Acta R. 2/2012 Medicorum Polonorum Rocznik poświęcony biografistyce lekarskiej, redagowany przez Katedrę i Zakład Historii Nauk Medycznych Uniwersytetu im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Patronat: Polskie Towarzystwo Lekarskie Współpraca: Wielkopolska Okręgowa Izba Lekarska w Poznaniu ISSN 2083-0343 Rada Redakcyjna Anita Magowska (Redaktor Naczelny) Krzysztof Kordel Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu w Poznaniu Wielkopolska Okręgowa Izba Lekarska Historia medycyny i farmacji Historia medycyny Marcin Moskalewicz (Sekretarz Redakcji) Walentyna Krystyna Korpalska Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Collegium Medicum im. Ludwi- w Poznaniu ka Rydygiera w Bydgoszczy Filozofia i historia medycyny Historia medycyny i pielęgniarstwa Halina Bogusz Joanna Nieznanowska Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie Historia medycyny Historia medycyny i etyki lekarskiej Marek Dutkiewicz Agnieszka Raubo Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Filia w Piotrkowie Trybunalskim Historia medycyny Historia medycyny i wojskowości Włodzimierz Witczak Andrzej Kierzek Wielospecjalistyczny Szpital Miejski im. Józefa Strusia w Poznaniu Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich we Wrocławiu Medycyna wielkopolska, biografistyka, relacje polsko-francuskie Historia medycyny w medycynie, medycyna a literatura Sebastian Kliwicki Jerzy Woy-Wojciechowski Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Polskie Towarzystwo Lekarskie Historia psychiatrii Historia medycyny Adres Redakcji Acta Medicorum Polonorum Katedra i Zakład Historii Nauk Medycznych Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Centrum Kongresowo-Dydaktyczne ul. Przybyszewskiego 37A, 60-365 Poznań Wydawnictwo Kontekst tel. 61 8547241/2; fax 61 8547242 www.wkn.com.pl [email protected] [email protected] Okładka: strona tytułowa rozprawy doktorskiej Karola Marcinkowskiego Acta Medicorum Polonorum – R. 2/2012 Spis treści Wstęp....................................................................................................................... 3 Artykuły Józef Słowik, Tadeusz Hławiczka, Kazimierz Santarius: Jan Jerzy Buzek (1874-1940), polski lekarz i poseł na Zaolziu........................................... 7 Władysław Wanowski: Doktor Aleksander Wanowski (1886-1966), polski lekarz w Mołdawii....................................................................................... 12 Józef Słowik, Tadeusz Hławiczka, Kazimierz Santarius: Józef Mazurek (1891-1968), polski lekarz na Zaolziu........................................................ 15 Maria Ciesielska: Stefania Perzanowska (1896-1974), lekarka i więźniarka obozu w Majdanku...................................................................................... 19 Antoni Sukiennicki: Alfons Gdyra (1909-1977), ginekolog i położnik, pierwszy dyrektor Szpitala Powiatowego w Ostrowie Wielkopolskim 29 Joanna Lusek: Opieka sanitarno-epidemiologiczna w Katowicach na prze- łomie XIX i XX wieku i jej organizatorzy.................................................. 31 Autobiografie, pamiętniki i wspomnienia Józef Granatowicz: Wspomnienie o prof. dr. Antonim T. Juraszu (1882- -1961).............................................................................................................. 43 Alfons Gdyra: „Medicus”. Moje okupacyjne losy 1939-1945........................... 51 Joanna Nieznanowska: Wspomnienie o prof. Tadeuszu Brzezińskim (1929- -2010).............................................................................................................. 63 2 Spis treści Źródła i materiały Anita Magowska: Karol Marcinkowski jako filozof medycyny....................... 77 Karol Marcinkowski: Ogólne źródła wskazań (przekład: Radosław Piętka i Magdalena Szymańska-Piętka)............................................................... 83 Karol Marcinkowski: Curriculum vitae (przekład: Radosław Piętka i Mag- dalena Szymańska-Piętka).......................................................................... 99 Karol Marcinkowski: De fontibus indicationum generatim............................. 101 Karol Marcinkowski: Curriculum Vitae ex decreto gratiosi Medicorum Ordinis Berolinensis adiectum................................................................... 114 Anita Magowska: Seweryn Gałęzowski wśród polskich uchodźców w Pary- żu w połowie XIX w. ................................................................................... 115 Listy Seweryna Gałęzowskiego do Józefa Bohdana Zaleskiego...................... 122 Listy prof. Antoniego Tomasza Jurasza i jego dotyczące z lat 1944-1961....... 139 Recenzje i noty ...................................................................................................... 