Zachodniopomorskie Towarzystwo Przyrodnicze Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków Plan zarządzania łąkami w południowej części JEZIORA MIEDWIE sporządzony w ramach projektu: „Ochrona wodniczki w Polsce i w Niemczech” (Nr proj. LIFE05 NAT/PL/000101) finansowanego z funduszu UE LIFE-Nature Elżbieta Kalisińska, Dariusz Wysocki, Marek Kalisiński, Krzysztof Ziarnek, Franziska Tanneberger, Tomasz Durkowski i Maciej Jarzębski Partnerzy projektu: Sponsorzy projektu: Szczecin 2011 1 WSTĘP Niniejszy plan zarządzania został przygotowany w ramach projektu „Ochrona wodniczki w Polsce i w Niemczech” (Nr LIFEO5 NAT/PL/000101) w 75% finansowanego przez fundusz Unii Europejskiej – LIFE-Nature. Fundusz LIFE-Nature został powołany w 1992 roku przez Komisję Europejską. W założeniu miał stanowić instrument finansowy, z którego można uzyskiwać środki na rzecz ochrony środowiska naturalnego. Nadal jest to jedno z najważniejszych narzędzi realizacji polityki ochrony środowiska w Unii Europejskiej. Beneficjentami funduszu LIFE-Nature są małe i średnie przedsiębiorstwa, władze krajowe i lokalne, organizacje pozarządowe, instytucje badawcze oraz organy międzyrządowe. Projekt „Ochrona wodniczki w Polsce i w Niemczech” na terenie obu krajów jest prowadzony przez Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (OTOP), będące jednocześnie jego beneficjentem. Zagranicznymi partnerami (organizacjami pozarządowymi) w projekcie są: brytyjskie The Royal Society for the Protection of Birds (RSPB) i niemieckie Förderverein “Naturschutz im Peenetal” e. V., a krajowymi: Polskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (z siedzibą w Markach), Biebrzański Park Narodowy (z siedzibą w Osowcu) oraz Zachodniopomorskie Towarzystwo Przyrodnicze (z siedzibą w Szczecinie). Celem projektu jest zahamowanie kurczenia się areału występowania i spadku liczebności wodniczki Acrocephalus paludicola (Vieillot, 1817) – najrzadszego gatunku ptaka śpiewającego w Europie, a w dłuższej perspektywie czasu poprawa jego statusu ochronnego. Projekt formalnie rozpoczął się w 2005 r., a jego zakończenie nastąpi w listopadzie 2011 r. Oczekiwanym efektem projektu ma być ustabilizowanie populacji wodniczki w kilku kluczowych miejscach jej występowania w Polsce i Niemczech. Jest to osiągane w wyniku równoczesnej poprawy warunków siedliskowych i zwiększenia powierzchni samych siedlisk, głównie tam, gdzie wodniczka jest najliczniejsza (tereny nad Biebrzą), jak również poprzez powstrzymywanie wymierania pozostałych części populacji związanych z polskim Pomorzem Zachodnim i terenami niemieckimi. W zakresie realizacji projektu OTOP wspierane jest przez inne organizacje pozarządowe, administracje obszarów chronionych, które zarządzają, monitorują oraz wdrażają projekt na obszarze 10. lokalizacji wyznaczonych jako Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków (OSOP) w ramach europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000, przy czym 9 z nich znajduje się w granicach Polski, a jedna Niemiec (Ryc. 1). Prace dotyczące realizacji projektu na jednej z lokalizacji – nad jeziorem Miedwie – prowadzone są przez Zachodniopomorskie 2 Towarzystwo Przyrodnicze (ZTP). Temu obiektowi projektu LIFE nadano nazwę „Łąki nad jeziorem Miedwie”. Ryc. 1. Lokalizacja miejsc ochrony wodniczki objętych projektem LIFE w Polsce i Niemczech (1. Jezioro Miedwie; 2. Krajnik; 3. Rozwarowo; 4. Woliński Park Narodowy; 5. Karsiborska Kępa; 6. Zajęcze Łęgi; 7. Peene Valley; 8. Mścichy; 9. Biebrzański Park Narodowy; 10. Laskowiec-Zajki) W projekcie, w ramach działań ochronnych, sformułowano kilka celów zmierzających do: • zwrócenia uwagi władz, grup interesu oraz społeczności lokalnej na potrzebę ochrony wodniczki oraz na jej wymagania siedliskowe, • polepszenia warunków środowiskowych oraz zwiększenia powierzchni siedlisk odpowiadających wodniczce, • wypracowania i utrzymania mechanizmów finansowych i prawnych (umożliwiających wdrożenie zrównoważonego zarządzania, sprzyjającego ochronie wodniczki) oraz zagwarantowanie odpowiednich środków na działania ochronne w perspektywie wieloletniej. 3 Wodniczka, to drobny ptak z rzędu wróblowych, niegdyś rozpowszechniony na podmokłych terenach całej kontynentalnej Europie. W wieku XX znaczną część bagien, mokradeł i terenów zalewowych osuszono na potrzeby rolnictwa, co przyczyniło się do zmniejszenia wielkości populacji tego gatunku. Dogodne dla wodniczki siedliska zachowały się jedynie we wschodniej Polsce, na Białorusi, Ukrainie, Litwie i Węgrzech. Obecnie liczebność wodniczki w Polsce szacowana jest na 3 500 śpiewających samców, co stanowi 17% światowej i aż 80% populacji zasiedlającej Unię Europejską UE). Oprócz populacji związanej ze wspomnianymi terytoriami (tzw. populacja wschodnia) istnieje jeszcze szczątkowa populacja na Pomorzu Zachodnim i we wschodnich Niemczech. Stanowi ona pozostałość odrębnej populacji wodniczki zwanej