Ginekol Pol. 2015, 86, 143-149 ] ginekologia Gender-specific implications for pharmacology in childbearing age and in postmenopausal women Implikacje leczenia farmakologicznego u kobiet w wieku rozrodczym i po menopauzie 32 b 1 Laboratory of Experimental Pharmacogenetics, Department of Clinical Pharmacy and Biopharmacy, Poznan University of Medical Sciences, Poland 2 Department of Pharmacology and Phytochemistry, Institute of Natural Fibers and Medicinal Plants, Poznan, Poland 3 Division of Obstetrics and Gynecology, Podhalanski Multidisciplinary Hospital Nowy Targ, Nowy Targ, Poland 4 Departament of Pharmaceutical Botany and Plant Biotechnology, Poznan University of Medical Sciences, Poznan, Poland 5 Department of Rehabilitation, Poznan University of Medical Sciences, 28 Czerwca 1956, 61-545 Poznan, Poland 6 Division of Perinatology and Women’s Diseases, Poznan University of Medical Sciences, Poznan, Poland Abstract Women have three very important physiological functions that are not observed in men – menstruation, pregnancy, and lactation. Each of these mechanisms influences pharmacokinetics and pharmacodynamics of many drugs. Individualization of pharmacotherapy is a major challenge of modern medicine. The differences in response to drug are responsible for the effectiveness of pharmacological treatment and the occurrence and severity of toxic effects and side effects. Therapeutic decision should be based not only on account of the dose-effect, but the consideration of gender, genetic and environmental differences affecting the final therapeutic effect. Many impor- tant differences between men and women like sex-based differences in normal physiology, or in the predisposition to a specific disease, can be due to genetic differences, the actions of the sex steroid hormones or an interaction between these factors. Women generally have a lower body mass, a reduced hepatic clearance, differences in activity of cytochrome P450 (CYP) enzymes (increase in CYP3A4, decrease in CYP2D6, CYP2C19 and CYP1A2) and different from men’s rate of drug metabolism. Other important factors contributing to gender differences in the pharmacokinetics of drugs are conjugation, absorption, protein binding and urinary excretion. It still remains unex- plained how gender differences affect the increased risk of side effects. This review is an attempt to assess the biological, physiological and hormonal basis of women differences in the pharmacokinetics and pharmacodynamics of many drugs. Key words: / / / / adverse effects / Adres do korespondencji: Joanna Bartkowiak-Wieczorek Laboratory of Experimental Pharmacogenetics, Department of Clinical Pharmacy and Biopharmacy Poznan University of Medical Sciences, Poland 14. Marii Magdaleny Street, 61-861 Poznan, Poland tel: +48 61 66 87 837, fax: +48 61 66 87 855 Otrzymano: 15.04.2014 Zaakceptowano do druku: 20.06.2014 e-mail: [email protected] Nr 2/2015 © Polskie Towarzystwo Ginekologiczne 143 ] Ginekol Pol. 2015, 86, 143-149 ginekologia Joanna Bartkowiak-Wieczorek et al. Gender-specific implications for pharmacology in childbearing age and in postmenopausal women. Streszczenie Kobiety charakteryzują trzy niezwykle istotne z punktu widzenia farmakologii procesy fizjologiczne, które nie wystę- pują u mężczyzn - menstruacja, ciąża i laktacja. Każdy z tych procesów w znaczący sposób wpływa na farmako- kinetykę i farmakodynamikę wielu leków. Indywidualizacja farmakoterapii, również z uwzględnieniem płci, stanowi poważne wyzwanie współczesnej medycyny. Różnice w odpowiedzi farmakologicznej odpowiadają za skuteczność leczenia oraz występowanie i nasilenie efektów toksycznych i niepożądanych. Decyzja terapeutyczna powinna opierać się nie tylko na uwzględnieniu zależności dawka-efekt, ale na rozważeniu różnic płciowych, genetycznych i środowiskowych, wpływających na końcowy efekt terapeutyczny. Szczególnie istotne wydają się różnice płciowe w farmakokinetyce leków wynikające z odmiennej fizjologii, predyspozycji do występowania chorób, uwarunko- wań genetycznych czy gospodarki hormonalnej oraz wzajemnych oddziaływań pomiędzy tymi czynnikami. Kobiety charakteryzują się mniejszą masą ciała, obniżonym klirensem wątrobowym i różnicami w aktywności cytochromu P450 (CYP) (wzrost aktywności CYP3A4, obniżenie aktywności CYP2D6, CYP2C19 i CYP1A2) oraz odmienną od mężczyzn szybkością metabolizmu leków. Innymi ważnymi czynnikami wpływającymi