164 Acta Medicorum Polonorum – R. 2/2012 Wstęp W niniejszym numerze „Acta Medicorum Polonorum” dominują materiały źród­ łowe, wśród których na uwagę zasługuje przełożona z łaciny na polski przez Radosła­ wa Piętkę i Magdalenę Szymańską­Piętkę dysertacja Karola Marcinkowskiego (1800­ 1846). Przekład został wykonany na podstawie egzemplarza przechowywanego w Bibliotece Jagiellońskiej. Rozprawa doktorska Marcinkowskiego porusza problematy­ kę wynajdywania wskazań lekarskich, tę samą, którą prawie pół wieku później pod­ jął Tytus Chałubiński w pracy uważanej za pierwsze osiąg nięcie tzw. polskiej szkoły filozofii medycyny. W rozprawie Marcinkowskiego utrwalony został obraz niemieckiej medycyny okresu romantyzmu, który pozwala łatwiej zrozumieć dystans dzielący ją od medycyny angielskiej czy francuskiej. Zupełnie inny charakter mają listy wybitnego działacza emigracyjnego Seweryna Gałęzowskiego (1801­1878) do jego serdecznego przyjaciela, polsko­ukraińskiego poety, Józefa Bohdana Zaleskiego (1802­1886). Listy te ukazują­ osobowość wpły­ wowego lekarza­humanisty i przybliżają codzienne życie polskich uchodźców poli­ tycznych w Paryżu w połowie XIX w. Znamienne, że na ziemiach polskich byli elitą intelektualną, jednak na obczyźnie nie umieli osiągnąć­ takiej pozycji społecznej. Poza nielicznymi wyjątkami, ich kreatywność gasła, a cała energia życiowa przeznaczana była na utarczki i konflikty personalne oraz spory o przyszły ustrój Polski. Posnaniana to także korespondencja dotycząca jednego z najwybitniejszych pol­ skich chirurgów, prof. Antoniego Tomasza Jurasza (1872­1961), który po II wojnie światowej został w niejasnych okolicznościach zmuszony do emi gracji do USA. Listy te stanowią świadectwo międzynarodowego uznania i prestiżu, jakimi cieszył się do 4 Wstęp końca życia A. T. Jurasz oraz życiowych trudności, z jakimi się borykał. Stanowią one też ciekawy przyczynek do historii Polonii amerykańskiej w połowie XX w. Losy lekarzy zmuszonych do opuszczenia ojczyzny poznać można na przykładzie artykułu Władysława Wanowskiego o doktorze Aleksandrze Wanowskim (1886­1966), Polaku z urodzenia i Mołdawianinie z wyboru. Nie tylko w tej biografii zaznaczają się wątki wojenne. Taki charakter ma artykuł Marii Ciesielskiej o Stefanii Perzanowskiej (1896­1974), więźniarce obozu koncentracyjnego­ w Majdanku. Autorami artykułów o polskich lekarzach z Zaolzia, Janie Jerzym Buzku (1874­1940) i Józefie Marszałku (1891­1968), są lekarze z Polskiego Towarzystwa Medycznego w Republice Czeskiej, Józef Słowik, Tadeusz Hławiczka i Kazimierz Santarius. Dwa z zamieszczonych w niniejszym numerze wspomnień zostały napisane przed wieloma laty. Ich autorami są: ostrowski ginekolog i położnik Alfons Gdyra oraz poz­ nański chirurg Józef Granatowicz. Bardzo osobistym tonem nacechowane jest wspo­ mnienie Joanny Nieznanowskiej o prof. Tadeuszu Brzezińskim (1929­2010). Słowa wdzięczności kieruję do Wszystkich, którzy zechcieli przesłać artykuły­ i napisać listy życzliwe koncepcji czasopisma poświęconego biografistyce lekarskiej.­ Dziękuję dr. Antoniemu Sukiennickiemu z Ostrowa Wielkopol skiego za przesłanie dotychczas niepublikowanych wspomnień Alfonsa Gdyry, dr. Augustynowi Zagórskie­ mu, prezesowi Polskiego Towarzystwa Medycznego w Mołdawii, za udostępnienie artykułu o Aleksandrze Wanowskim, dr Marii Drewsowej za nieocenioną wszech­ stronną pomoc. Anita Magowska Karol Marcinkowski ARTYKUŁY ARTYKUŁY Acta Medicorum Polonorum – R. 2/2012 Jan Jerzy Buzek (1874-1940), polski lekarz i poseł na Zaolziu Jan Jerzy Buzek (1874-1940), a Polish doctor and Member of Parliament in the borderland of Poland and Czechoslovakia Józef Słowik, Tadeusz Hławiczka, Kazimierz Santarius Olbrachcice, Zaolzie Streszczenie: Artykuł zaznajamia z postacią Jana Jerzego Buzka (1874-1940), polskiego lekarza z po­ granicza Polski i Czechosłowacji, tzw. Zaolzia. Ukończył studia lekarskie na Uniwersytecie w Kra­ kowie. Pracował jako lekarz górników w Dąbrowie. Był organizatorem szkół średnich dla polskiej młodzieży, a podczas okupacji hitlerowskiej członkiem polskiego ruchu oporu na Zaolziu. W 1940 r. został aresztowany i zesłany do obozu koncentracyjnego w Dachau, gdzie zmarł z głodu i wyczer­ pania. Abstract: This article presents Jan Jerzy Buzek (1874-1940), a Polish doctor from the borderland of Poland and Czechoslovakia, so called Zaolzie. He graduated from the Faculty of Medicine of the University in Cracow. He was the doctor for miners in the town of Dąbrowa. He developed an education system for Polish secondary school children. During the second world war he was an active member of the Polish resistance movement in the borderland of