SSN: 1304 – 8880 Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çukurova University Institute of Social Sciences ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ DERGİSİ Journal of Çukurova University Institute of Social Sciences Ölümünün 250. Yılında KOCA RÂGIB PAŞA’YA ARMAĞAN İ. Çetin DERDİYOK Cilt/ Vol: 25 Sayı/No: 4 Yıl/Year: 2016 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ DERGİSİ Journal of Çukurova University Institute of Social Sciences Sahibi/Owner Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü adına Enstitü Müdürü Prof. Dr. Mahir FİSUNOĞLU Derleyen / Managing Editor Prof. Dr. İ. Çetin DERDİYOK Yayın Kurulu / Board of Editors Prof.Dr. İ. Çetin DERDİYOK (Başkan) Prof.Dr. Hasan KAYIKLIK Prof.Dr. Nurçay TÜRKOĞLU Doç.Dr. Meral ATICI KILIÇ Doç.Dr. Kemal Can KILIÇ Doç.C. Hakan ÇUHADAR Doç.Dr. Ömer KORKUT Yrd.Doç.Dr. Oya AYGÜN Yrd.Doç.Dr. Fatih GÜLŞEN Derleme Sekreteri / Editorial Secretary Doç.Dr. Kemal Can KILIÇ Dizgi-Mizanpaj / Typesetter Aşkın Haydar YILDIRIM Copyright©Ekim 2016 Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Tüm hakları mahfuzdur. TÜBİTAK / ULAKBİM Sosyal Bilimler Veri Tabanına (SBVT) dâhildir. Dergimiz EBSCO-CEEAS veri tabanında taranmaktadır. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi yılda en az 2 kez yayımlanan hakemli bir dergidir. Dergide yayımlanan makalelerin dil ve bilim sorumluluğu yazara aittir. Makaleler kaynak gösterilmeden kullanılamaz. Elektronik veya mekanik yöntemlerle (fotokopi dahil) herhangi biçimde basılamaz ve / veya çoğaltılamaz. Adres / Address: ÇÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü 01330 Balcalı / ADANA Tel: 0 (322) 338 65 74 Faks: 0 (322) 338 69 47 E- Posta: [email protected] İnternet adresi: http://sosyalbilimler.cu.edu.tr Kapak Tasarımı: Metin AYGÜN Baskı: Çukurova Üniversitesi Danışma Kurulu /Advisory Board Prof. Dr. Abdullatif ACARLIOĞLU Anadolu Üniversitesi Prof. Dr. Gül DURMUŞOĞLU KÖSE Anadolu Üniversitesi Prof. Dr. Marcel ERDAL Johann Wolfgang Goethe-University Prof. Dr. İrfan ERDOĞAN İstanbul Üniversitesi Prof. Dr. Cahit KAVCAR Ankara Üniversitesi Prof. Dr. Barbara KELLNER-HEİNKEL Freie University Berlin Prof. Dr. Yunus KİSHALI Kocaeli Üniversitesi Prof. Dr. Tamer KOÇEL İstanbul Kültür Üniversitesi Prof. Dr. Ahmet ÜNAL University München-Çukurova Üniversitesi Prof. Dr. Birol YEŞİLADA Portland State University Prof. Dr. Ali YILDIRIM Ortadoğu Teknik Üniversitesi Prof.Dr. Banu İNANÇ, Çukurova Üniversitesi İÇİNDEKİLER Dönemin Kaynakları Ve Arşiv Belgilerine Göre Koca Râgıb 1 Prof. Dr. Mesut AYDINER 1-36 Mehmed Paşa’ya Dâir Bir Portre Denemesi Namık Kemal’in Koca Ragıp Paşa 2 Yrd. Doç. Dr. Bedri AYDOĞAN Hakkındaki Düşünceleri Ve Ona 37-46 Yazdığı Bir Naziresi Ragıb Paşa Kütüphanesı Hakkında 3 Prof.Dr.Hatice AYNUR 47-66 Yazılan Tarih Manzumeleri Koca Ragıp Paşa Divanı’nda 4 Doç.Dr. İsrafil BABACAN Siyasete Ve Devlet Yönetimine Dair 67-82 Bazı Önemli Tespitler Sünbülzâde Vehbî’nin Koca Ragıp 5 Prof.Dr. H. Dilek BATİSLAM 83-96 Paşa’ya Yazdığı Iydiye Kaside Koca Râgıb Paşa’nın “Kitâb” Redifli 6 Yrd. Doç. Dr. Mehmet Korkut ÇEÇEN 97-108 Gazeli Koca Ragıp Paşa Divan’ında 7 Prof. Dr. İ. Çetin DERDİYOK Düşünce Ve Düşünceyle İlgili 109-136 Benzetmeler Koca Râgıp Paşa