ISSN 2083-0343 Acta Medicorum Polonorum R. 5/2015 Acta Medicorum Polonorum R. 5/2015 Czasopismo recenzowane o charakterze naukowym, poświęcone historii medycyny i jej społecznemu kontekstowi. Zgodnie z komunikatem MNiSW z 17 grudnia 2013 r., „AMP” znajduje się w wykazie B czasopism naukowych, a za publikację przyznawane są 3 pkt. „AMP” jest indeksowane w: ERIH PLUS, BazHum, Index Copernicus (5,02 pkt.), CEJSH. Patronat: Polskie Towarzystwo Lekarskie Współpraca: Wielkopolska Okręgowa Izba Lekarska w Poznaniu WIELKOPOLSKA IZBA LEKARSKA ISSN 2083-0343 REDAKTOR NACZELNY dr Agnieszka Raubo (redaktor językowy) Zakład Literatury Staropolskiej i Oświecenia, Uniwersytet dr hab. prof. UM Anita Magowska Adama Mickiewicza w Poznaniu Katedra i Zakład Historii Nauk Medycznych, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu RADA NAUKOWA KOMITET REDAKCYJNY dr hab. Fritz Dross Institut für Geschichte und Ethik der Medizin, Friedrich- lek. Halina Bogusz Alexander-Universität Erlangen-Nürnberg, Niemcy Katedra i Zakład Historii Nauk Medycznych, Uniwersytet prof. dr hab. Marek Dutkiewicz Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Instytut Historii, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Filia w Piotrkowie Trybunalskim dr Sebastian Kliwicki Katedra i Zakład Historii Nauk Medycznych, Uniwersytet prof. dr hab. Andrzej Kierzek Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Katedra Fizjoterapii, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu dr hab. Walentyna Korpalska Zakład Historii Medycyny i Pielęgniarstwa, Uniwersytet dr Krzysztof Kordel Mikołaja Kopernika, Collegium Medicum im. Ludwika Katedra Medycyny Sądowej, Uniwersytet Medyczny Rydygiera w Bydgoszczy im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu dr Marcin Moskalewicz prof. dr hab. Krzysztof Mikulski Katedra i Zakład Historii Nauk Medycznych, Uniwersytet Instytut Historii i Archiwistyki, Uniwersytet Mikołaja Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Kopernika w Toruniu prof. dr Pilar León Sanz dr Joanna Nieznanowska Department of Biomedical Humanities, Universidad de Zakład Historii Medycyny i Etyki Lekarskiej, Pomorski Uniwersy- Navarra, Hiszpania tet Medyczny w Szczecinie prof. dr hab. Jerzy Woy-Wojciechowski dr Katarzyna Pękacka-Falkowska Polskie Towarzystwo Lekarskie, Warszawa Katedra i Zakład Historii Nauk Medycznych, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu dr Tadeusz Zajączkowski, Mülheim, Niemcy Adres Redakcji Acta Medicorum Polonorum Katedra i Zakład Historii Nauk Medycznych Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Centrum Kongresowo-Dydaktyczne ul. Przybyszewskiego 37A, 60-356 Poznań tel. 61 8547241/2; fax 61 8547242 Wydawnictwo Kontekst [email protected] www.wkn.com.pl www.actamedicorum.ump.edu.pl [email protected] Okładka: Adam Wrzosek, lekarz Szpitala Garnizonowego w Krakowie, z pacjentami – jeńcami rosyjskimi w 1915 r. (Archiwum PAN w Warszawie, Oddział w Poznaniu, sygn. P III-70) Acta Medicorum Polonorum – R. 5/2015 Spis treści Od redaktora ........................................................................................................................ 3 Studia i artykuły Andreas Jüttemann: History of the Prussian tuberculosis sanatorium movement, 1863-1934.The brief history of the “Prussian tuberculosis sanatorium move- ment” in today Western Polish landscapes and its first site in Sokołowsko, the Lower Silesia ....................................................................................................... 5 Joanna Nieznanowska: Zakłady wodolecznicze XIX-wiecznego Szczecina: Frauen- dorf (Golęcino) .......................................................................................................... 15 Robert Kleszcz: Historyczny rys badań nad szlakiem sygnałowym Wnt ................... 24 Natalia Lipińska, Błażej Rubiś: Na straży genomu: telomery i telomeraza – od od- krycia po badania kliniczne .................................................................................... 33 Biografistyka Piotr Gabryel: Władimir Piotrowicz Demichow (1916-1998) – pionier medycyny transplantacyjnej ...................................................................................................... 43 Andrzej Kierzek, Michał Pabiszczak: Tadeusz Paul (1913-1982) – otolaryngolog w Ostrowie Wielkopolskim .................................................................................... 49 Anita Magowska, Kacper Nijakowski: Dr med. Zofia Bartkowiak (1922-2003) – orga nizatorka chirurgii dziecięcej w Wielkopolsce ............................................. 55 Joanna Lusek: Kpt. dr Ewa Nowosielecka-Derus (1924-2000) ....................................... 