Poznañskie Studia Teologiczne Adam Mickiewicz University in Poznañ FACULTY OF THEOLOGY Poznañ Theological Studies VOLUME 28 POZNAÑ 2014 Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu WYDZIA£ TEOLOGICZNY Poznañskie Studia Teologiczne TOM 28 POZNAÑ 2014 POZNAÑSKIE STUDIA TEOLOGICZNE Miêdzynarodowa Rada Naukowa International Scientific Council o. dr Thomas Blankenhorn (PUST Angelicum, Roma), ks. prof. UPJPII dr hab. Tadeusz Dzidek (UPJPII, Kraków), o. prof. dr Joseph Ellul OP (University of Malta, Msida), ks. prof. dr hab. Bogdan Ferdek (PWT, Wroc³aw), prof. dr Emery de Gaàl (University of St. Mary of the Lake, Mundelein, Il), o. prof. dr Paolo Garuti OP (École Biblique, Jerozolima), prof. dr Basilio Petrà (Facoltà Teologica dellItalia Centrale, Firenze), o. prof. dr hab. Jacek Salij OP (UKSW, Warszawa), ks. prof. dr Joseph Sievers (Pontificio Istituto Biblico, Roma), o. prof. dr Piotr Skonieczny (PUST Angelicum, Roma), ks. prof. dr Stefano Tarocchi (Facoltà Teologica dellItalia Centrale, Firenze) Rada Wydawnicza Editorial Council Dorota Drzewiecka-Nowak, ks. prof. UAM dr hab. Jacek Hadry, o. prof. dr hab. Bogus³aw Kochaniewicz OP, ks. prof. UAM dr hab. Adam Przybecki, ks. prof. dr hab. Jan Szpet przewodnicz¹cy, ks. prof. UAM dr hab. Pawe³ Wygralak Redaktor naczelny Editor in Chief o. prof. dr hab. Bogus³aw Kochaniewicz OP Redaktorzy tematyczni Subject Editors prof. dr hab. Krzysztof Stachewicz filozofia, o. prof. dr hab. Adam Ryszard Sikora OFM biblistyka, ks. prof. dr hab. Marek Pyc teologia dogmatyczna, ks. prof. UAM dr hab. Adam Przybecki teologia praktyczna, ks. dr Andrzej Pryba teologia moralna Redaktorzy jêzykowi Language Editors jêzyk polski: Mieczys³awa Makarowicz, jêzyk angielski: Ph.D. William F. Mahoney, mgr Ma³gorzata Wiertlewska, jêzyk niemiecki: dr Wolfram Hoyer OP, ks. dr Adam Kalbarczyk, jêzyk w³oski: ks. prof. dr Alessandro Clemenzia, ks. prof. dr Stefano Tarocchi, jêzyk hiszpañski: o. Fabián Elicio Rico Virgüez OP Recenzenci tomu 28 (2014) Reviewers of the volume 28 (2014) ks. dr Przemys³aw Artemiuk (UKSW, Warszawa), ks. prof. dr hab. Jerzy Bagrowicz (UMK, Toruñ), ks. dr hab. Grzegorz Barth (KUL, Lublin), ks. prof. dr hab. Bogdan Ferdek (PWT, Wroc³aw), ks. prof. UAM dr hab. Jan Grzeszczak (UAM, Poznañ), ks. prof. KUL dr hab. Krzysztof Guzowski (KUL, Lublin), ks. prof. UPJPII dr hab. Janusz Królikowski (UPJPII, Kraków), ks. prof. dr hab. Zbigniew Kubacki SJ (PWT Bobolanum, Warszawa), o. prof. UPJPII dr hab. Jaros³aw Kupczak (UPJPII, Kraków), o. prof. KUL dr hab. Ireneusz Ledwoñ OFM (KUL, Lublin), ks. prof. dr hab. Janusz Nawrot (UAM, Poznañ), ks. dr hab. Bartosz Nowakowski (UAM, Poznañ), ks. dr hab. Pawe³ Podeszwa (UAM, Poznañ), ks. dr Norbert Podhorecki (UPJPII, Kraków), o. prof. zw. dr hab. Andrzej Potocki OP (UW, Warszawa), o. Mateusz Przanowski OP (UPJPII, Kraków), o. prof. dr hab. Jacek Salij OP (UKSW, Warszawa), o. prof. dr hab. Ryszard Sikora (UAM, Poznañ), ks. dr hab. Wac³aw Siwak (WSD, Przemyl), ks. prof. UKSW dr hab. Marek Skierkowski (UKSW, Warszawa), o. dr Piotr Skonieczny OP (Angelicum, Roma), o. dr hab. Borys Jacek Soiñski OFM (UAM, Poznañ), prof. dr hab. Krzysztof Stachewicz (UAM, Poznañ), dr hab. Teresa Stanek (UAM, Poznañ), ks. prof. PWT dr hab. S³awomir Stasiak (PWT, Wroc³aw), ks. dr hab. Wojciech Szukalski (UAM, Poznañ), o. dr Jan liwa OP (Kolegium Fil.