na różnice płciowe w farmakokinetyce leków są koniugacja, wchłanianie, wiązanie z białkami i wydalanie z moczem. Nadal pozostaje niewyjaśnione w jaki sposób różnice płciowe wpływają na zwiększone ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. Niniejsza praca stanowi przegląd biologicznych, fizjologicznych i hormonalnych podstaw występowania różnic płciowych w organizmie kobiety, które wpływają na farmakokinetykę i farmakodynamikę leków. Słowa kluczowe: farmakokinetyka / farmakodynamika / / / b=/ Introduction Anatomical differences of women in pharmacokinetics and pharmacodynamics B 45 6 \ G 7 [ 45 < [ 8 45 7 <\ 7 9 [ 4;5 45 45 45 @CA7 454;5 \ 4545< 4=>5 45C [ M @6A 76@B6 6 C6A CD6E 4>E5 45 9 H 6 4=5 144 © Polskie Towarzystwo Ginekologiczne Nr 2/2015 Ginekol Pol. 2015, 86, 143-149 ] ginekologia Joanna Bartkowiak-Wieczorek et al. Gender-specific implications for pharmacology in childbearing age and in postmenopausal women. Table I. Differences in pharmacokinetic parameters between women and men. Drug Effect Pharmacokinetics parameter References poorer platelet inhibition and heart attack protection Acetylsalicylic acid in women; poorer stroke prevention in men, aspirin is clearance, half-life [20] cleared more rapidly from women enhanced lowering of blood pressure and heart rate oral clearance lower in women, during physical activity in women; greater reduction in lower volume of distribution Beta blockers [21] blood pressure in women due to pharmacokinetic and in women resulting in higher not pharmacodynamic differences systemic exposure Selective Serotonin decreased metabolism by hepatic CYP; enhanced plasma concentrations are [22] Reuptake effect in women higher in women [ volume of distribution, Ethanol addition, the volume of distribution is smaller in [ [23] women metabolism Diazepam larger volume of distribution in women plasma binding [24] Rifampicin [ no data [25] Physiological differences of women in pharmacokinetics and pharmacodynamics CD6B4;;5 B @9A \ 4>5 45B 79 6 96E 9 7 @<9A 45K \ \ 45[ 45 [ 4;5 45 < @9IA [ 45 4=5 < @A 7 4>5 6 7 8 4;E5 9 ;EJ 4;5 6 9 @CD6A6E 4;5 699 6 9 45 6 B 45 < CD6;4;E5 6E CD6 [ CD6CD6C>CD6C>CD6BCD6H@799A Nr 2/2015 © Polskie Towarzystwo Ginekologiczne 145 ] Ginekol Pol. 2015, 86, 143-149 ginekologia Joanna Bartkowiak-Wieczorek et al. Gender-specific implications for pharmacology in childbearing age and in postmenopausal women. Table II. The most important transcription factors responsible for regulating the expression of selected genes involved in metabolism and transport of drugs. Protein involved in Transcription factor Exemplary ligands Regulated genes heterodimer formation CAR phenobarbital, androstenol, CYP2B, CYP3A, CYP2C9, GST, RXR (constitutive androstane receptor) polychlorinated biphenyls SULT, UGT, MDR1 phenobarbital, PXR CYP3A, CYP2B, SULT, UGT, RXR dexamethasone, pregnenolon, (pregnane X receptor) MDR1, MRP1, MRP2, Oatp2 corticosterone, bile acids AhR ARNT dioxins, PAHs, bilirubin CYP1A,CYP1B, GST, UGT (aryl hydrocarbon receptor) HNF4 - fatty acid derivatives CYP2A, CYP2C, CYP2D, CYP3A (hepatocyte nuclear factor 4) HNF1 _ [ CYP1A2, CYP2E1 (hepatocyte nuclear factor 1) B 7 7 [ 4;5CD6; EJ K 45[ \ \ CD6;4;5K CD6HCD645B 99 4;5 LB6 B 4E5 \ 45 B 7 7 < [ < \ 7 7 45 8 C 4;56 \ 7 7999 C 7 [ \\ pharmacokinetics and pharmacodynamics 45 C \ 7 @A@ A I C 4;=5K\ 7 \4;>5 H 7 \ 9 6E H 76M [ EJ 4E5B 45 NCD6;CD6 [ 7 45 \ 146 © Polskie Towarzystwo Ginekologiczne Nr 2/2015 Ginekol Pol. 2015, 86, 143-149 ] ginekologia Joanna Bartkowiak-Wieczorek et al. Gender-specific implications for pharmacology in childbearing age and in postmenopausal women. Table III. Physiological differences of women and their influence in pharmacokinetics. Pharmacokinetic Physiology parameter/ Physiology differences \ References parameter process Drug absorption gastrointestinal tract 1). Gastric emptying time is slower 1). Decreased absorption and gastric [26] physiology in females than males hydrolysis in women 2). Acidity of gastric pH: 2). Altered absorption of acid/bases male>female>pregnant [ \\" ionization. In pregnancy – decreased women absorption of weak acids 4). Intestinal motility: 3) Slower absorption in women male>female>pregnant 4). Slower absorption in women Extrusion by drug Intestinal p-gp levels do not Transport does not consistently seem to transporters, such as consistently seem to vary by sex. vary by sex. intestinal