65 Ewa Bręborowicz, Leszek Romanowski, Władysław Manikowski, Wojciech Strzy- żewski: Prof. Hieronim Strzyżewski (1926-1981) – pionier chirurgii ręki w Polsce ..................................................................................................................... 87 Źródła i materiały Anita Magowska : Udostępnienie poufnych akt prof. Adama Wrzoska ...................... 97 Pamiętnik Adama Wrzoska (1875-1965) ........................................................................... 99 Tomasz Wiktor: Wspomnienia o Ojcu – Profesorze Zdzisławie Wiktorze .................. 111 2 Spis treści Recenzje i noty Działalność społeczna i publicystyczna prof. Aleksandra B. Skotnickiego w latach 2000-2010 (Henryk Gaertner) .................................................................................. 121 Szkoły lwowska i wileńska – ich wpływ na rozwój medycyny polskiej (Henryk Gaert ner) ................................................................................................................... 122 Jerzy Dybicki, Chirurgia, moja miłość. Wspomnienia gdańskiego profesora (Henryk Gaert ner) ...................................................................................................................... 124 Richard Cranovsky, Wędrówki pod znakiem skorpiona. Doświadczenia i dylematy lekarza (Henryk Gaert ner) (Sebastian Kwilicki) ..................................................... 125 Albert Schweitzer, Kazania strasburskie o czci dla życia (Henryk Gaert ner) ............. 128 Ryszard Chrzanowski (Richard Cranovsky), Notatnik sceptyka. Fakty i fantazje (Henryk Gaert ner) .................................................................................................... 129 Dariusz Kortko, Judyta Watoła, Religa. Biografia najsłynniejszego polskiego kar- diochirurga (Henryk Gaert ner) .............................................................................. 130 Dr Marek Szczyt w rozmowie z Urszulą Hollanek. Chirurg czy artysta? (Henryk Gaert ner) ................................................................................................................... 131 Jerzy Woy-Wojciechowski, Q pamięci (Henryk Gaert ner) ............................................. 132 Maciej Maria Scisłowski, Czterdzieścioletni dyżur lekarski (Henryk Gaert ner) ........ 133 Materiały Konferencji „Korelacje Towarzystwa Lekarskiego Krakowskiego z Uni- wersytetem Jagiellońskim, w szczególności z Wydziałem Lekarskim w la- tach 1964-2014” (Henryk Gaert ner) ....................................................................... 134 Paulin Moszczyński, Spotkania z profesorem Julianem Aleksandrowiczem (Henryk Gaert ner) ................................................................................................................... 135 Prof. dr hab. Janina Sokołowska-Pituch (Henryk Gaert ner) .......................................... 136 Słuch absolutny. Andrzej Szczeklik w rozmowie z Jerzym Illgiem (Henryk Gaert- ner) ............................................................................................................................. 137 Pisarze spod znaku Eskulapa. Pro memoria (Henryk Gaert ner) .................................. 139 Kronika ................................................................................................................................. 141 Acta Medicorum Polonorum – R. 5/2015 Od Redaktora Zgodnie z pierwotnymi założeniami, czasopismo „Acta Medicorum Polonorum” miało służyć rehabilitacji biografistyki historyczno-medycznej, broniąc ją przed po- chopnym negliżowaniem. Punktem wyjścia było przeświadczenie, że biografistyka jest atrakcyjną czytelniczo i niezbędną dla wyjaśniania lub reinterpretacji dziejów po- jęć medycznych, ewolucji opieki zdrowotnej, rozwoju nauk medycznych etc. formą pracy naukowej. Doświadczenia pięciu lat wydawania czasopisma wykazały jednak, że profil ten jest zbyt wąski, a zawężanie problematyki historyczno-medycznej do biografistyki w praktyce bywa dosyć sztuczne. Z jednej strony, zdarza się, że grani- ca między artykułem poświęconym działalności naukowej jednego tylko człowieka, a artykułem odtwarzającym okoliczności wyodrębnienia nowej dyscypliny klinicznej jest trudna do określenia. Z drugiej, skoro biografie są pomocne w rozpoznawaniu procesów makrospołecznych, trudno jest zrezygnować z syntez historycznych. Na ła- mach czasopisma zmiany dokonywały się stopniowo. Po pięciu latach ważnym nurtem tematycznym „Acta Medicorum Polonorum” po- zostają losy lekarzy oraz przedstawicieli innych zawodów medycznych, zwłaszcza związanych z ziemiami polskimi poprzez miejsce urodzenia lub pracy. Niekwestiono- wanym walorem poznawczym tak szeroko pojmowanej biografistyki jest dostarczanie wiedzy m.in. o złożonych związkach między szpitalnictwem polskim a niemieckim. W profilu czasopisma mieszczą się nadal artykuły biograficzne, wspomnienia o wybitnych przedstawicielach zawodów medycznych, publikowane