzie Wojewódzkim w Białymstoku w dniu 20 marca 2017 roku. Współ- organizatorami konferencji byli Pan Bohdan J. Paszkowski Wojewoda Podlaski i Pani Ewa Kamińska-Gawryluk, Dyrektor Urzędu Statystycznego w Białym- stoku. Honorowy patronat nad konferencją objął Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji, Pan Mariusz Błaszczak. Konferencja w Warszawie jest jedną z cyklu 16. Konferencji regionalnych, zbliżonych merytorycznie i tematycznie, jakie odbyły się we wszystkich woje- wództwach z inicjatywy Rządowej Rady Ludnościowej, angażując władze wo- jewódzkie – rządowe i samorządowe, środowiska naukowe i urzędy statystycz- ne. Licznie uczestniczyli w nich przedstawiciele władz samorządowych oraz lokalne media. Rządowa Rada Ludnościowa, organ doradczy premiera, działa od 43 lat, przygotowuje analizy, raporty i materiały dla władz państwa. Prezentowane są one na forach krajowych i międzynarodowych, m.in. Rady Europy, Unii Euro- pejskiej, Eurostatu, Organizacji Narodów Zjednoczonych. Coroczne raporty o Sytuacji demograficznej Polski przedstawiane są Rządowi RP. Rządowa Ra- da Ludnościowa w swoich pracach zwracała uwagę na pilną potrzebę interdy- scyplinarnego podejścia do analizy procesów demograficznych. Postulat ten znalazł akceptację Komitetu Stałego Rady Ministrów. Rządowa Rada Ludnościowa zainicjowała organizację dwóch Kongresów Demograficznych (I Kongres odbył się w latach 2001‒2002, II Kongres w 2012 r.). Kongresy wywołały szerokie zainteresowanie sytuacją i rozwojem demograficznym Polski gremiów naukowych, rządowych, samorządowych, politycznych, organizacji pozarządowych, Kościołów oraz – dzięki mediom – społeczeństwa. Szczególnym osiągnięciem Kongresów było zainicjowanie pu- blicznej debaty nad sytuacją demograficzną Polski, konsekwencjami społecz- nymi i ekonomicznymi oraz perspektywami sytuacji demograficznej i wyzwa- niami dla polityki ludnościowej Polski. Kontynuacją tych debat była konferencja RRL Perspektywy demograficzne jako wyzwanie dla polityki ludnościowej Polski, którą honorowym patronatem objął Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, Pan Marek Kuchciński. Kon- ferencja odbyła się w Sejmie RP 26 kwietnia 2016 roku. Uczestniczący w kon- ferencji przedstawiciele władz państwowych, wojewódzkich i samorządowych, 5 Przedmowa wystąpili z inicjatywą zorganizowania podobnych tematycznie debat w po- szczególnych województwach, tj. konferencji regionalnych dotyczących Sytua- cji i perspektyw demograficznych jako wyzwania dla polityki społecznej i go- spodarczej realizowanej w regionach. Rządowa Rada Ludnościowa podjęła tę ideę i po uzyskaniu akceptacji oraz patronatu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, wspólnie z wojewo- dami i wojewódzkimi urzędami statystycznymi zorganizowała 16. konferencji w poszczególnych regionach (w okresie od 4 lipca 2016 roku do 19 czerwca 2017 roku). Przebieg i rezultaty konferencji wskazały na duże zainteresowanie władz lokalnych, pracowników nauki, środowisk akademickich i mediów sytu- acją i rozwojem demograficznym w poszczególnych regionach, miastach i gmi- nach, a także na potrzebę szerokiej debaty