-Teol., Kraków), ks. prof. dr hab. W³odzimierz Wo³yniec (PWT, Wroc³aw), o. dr Pawe³ Zaj¹c OMI (UAM, Poznañ) Projekt ok³adki: Ewa W¹sowska Wersj¹ pierwotn¹ czasopisma Poznañskie Studia Teologiczne jest wersja drukowana. Kolejne roczniki s¹ dostêpne na stronie internetowej czasopisma. Abstrakty publikowanych artyku³ów s¹ dostêpne w miêdzynarodowej basie danych The Central European Journal of Social Sciences and Humanities (CEJSH). Publikacja finansowana z konta kocielnego Wydzia³u Teologicznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. ISSN 0209-3472 Adres Redakcji Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Wydzia³ Teologiczny Poznañskie Studia Teologiczne ul. Wie¿owa 2/4, 61-111 Poznañ e-mail: [email protected] http//www.poznanskiestudia.amu.edu.pl Zak³ad Graficzny UAM, ul. H. Wieniawskiego 1, 61-712 Poznañ Spis treci £ukasz Tobo³a, The Meaning of the Phrase sçper dibrê hayyâmîm in the Biblical Historiography 7 Teresa Stanek, Liturgical Division of the Torah as a Tool for Unit Delimitation. Preliminary Remarks ............................... 15 Adam Drozdek, Metropolitan Platon on natural theology ............. 33 Stefano Tarocchi, Ermenegildo Florit e la Dei Verbum .............. 47 Jérémie Fischer, Le Grand-duché de Varsovie vu par un émigré français ou la relation de cet épisode politique dans les Mémoires de l’abbé Pochard (1806-1815) ........67 Joseph Ellul, Human identity and purpose according to the Qurân ......... 99 Monika Adamczyk, Zwischen Endlichkeit und Ewigkeit. Adolf Reinachs Konzept des reli- giösen Erlebnisses ........................... 115 * * * Jerzy Szymik, Po¿¹daj¹cy winnicy. Agnostycyzm, ateizm i antyteizm w ocenie J. Ratzin- gera/Benedykta XVI . ..................... 131 Jacek Salij, Pytanie o wiat³o wiary w perspektywie myli Tomasza z Akwinu .... 147 Jaros³aw Moska³yk, Wiara jako synteza s³uchania i widzenia wed³ug Lumen fidei .... 155 Bogdan Ferdek, „Wiara i poszukiwanie Boga”. Lumen fidei w perspektywie teologii religii 165 Maria Miduch, Miejsce pogan w rzeczywistoci eschatologicznej apokalips ¿ydowskich po- wsta³ych pomiêdzy rokiem 70 a 132 po Chr. ................. 177 Bogdan Kulik, Od paruzji do paruzjologii, czyli eschatologia w ujêciu Antoniego Nitroli 195 Janusz Kocielniak, Socjologiczne czytanie Biblii. Odnalezione dzie³o Bóg Chrystus i Ludzie. Studium socjologiczne ks. Franciszka Mirka (1893-1970) . .... 213 Adam Kalbarczyk, Ma³y Luter ze Wschowy. Valerius Herberger (1562-1627) wzorem kaz- nodziei ............................... 231 Anna Zellma, Edukacja rodowiskowa m³odzie¿y na przyk³adzie programów nauczania religii rzymskokatolickiej. ..................... 243 Jerzy Adamczyk, Formacja katechetów w aspekcie kanonicznym . .... 255 Piotr Skonieczny, Umowa powierzenia parafii instytutowi zakonnemu: uwagi ogólne. 269 6 £UKASZSPIS TRECI TOBO£A Recenzje Jerzy Machnacz, Cz³owiek wspólnota Bóg. Fenomenologia Gerdy Walther, Papieski Wy- dzia³ Teologiczny we Wroc³awiu, Wroc³aw 2012, ss. 281 (Monika Adamczyk) . 