Üzerine Bir 8 Arş. Gör. Bilge KARGA GÖLLÜ 137-146 Kaynakça Denemesi Xvııı. Yüzyılda Bir Edebî Muhit 9 Yrd. Doç. Dr. Sevda ÖNAL KILIÇ 147-158 Olarak Koca Ragıp Paşa Konağı Koca Râgıb Paşa’nın Münşeât’ı Ve 10 Arş. Gör. Hüsnü Abdulkadir ÖZEL 159-172 Tarihî Ehemmiyeti Râgıp Paşa’nın Bir Muhammesinin 11 Prof. Dr. Ahmet SEVGİ 173-176 Tahlîli Koca Ragıp Paşa’nın Şiirlerinde 12 Doç. Dr. Süleyman SOLMAZ 177-194 Kültürel Bellek Yansımaları Divanından Hareketle Koca Râgıb 13 Doç. Dr. Semra TUNÇ 195-206 Paşa’nın Şiir Anlayışı Ölümünün 250. Yılında KOCA RÂGIB PAŞA’YA ARMAĞAN Ön Söz Edebiyatımızda berceste beyit ve mısralarıyla, bilgece sözleriyle sıkça hatırlanan şairlerden biri de Koca Ragıp Paşa’dır. Hayatımızın bazı kritik anlarında onun artık atasözüne dönüşmüş dizeleri aklımıza geliverir. Yaşanmış hayat deneyimlerinin ürünü olan bu sözler, güzel ve etkili söyleyişiyle bizi adeta çarpar. Atacağımız adımların doğruluğu hususunda bizi düşündürür. Örneğin Nâdir bulunur tıynet-i kâmilde kusûr Kem mâyeden eyler ne ki eylerse zuhûr beyitinde “Bilge kimselerden bir kötülük gelmeyeceği, ne bela gelirse kötülerden geleceği”ni özlüce anlatıverir. Miyân-ı güft u gûda bed-meniş îhâm eder kubhın Şecâat arz ederken merd-i Kıbtî sirkatin söyler beyitinde, yiğit çingenenin yiğitliğini anlatırken hırsızlığını, dedikoducunun dedikodu yaparken kendi kabahatini anlatmasına dikkati çeker. Yine onun sayıca çok nitelikçe yetersiz eser ortaya koymaktansa, az fakat öz eser vermenin daha doğru olduğunu anlatan “Eğer maksûd eserse mısrâ-ı berceste kâfidir” dizesi, bugün neredeyse atasözü hâline gelmiştir. Her ne kadar hikemî tarz deyince aklımıza Nâbî gelse de, veciz sözleri ve bilgece şiirleriyle Râgıp Paşa, Klâsik Türk edebiyatında hikemî şiir tarzının Nâbî’den sonraki en önemli temsilcisi olmuştur. Akıllı, zeki ve toplumsal olaylara duyarlı bir şair olan Râgıp Paşa’nın şiirlerinde XVIII. yüzyıl Osmanlı toplum yaşamı, toplum değerleri, hatta hukuku açısından izler bulmak mümkündür. Yaşadığı ve tanığı olduğu olayları bilgece değerlendirmiş, anlamış ve şiire dönüştürerek bize aktarmıştır. İyi bir eğitim almış olan, hat sanatını ve Farsça’yı iyi bilen Ragıp Paşa, aynı zamanda sadrazamlığa kadar yükselmiş iyi bir devlet adamıdır. Osmanlı-İran savaşı sırasında aklı ve zekâsıyla orduya zafer kazandırmıştır. Paşa, Revan ve Bağdat’ta defterdarlık yapmış, cizye muhasebeciliği, riyâset ve defter emaneti vekilliği, elçilik, maliye tezkireciliği, reisülküttâblık, vezirlik, valilik ve sadrazamlık görevlerinde bulunmuştur. Asıl adı Mehmet olan, 1698-99 yıllarında İstanbul’da doğan Râgıp Paşa, 8 Nisan 1763 yılında vefat etmiştir. 2012 yılındaki derslerimizde dikkatimizi çeken bu tarih, bizde 2013 yılında Ragıp Paşa’nın ölümünün 250. yılı vesilesiyle bir anma programı düzenleme düşüncesini uyandırdı. Fakat kalıcı olması bakımından en doğru anmanın onun için bir armağan kitap çıkarmak olduğunu düşündük. Bu düşüncemizi belirttiğimiz meslektaşlarımız bizi desteklediler. 