populacją zachodnią. Od poprzedniej różni się ona między innymi odrębnym miejscem zimowania. Populacja zachodniej wodniczki niegdyś zamieszkiwała mokradła od Holandii przez Brandenburgię do Pomorza Zachodniego. Działania, które podjęto w ramach niniejszego projektu są ostatnią szansą zachowania tej populacji. W skali świata, według IUCN (IUCN 2010), wodniczkę uznano w Europie za jedyny z rzędu wróblowych zagrożony wyginięciem gatunek i nadano mu status narażonego (VU, Vulnarable). Zgodnie z danymi z 2007 r. globalna liczebność Acrocephalus paludicola szacowana jest na 13 200 śpiewających samców, albo około 24 000 osobników (BirdLife International 2011). Obecnie zachowanie siedlisk wodniczki jest ściśle uzależnione od prowadzenia odpowiednich działań ochronnych. Gatunek ten jest wymieniony w załączniku I Dyrektywy Parlamentu Europejskiego w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (Dz. U. UE 2009, L 20/7), czyli tzw. Dyrektywie ptasiej. Zgodnie z tą Dyrektywą w UE gatunki z załącznika I „podlegają specjalnym środkom ochrony dotyczącym ich naturalnego siedliska w celu zapewnienia im przetrwania oraz reprodukcji na obszarze ich występowania”. Wodniczka została zakwalifikowana w UE jako gatunek priorytetowy do ochrony i finansowania ze środków funduszu LIFE. W lipcu 2004 roku, w ramach Konwencji Bońskiej o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt, rząd Polski, jako strona tej Konwencji (Dz. U. Nr 2, poz. 17, 2003), podpisał porozumienie w sprawie ochrony wodniczki. Integralną częścią tego porozumienia jest europejski plan ochrony tego gatunku, który państwa–sygnatariusze zobowiązały się wdrożyć w życie na swoich terytoriach. 4 STRESZCZENIE PLANU ZARZĄDZANIA W streszczeniu zawarto najważniejsze i skondensowane informacje pochodzące z określonych podrozdziałów planu zarządzania. Numery tych podrozdziałów (inaczej sekcji) stanowią odsyłacze do pełnych ich tekstów i podano je w kwadratowych nawiasach na końcu akapitów. Obiekt projektu LIFE, dla którego sporządzono prezentowany plan zarządzania, nosi nazwę „Łąki nad jeziorem Miedwie” leży na terenie dwóch gmin – Pyrzyce i Warnice, w powiecie pyrzyckim i województwie zachodniopomorskim. Areał tego obiektu jest duży i obejmuje prawie 1 440 ha, przy czym znajduje się on w 7 obrębach ewidencyjnych (Giżyn, Młyny, Turze, Ryszewo, Okunica, Grędziec i Wierzbno). Kompetentne władze administracji państwowej i agendy rządowe mają swoje siedziby w Szczecinie (Wojewoda, Marszałek Województwa, Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska (RDOŚ), Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej (RZGW), Regionalny Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych (RZMiUW), Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Agencja Nieruchomości Rolnych, Wojewódzki Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej oraz Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska (WIOŚ), natomiast w Pyrzycach i Warnicach (wieś gminna) mają ulokowane są odpowiednio – Starosta Powiatowy i Burmistrz oraz Wójt Gminy [1.1.1]. Dostępne zasoby kartograficzne, będące podstawą analiz i planowania GIS dla niniejszego planu zarządzania, pochodzą głównie z Wojewódzkiego Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Szczecinie, a częściowo z Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami w Pyrzycach [1.1.2]. Obiekt „Łąki nad jeziorem Miedwie” znajduje się w granicach dwóch prawnie chronionych obszarów, będących częściami Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000: OSOP „Jezioro Miedwie i Okolice” (PLB320005) oraz SOOS „Dolina Płoni i Jezioro Miedwie” (PLH320006). W bliżej nieokreślonym czasie planuje się tam utworzenie dwóch rezerwatów przyrody: „Jezioro Miedwie” i „Miedwiański Brzeg”, przy czym w pierwszym ma być chronione ptactwo (tylko niewielka część jego areału znajdzie się w granicach obiektu), a w drugim roślinność występująca na wapiennym podłożu (w całości mieści się w granicach obiektu). Całość charakteryzowanego obszaru leży w granicach ostoi ptaków o międzynarodowym znaczeniu (IBA), zwanej „Jezioro Miedwie” [1.1.3]. O wyborze tego obiektu (=lokalizacji) zadecydowało: występowanie tam niewielkiej lęgowej zachodnioeuropejskiej populacji wodniczki, znaczne bogactwo ornitofauny związanej z łąkami, terenami podmokłymi i jeziorem, duże walory przyrodnicze dwóch obszarów Natura 2000, na terenie których znajdują się „Łąki nad jeziorem Miedwie”, ich położenie w granicach IBA, możliwość realizacji działań wynikających z przystąpienia właścicieli i dzierżawców gruntów do programu rolnośrodowiskowego, znaczny potencjał współpracy lokalnych władz, społeczności i organizacji pozarządowych [1.1.4]. Stosunki własnościowe gruntów obiektu są złożone – największe areały należą do prywatnych właścicieli (około 59%), ponadto znaczna ich część jest własnością Skarbu Państwa (prawie 33%), a niewielka własnością spółdzielczą i gminną (łącznie