305 Gilles Emery, Teologia trynitarna wiêtego Tomasza z Akwinu, t³um. M. Romanek, Domini- kañska Biblioteka Teologii, Fundacja Dominikañskie Studium Filozofii i Teologii, Kraków 2014, ss. 536 (Bogus³aw Kochaniewicz) . ............... 309 Bogdan Poni¿y, Ksiêga M¹droci na dzi, Wydawnictwo WT UAM, Poznañ 2014 (Adam Ry- szard Sikora) . ............... 311 Kretków. W³aciciele zabytki duszpasterze, red. Jan Grzeszczak, Zysk i S-ka Wydaw- nictwo, Poznañ 2014, ss. 336 (Marcin Libicki) . ............... 313 THE MEANING OF THE PHRASE SÇPER DIBRÊ HAYYÂMÎM 7 Poznañskie Studia Teologiczne 28(2014), s. 7-13. doi: 10.7169/pst.2014.28.1 £ukasz Tobo³a Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Wydzia³ Teologiczny The Meaning of the Phrase sçper dibrê hayyâmîm in Biblical Historiography 1. Introduction This article concerns biblical royal summaries, that is, the corpus of concise notes concerning the rulers of Israel and Judah as preserved in the Books of Kings. The fundamental question of this study concerns the supposed existence and character of the hypothetical court chronicles (sçper dibrê hayyâmîm) of the Israelite and Judahite monarchs who are regularly mentioned by the biblical authors as the main point of reference for the royal summaries (the well-known question: “the rest of the acts of king x, and all that he did, are they not written in the book of the chronicles of the kings of Judah / Israel?”). However, it is unclear whether these references should be interpreted as stemming from authentic sources or as examples of pseudoepigrapha. Any decision in this area of research is significant to studies on the provenance and redaction of Kings or controversies concerning the historical reliability of the references. Presenting the arguments for the existence of an archival collection which could have been used by the biblical compilers may be a constructive counterweight to the widely accepted hypothesis that the biblical royal summaries are the mere product of the biblical author’s imagination. 2. Current State of the Question Since the times of J. Wellhausen1, most of the scholars assume that the bibli- cal royal summaries, both in terms of their structure and their content, can be interpreted as the work of a single editor, who is usually identified as the so-called Deuteronomist2 according to M. Noth’s hypothesis. Many researchers accept this 1 J. Wellhausen, Prolegomena zur Geschichte Israels, Berlin 1905. 2 M. Noth, Überlieferungsgeschichtliche Studien I. Die sammelnden und bearbeitenden Ge- schichtswerke im Alten Testament, Halle 1943. 8 £UKASZ TOBO£A paradigm but do not explore the issues of the supposed sources used by the bib- lical authors for writing the royal summaries. They assume that it would be im- possible to reconstruct their original form and content based on the strictly theo- logical orientation of biblical historiography3. Over the years many archaeological discoveries have provided comparative material which has led to the emergence of alternative hypotheses. According to these scholars, the biblical authors could have used more or less coherent archi- val materials in their works. Subsequent scholars supposed the use of votive or thanksgiving inscriptions prepared at the request