12 meslektaşımız, çalışmalarıyla bu anma kitabına katkı sağladılar. Yazıların derlenip toparlanması, yayına hazırlanması birkaç yılımızı aldı. Bu nedenle üç yıl gecikmiş olduk, fakat sonunda Koca Ragıp Paşa’nın anısına küçük de olsa bu kitabı hazırlamayı başardık. Kitabın hazırlanmasına düşünce ve görüşleriyle destek veren Prof. Dr. H. Dilek Batislam ve Doç. Dr. İsrafil Babacan’a; yazılarıyla bu kitabın oluşmasına katkıda bulunan, yazıları inceleyip uyarılarıyla daha düzenli hâle gelmesini sağlayan meslektaşlarıma çok teşekkür ederim. Ayrıca kitabın yayına hazırlanması sırasında yazarlar ve hakemlerle yazışmaları yürüterek adeta editör gibi çalışan Arş Gör. Bilge Karga Göllü’ye, Ç. Ü. Sosyal Bilimler Dergisi editörlüğünü yürüten Doç. Dr. Kemal Can Kılıç’a teşekkür ederim. Prof. Dr. İ. Çetin DERDİYOK Bu Sayının Hakemleri Dergimizin bu sayısına gönderilen makaleleri değerlendiren hakemlerimize teşekkürlerimizi sunarız. We gratefully acknowledge the referees who kindly helped us evaluate the articles sent for the current issue of our journal HAKEMLER/REFEREES Prof. Dr. H. Dilek Batislam Çukurova Üniversitesi Doç. Dr. İsrafil Babacan Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Prof. Dr. İ. Çetin Derdiyok Çukurova Üniversitesi Prof. Dr. Ahmet Mermer Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Ahmet Sevgi Selçuk Üniversitesi Prof. Dr. Ali Yıldırım Fırat Üniversitesi Prof. Dr. Gencay Zavotçu Kocaeli Üniversitesi MAKALE YAZIM KURALLARI Dergiye gönderilecek makalelerin yazımında uyulması gerekli kurallar aşağıda özetlenmiştir: 1. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, yılda en az iki kez yayınlanan hakemli bir dergidir. 2. Gönderilecek makalenin daha önce hiçbir yerde yayınlanmamış olması zorunludur. 3. Makaleler, Türkçe, İngilizce, Fransızca ya da Almanca olarak yayımlanabilir. 4. Makaleler, MS Word 97 ve/veya üzeri sürümlerde yazılıp diskete kopyalanarak, disket ile birlikte 4 nüsha çıktı (1 nüsha isimli, 3 nüsha isimsiz olarak) olarak gönderilmelidir. 5. Makalelerde; Kağıt Boyutu: A-4, sayfa yapısı olarak Alt: 6 cm, Üst: 5 cm, Sol: 4,5 cm, Sağ: 4 cm, Üst Bilgi: 4 cm ve Alt Bilgi: 5 cm, Yazı Tipi: Times New Roman, Punto:10, Satır Aralığı: Tek olarak ayarlanacaktır. Makalenin tümü 15 sayfayı geçmemelidir. 6. Orijinal makalelerde bölümler aşağıdaki şekilde düzenlenmelidir: Özet (en çok 200 kelime), Abstract (en çok 200 kelime), Giriş (en çok 3 sayfa), Araştırma bulguları, tartışma ve sonuçları, Kaynaklar. 7. Makalelerin başlığı metne uygun; kısa ve açık ifadeli; büyük harflerle yazılmış olmalıdır. 8. Yazar adı, başlığın sol alt kenarına konulmalı; yazar birden fazla ise, adları yan yana yazılmalıdır. Yazar adı veya adları altına sırasıyla bağlı oldukları üniversite, fakülte, bölüm veya kurum adı, e- posta adresi yazılmalıdır. 9. Ana bölüm başlıkları, her iki bölümün sol üst kenarına gelecek şekilde ve küçük harflerle yazılmalıdır. Özet ve Abstract büyük harflerle metnin sol kenarına konulmalıdır. 10. Makalede resim, şekil ve grafikler "Şekil" adı altında gösterilmeli; şekil ve grafikler bilgisayarda çizilmeli; fotoğraf veya resimler, parlak fotoğraf kağıdına net olarak siyahbeyaz basılmış ve numaralandırılmış olmalıdır. Şekil adları, her kelimenin ilk harfi büyük olacak şekilde tablonun alt tarafına bilgisayarda yazılmalıdır. 11. Makalede tablo adları, her sözcüğün ilk harfi büyük olacak şekilde tablonun üst tarafına yazılmalıdır. 12. Kaynaklara yapılan göndermeler, dipnot yerine metnin içinde parantez arasında