P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz STARA ŁUBIANKA (274) Warszawa 2005 Autorzy: Wojciech Bobi ński *, Anna Pasieczna *, Aleksandra Dusza *, Izabela Bojakowska *, Hanna Tomassi-Morawiec *, Krystyna Wojciechowska * Główny koordynator MGGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska * Redaktor regionalny: Jacek Ko źma * we współpracy z El żbiet ą Gawlikowsk ą* Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska * * - Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2005 Spis tre ści I. Wst ęp (W. Bobi ński) ........................................................................................................... 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (W. Bobi ński) .............................................. 5 III. Budowa geologiczna (W. Bobi ński) ................................................................................... 7 IV. Zło ża kopalin (W. Bobi ński) .............................................................................................. 9 1. Kruszywa naturalne........................................................................................................ 9 2. Torfy............................................................................................................................. 13 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (W. Bobi ński) ............................................................13 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (W. Bobi ński) ...................................... 14 VII. Warunki wodne (W. Bobi ński) ......................................................................................... 15 1. Wody powierzchniowe................................................................................................. 15 2. Wody podziemne.......................................................................................................... 17 VIII. Geochemia środowiska.................................................................................................... 19 1. Gleby (A. Pasieczna, A. Dusza) .................................................................................... 19 2. Osady wodne (I. Bojakowska) ...................................................................................... 21 3. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ............................................... 22 IX. Składowanie odpadów (K. Wojciechowska) .................................................................... 24 X. Warunki podło ża budowlanego (W. Bobi ński) .................................................................35 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (W. Bobi ński) .................................................................35 XII. Zabytki kultury (W. Bobi ński) ......................................................................................... 40 XIII. Podsumowanie (W. Bobi ński) .......................................................................................... 40 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 41 I. Wst ęp Arkusz Stara Łubianka Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) został wykonany w Oddziale Dolnośląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w 2005 roku. Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Stara Łubianka Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 2001 w Zakładzie Geologii Stosowanej GEOSPEC – Katowice (Chybiorz i in., 2001). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcj ą opracowania MGP (Instrukcja..., 2005). Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach infor- macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podło ża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak że w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych pro- gramów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Przy opracowaniu niniejszych arkuszy, wykorzystano materiały z Centralnego Archi- wum Geologicznego Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Przedsi ębiorstwa Geologicznego we Wrocławiu PROXIMA S.A., Archiwów Wydziałów Ochrony Środowiska Urz ędów Wojewódzkich w Koszalinie i w Pile (Oddział Zamiejscowy), Urz ędów Powiato- wych w Wałczu, Złotowie i Pile, Urz ędu Miasta w Pile, z Instytutu Upraw, Nawo żenia i Gle- boznawstwa w Puławach, urz ędów gmin, Nadle śnictw Lasów Pa ństwowych oraz od u żyt- kowników złó ż. Zebrane informacje zostały zweryfikowane i uzupełnione zwiadem terenowym. Dane do- tycz ące złó ż surowców mineralnych zostały zestawione w postaci kart informacyjnych, opra- cowanych dla potrzeb komputerowej bazy danych o złożach, ści śle zwi ązanej z realizacj ą Mapy geo środowiskowej Polski. 