Izdava~ Institut za dru{tvena istra`ivanja u Zagrebu Za izdava~a Nikola Skledar © 2004. Institut za dru{tvena istra`ivanja u Zagrebu CIP - Katalogizacija u publikaciji Nacionalna i sveu~ili{na knji`nica - Zagreb UDK 061.6(497.5 Zagreb):3>(067.5) INSTITUT za dru{tvena istra`ivanja u Zagrebu : 1964.-2004. / urednik Antun Petak. - Zagreb : Institut za dru{tvena istra`ivanja, 2004. - (Biblioteka Znanost i dru{tvo ; knj. 8) ISBN 953-6218-18-6 1. Petak, Antun I. Institut za dru{tvena istra`ivanja (Zagreb) - - Spomenica 440413024 Urednik Antun Petak INSTITUT ZA DRU[TVENA ISTRA@IVANJA U ZAGREBU 1964-2004. INSTITUT ZA DRU[TVENA ISTRA@IVANJA U ZAGREBU Zagreb, 2004. Kazalo Nikola Skledar Uz 40. obljetnicu Instituta za dru{tvena istra`ivanja u Zagrebu ...................................... 7 Antun Petak Osnivanje, razvoj i organizacija IDIS-a / IDIZ-a Osnivanje IDIS-a: osniva~i, uvjeti i znanstvena uloga ............................................ 9 Razvoj IDIS-a / IDIZ-a ........................................................................................ 13 Organizacija Instituta ........................................................................................... 16 Djelatnost Instituta: program i temeljni rezultati Antun Petak Uvod ................................................................................................................. 19 Znanstvenoistra`iva~ka djelatnost: glavni rezultati i projekti ................................... 21 1. Istra`ivanja socijalne strukture i dinamike (Alija Hod`i}, Antun Petak) .21 2. Istra`ivanje globalnog dru{tvenog sistema (Antun Petak) ...................... 24 3. Istra`ivanja dugoro~noga dru{tvenog razvoja (Antun Petak) .................. 26 4. Izu~avanja politi~kog sustava ([tefica Bahtijarevi}) ............................. 27 5. Izu~avanja upravljanja (Eugen Pusi}) .................................................. 28 6. Sociologija znanosti i tehnologije (Katarina Prpi}) ................................ 31 7. Sociologija religije ([tefica Bahtijarevi}, Dinka Marinovi} Jerolimov) .... 37 8. Demografija - sociodemografska istra`ivanja (Maria de Nazare Oliveira Roca) ................................................................................... 41 9. Istra`ivanja radni~ke participacije i samoupravljanja (Antun Petak) ....... 44 10. Istra`ivanja slobodnog vremena (Antun Petak) ..................................... 46 11. Istra`ivanja igara na sre}u i zabavnih igara ([tefica Bahtijarevi}) ........ 48 12. Istra`ivanja turizma (Antun Petak) ...................................................... 49 13. Sociologija sela i agroekonomska istra`ivanja (Milan @upan~i}) ............ 49 14. Sociologija grada, dru{tveni procesi u prostoru i urbanizam (Du{ica Seferagi}) ............................................................................. 55 5 15. Sociologija omladine i istra`ivanja mladih (Vlasta Ili{in, Antun Petak) 57 16. Istra`ivanja obitelji i polo`aja `ene u dru{tvu (Ru`a First-Dili}) .......... 61 17. Istra`ivanja javnog mnijenja ([tefica Bahtijarevi}) ............................. 62 18. Dru{tvene devijacije i socijalna patologija (@eljko Buzov, Furio Radin) 64 19. Sociologija kulture (Jasenka Kodrnja, Antun Petak) ........................... 66 20. Istra`ivanja u podru~ju obrane i dru{tvene samoza{tite (Milan Benc) .. 70 21. Istra`ivanja problema ljudi u tre}oj `ivotnoj dobi (Bosiljka Milinkovi}) 71 22. Istra`ivanja socijalne ugro`enosti i za{tite (Antun Petak) .................... 72 23. Istra`ivanja odgoja i obrazovanja (Branislava Baranovi}) .................... 73 24. Bibliografska istra`ivanja (Bosiljka Milinkovi}) ................................... 77 Antun Petak Popis projekata, potprojekata i istra`iva~kih zadataka IDIZ-a 1964.-2004. ... 82 Terensko-analiti~ka slu`ba (Bo`idar Luka~) ......................................................... 155 Znanstvena suradnja (Antun Petak) ................................................................... 159 Izdava~ka djelatnost Instituta 1964.-2004. (Bosiljka Milinkovi}, Antun Petak) .... 165 Knji`nica Instituta za dru{tvena istra`ivanja u Zagrebu (Karolina Vranje{) ............ 175 Ljudski potencijal IDIS-a / IDIZ-a: 1964.-2004. ......................................................... 179 Osoblje Instituta ............................................................................................... 179 Osoblje u punom radnom odnosu ................................................................ 179 Osoblje u dopunskom radnom odnosu .......................................................... 184 Ravnatelji (direktori) Instituta ............................................................................. 185 Predsjednici i ~lanovi Upravnog vije}a IDIZ-a ..................................................... 