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Stara Łubianka wyznaczaj ą współrz ędne 16 o30’ i 16 o45’ długo ści geo- graficznej wschodniej i 53 o20’ oraz 53 o10’ szeroko ści geograficznej północnej. Administracyjnie omawiany obszar le ży na terenie dwóch województw: zachodniopo- morskiego – powiat Wałcz: miasto Wałcz i gmina Wałcz (cz ęść zachodnia) oraz wojewódz- twa wielkopolskiego – powiat Złotów: gmina Jastrowie i Tarnówka (cz ęść północno- wschodnia) i powiat Piła: gmina Szydłowo oraz fragment miasta Piła (cz ęść południowo- wschodnia). Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym (Kondracki, 1998) obszar arkusza wcho- dzi w skład prowincji Ni ż Środkowoeuropejski, podprowincji Pojezierza Południowobałtyc- kie, makroregionu Pojezierze Południowopomorskie. Cz ęść północna obejmuje fragment Równiny Wałeckiej, południowo-zachodnia – Pojezierza Wałeckiego, a południowo- wschodnia – Doliny Gwdy (Fig. 1). Równina Wałecka obejmuje rozległy, prawie płaski sandr Piławy-Płytnicy, poprzecina- ny gł ęboko wci ętymi dolinami Piławy i Rurzycy (Jezior Kr ąpskich) oraz rynn ą polodowcową zaj ętą przez jeziora Zdbiczno i Smolno. Pojezierze Wałeckie jest to wysoczyzna z kilkoma pasmami wzgórz moren czołowych z najwy ższym wzniesieniem D ąbrowej Góry (207,1 m n.p.m.) mi ędzy Skrzatuszem, Jaracze- wem i Zawad ą. Znajduje si ę tu du żo niewielkich jezior oraz kotlinek wypełnionych torfowi- skami. Południowa cz ęść omawianego obszaru, le żą ca w strefie wysoczyzny polodowcowej, charakteryzuje si ę urozmaicon ą rze źbą młodoglacjaln ą, z du żą ilo ści ą zagł ębie ń wytopisko- wych, cz ęś ciowo zaj ętych przez małe jeziora. W rejonie Zawady wysoczyznę urozmaicaj ą wzgórza recesyjnych moren czołowych. Dolina Gwdy obejmuje niewielki, południowo-wschodni fragment arkusza w rejonie Pi- ły. Jest to szeroka, płaska równina o stromych zboczach, pokryta namułami i torfowiskami, obecnie cz ęś ciowo wypełniona sztucznymi zbiornikami. Najwy ższym wzniesieniem w obr ębie arkusza jest D ąbrowa Góra o wysoko ści 207,1 m n.p.m., natomiast najni żej le ży taras zalewowy Gwdy w rejonie Piły, o wysoko ści około 60,0 m n.p.m. Klimat omawianego obszaru jest umiarkowany, o wpływach oceanicznych i kontynen- talnych. Według regionalizacji Wosia (1999) nale ży do klimatycznego regionu środkowo- pomorskiego. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi około 7,7 oC, długo ść okresu we- 5 getacyjnego około 210 dni, średnia roczna suma opadów atmosferycznych – 628 mm. Wiatry wiej ą głównie z kierunków zachodnich i południowo-zachodnich. Fig. 1 Poło żenie arkusza Stara Łubianka na tle jednostek fizycznogeograficznych, wg J. Kondrackiego (1998). 1 – granice makroregionów, 2 – granice mezoregionów, 3 – wi ększe jeziora; Podprowincja Pojezierza Południowobałtyckie: Makroregion Pojezierze Południowopomorskie: 314.64 – Pojezierze Wałeckie, 314.65 – Równina Wałecka, 314.66 – Pojezierze Szczecineckie, 314.68 – Dolina Gwdy, 314.69 – Pojezierze Kraje ń- skie; Makroregion Pradolina Toru ńsko-Eberswaldzka: 315.33 – Kotlina Gorzowska, 315.34 – Dolina Środkowej Noteci; Makroregion Pojezierze Wielkopolskie: 315.53 – Pojezierze Chodzieskie. W północno-zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza znajduj ą si ę przedmie ścia Wałcza, a w południowo-wschodniej – Piły, dawnego miasta wojewódzkiego. W tych miastach kon- centruje si ę przemysł oraz usługi. Ze wzgl ędu na to, że ponad 60% powierzchni arkusza zaj- muj ą lasy, główn ą działalno ści ą prowadzon ą w tym regionie jest gospodarka le śna. W południowej cz ęś ci omawianego obszaru znajduj ą si ę rozległe tereny u żytkowane rolniczo. Są to grunty rolne z wyługowanymi glebami brunatnymi i glebami bielicowymi, na ogół o niskich klasach bonitacyjnych (IV, V klasa). Obszary ł ąk le żą w dolinach rzek – Piławy, 6 Dobrzycy i Gwdy. W kilku miejscowo ściach działaj ą zakłady rolne (Nowy Dwór, Jaraczewo, Stara Łubianka), przetwórnie ryb i dziczyzny (Tarnowo) i gospodarstwa agroturystyczne (Ostrowiec).