185 Magistarski radovi i doktorske disertacije istra`iva~a i znanstvenika Instituta ........ 186 Selektivna bibliografija radova istra`iva~a i vanjskih suradnika IDIS-a / IDIZ-a: 1964.-2004. (Bosiljka Milinkovi} i Karolina Vranje{) ................................................. 193 6 Kazalo Nikola Skledar Uz 40. obljetnicu Instituta za dru{tvena istra`ivanja u Zagrebu U prolje}e, sada ve} daleke 1964. godine, na inicijativu jedne skupine profesora Zagreba~koga sveu~ili{ta dru{tveno-humanisti~koga usmjerenja otvoren je prvi sve- u~ili{ni institut za sociologijska i srodna istra`ivanja u Hrvatskoj (pa i {ire). Spomenutoj skupini zagreba~kih profesora bila je jasna, tada urgentna znanstve- na zada}a dru{tveno-povijesnoga trenutka, da se tako va`ne pojave dru{tvenoga `ivota poput dru{tvene strukture, kulture, religije, javnog mnijenja, slobodnog vre- mena itd. trebaju po~eti upravo znanstveno istra`ivati, a ne tretirati samo »teorij- skim« konstrukcijama dogmatskoga histomata. To pada u vrijeme kada je sociologija u nas ve} prestala biti »bur`oaskom zna- no{}u« i po~ela se teorijsko-metodologijski razvijati kao znanost. To zna~i da je ona dobila pravo i na empirijska dru{tvena istra`ivanja, odnosno da je za`ivjelo jedno od osnovnih na~ela znanstvenog istra`ivanja, tj. da se teorijske postavke i hipoteze o razli~itim dru{tvenim fenomenima, odnosima i procesima moraju verificirati i iskustvenim metodama dru{tvenog istra`ivanja, budu}i da jedi- no metodologijski sretan spoj teorije i empirije u istra`ivanju mo`e dati relevantne znanstvene spoznaje o slo`enim dru{tvenim ~injenicama i kretanjima. Otada, tijekom ovih 40 godina u Institutu su, u razli~itim njegovim organizacij- skim oblicima, provedena brojna dru{tvena istra`ivanja, dakako, s razli~itim teorij- sko-metodologijskim dosezima i, s ve}im ili manjim, ali neophodnim prinosima na{oj znanosti o dru{tvu, a time ipso facto i cjelokupnoj kulturi. Danas u Institutu imamo pet znanstvenoistra`iva~kih skupina: za znanost, religi- ju, prostor, za mlade, kulturu, te Centar za istra`ivanja i razvoj obrazovanja. Svi oni 7 sada intenzivno rade na aktualnim projektima iz spomenutih podru~ja. Naravno, nadamo se da }e nam se, uz razumijevanje i potporu Ministarstva znanosti, obrazo- vanja i {porta, kadrovska struktura i dalje pobolj{avati i pomla|ivati, da }emo ri- je{iti i na{e sada{nje probleme s prostorom, te tako i dalje, i jo{ vi{e, biti znanstve- no uspje{ni i dru{tveno korisni. Pritom }emo i dalje ostati svjesni da je znanost autonoman oblik ljudskoga duha i stvarala{tva te je kao takva sama sebi imanentan sudac, slobodna od svih neznan- stvenih mjerila i ciljeva, jer samo tako, tj. znanstvenom istinom i primjerenim ko- ri{tenjem rezultata znanosti, mo`e slu`iti ~ovjeku, dru{tvu i njegovu razvoju. 8 Nikola Skledar Antun Petak Osnivanje, razvoj i organizacija IDIS-a / IDIZ-a Osnivanje IDIS-a: osniva~i, uvjeti i znanstvena uloga1 Institut za dru{tvena i sociolo{ka istra`ivanja Sveu~ili{ta u Zagrebu, prednika Instituta za dru{tvena istra`ivanja u Zagrebu, osnovao je Savjet Sveu~ili{ta u Zagre- bu 21. travnja 1964. godine, na prijedlog nastavnika Zagreba~kog sveu~ili{ta. Savjet Sveu~ili{ta svojom je odlukom (broj: 01-238/1-1964.) odredio narav i djelatnost no- voosnovane ustanove (sveu~ili{ni institut za znanstvenoistra`iva~ki rad u podru~ju sociologije i srodnih disciplina), obveze Sveu~ili{ta kao osniva~a i privremeni odbor Instituta.2 Privremeni je odbor promijenio ime Instituta 29. sije~nja 1965. u Institut za dru{tvena istra`ivanja Sveu~ili{ta u Zagrebu (IDIS), pod kojim je ustanova djelo- vala sve do 1993. kada joj je Zakonom o znanstvenoistra`iva~koj djelatnosti odre- |en status javnog instituta i sada{nje ime. IDIS je zapo~eo s radom 1. prosinca 1964. godine u jednoj prostoriji Tajni{tva Sveu~ili{ta u Zagrebu na Trgu mar{ala Tita 14. Znanstveno-stru~ni kolegij Instituta izabrao je 15. velja~e 1965. Upravu Instituta u sastavu: prof. dr. sc. Rudi Supek, prof. dr. sc. Vladimir Serdar, prof. dr. sc. Adolf Dra- gi~evi}, prof. dr. sc. Eugen Pusi}, prof. dr. sc. Milan Prelog, doc. dr. sc. Marijan [tefi- novi}, doc. Mirko Marti}, direktor Instituta, te Miro A. Mihovilovi}, tajnik Instituta. 1 Obljetnice su prigode za obavje{tavanje znanstvene i dru{tvene javnosti o rezultatima rada. Institut je o pojedinim fazama svoga razvoja i rada objavio ~etiri Biltena (1966., 1970., 1973. i 1989. godine)., te uvodnik i predgovor zborniku radova uz 30. obljetnicu Instituta »Sociolo{ki ogledi« 1994. Budu}i da je pri- kaz cjelokupne djelatnosti Instituta iu protekla ~etiri desetlje}a izlo`en u nastavku ove publikacije, u ovom se uvodnom tekstu izla`u bitne obavijesti. Pregledan rad o razvoju Instituta bit }e objavljen u jednom od idu}ih brojeva ~asopisa »Sociologija sela«. 2 Kako je,