Koziołek Ryszard. (2010). Ciała Sienkiewicza : Studia O Płci I Przemocy

Koziołek Ryszard. (2010). Ciała Sienkiewicza : Studia O Płci I Przemocy

Title: Ciała Sienkiewicza : studia o płci i przemocy Author: Ryszard Koziołek Citation style: Koziołek Ryszard. (2010). Ciała Sienkiewicza : studia o płci i przemocy. Katowice : Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego NR 2821 Redaktor serii Historia Literatury Polskiej Marek Piechota Recenzent Grażyna Borkowska Publikacja będzie dostępna – po wyczerpaniu nakładu – także w wersji internetowej: Śląska Biblioteka Cyfrowa www.sbc.org.pl Spis treści Objaśnienia skrótów . 7 Jasienkiewicz . 9 1. Projekt . 9 2. Rozchwianie . 23 3. Tylko artysta . 38 4. Dopowiadanie Sienkiewicza . 50 Miejsca po ojcach . 58 1. Puste znaczenie . 58 2. We władzy performatywów . 69 3. Syn, który się waha . 81 4. „i”? . 97 Płeć idei . 109 1. Alegoria straty . 109 2. Czy Sarmatki mają ciała? . 122 3. „Trzeba świat zaludniać!” . 132 4. We mgle . 154 5. Płeć idei . 162 Eros w żałobie . 168 6 Spis treści Śmiech Zagłoby . 208 1. „Nieznajomy człowiek z bezczelną twarzą warchoła i opoja” . 208 2. Stary Don Juan . 218 3. „– Nikt się nie śmieje! Nikt się nie śmieje!” . 228 4. „I klnąc, odmawia pacierz lub dwa w trwodze” . 240 5. Kontrnarrator . 248 Popisy przemocy . 258 1. Tekst w afekcie . 258 2. Pismo przemocy . 273 3. Czytanie rany . 287 4. Praca zabijania . 303 5. Folga . 315 6. „Budowniczy lustra” . 327 Krzepa . 340 1. Wrogowie życia . 340 2. Choroba na Francję . 352 3. Muskuły myślenia . 372 4. O potrzebie Trylogii dla życia nowoczesnego . 380 5. Niewczesny suplement (heraklitejski) . 394 6. Słabnąca ręka . 402 Indeks osobowy . 416 Objaśnienia skrótów D – Henryk Sienkiewicz, Dzieła, wyd. zbiorowe pod red. J. Krzyżanowskiego, t. 1–60, Warszawa 1948–1955. BD – Bez dogmatu, oprac. T. Bujnicki, BN I 301, Wrocław 2002. Cho – Chwila obecna I–II, w: Dzieła XLIX, Warszawa 1950. K – Krzyżacy I–II, Warszawa 1990. Kor – Korespondencja I–II, w: Dzieła LV–LVI, Warszawa 1951. L – Legiony, w: Dzieła XXVIII, Warszawa 1950. Li – Henryk Sienkiewicz Listy T. I. Cz. 1–2. Wstęp i biogra- my adresatów napisał J. Krzyżanowski. Listy opracowa- ła i opatrzyła przypisami M. Bokszczanin, Warszawa 1977. Henryk Sienkiewicz Listy T. II. Cz. 1–3. Listy opraco- wała, wstępem i przypisami opatrzyła M. Bokszczanin, Warszawa 1996. Henryk Sienkiewicz Listy T. III. Cz. 1–3. Listy opraco- wała, wstępem i przypisami opatrzyła M. Bokszczanin, Warszawa 2007. LPA – Listy z podróży do Ameryki, w: Pisma wybrane I–XVII, Warszawa 1989. MLA – Mieszaniny literacko-artystyczne, Dzieła L, Warszawa 1950. NPCH – Na polu chwały, w: Pisma wybrane I–XVII, Warszawa 1989. OM – Ogniem i mieczem, Warszawa 1964. P – Potop, Warszawa 1964. PW – Pan Wołodyjowski, Warszawa 1964. Q – Quo vadis. Powieść z czasów Nerona, oprac. T. Żabski, BN I 298, Wrocław 2002. RP – Rodzina Połanieckich, Warszawa 1963. W – Wiry, Warszawa 1993. Wb – Wiadomości bieżące I–II, w: Dzieła LI, Warszawa 1950. Jasienkiewicz Ja pisywałem jeszcze, lubo z pewnymi przer wami: Bez tytułu – teraz Chwilę obec- ną prowadzę już pono drugi rok, nazy- wam się zaś: Litwos – przecież pisarz to jest ten, co książki pisze. (Zołzikiewicz w Szkicach węglem) Mówił mi Szanowny Pan niegdyś, że moje nazwisko mogło brzmieć pierwot- nie Jasienkiewicz.1 1. Projekt Projekt „Jasienkiewicz” powstał wcześnie. Jego zarys roił się w gło- wie bezimiennego początkowo felietonisty, który najpierw ujawnił się pod imieniem apollińskim „Musagetes”, a następnie przybrał nie mniej pięknie brzmiący pseudonim „Litwos”. Wbrew pozorom nie była to gra twarzy i maski, ale lepszego i gorszego imienia. Starannie wybrany pseudonim pełnił funkcję tajemniczego emblematu niezna- nego autora, ale służył też, a może przede wszystkim, ochronie na- zwiska, które miało zostać zachowane dla twórczości, a nie wytarte w dziennikarskim rzemiośle. Literaci tego pokolenia odkryli, że mogą żyć z pióra, a pisanie do gazet daje im względną niezależność. Kore- spondencja Sienkiewicza z odbywającego się w Paryżu Międzynaro- dowego Kongresu Literackiego, drukowana w „Nowinach” 11 czerwca 1878 r., obszernie cytuje sprawozdanie Alfonsa Gonzalesa, z którego wynika, że dominującym tematem były tam kwestie ekonomiczne: rosnąca przewaga prasy nad książką oraz prawo autorskie. „Wszędzie widać – przytacza słowa Gonzalesa – że dziennikarstwo jest jedynym 1 List do Jana Aleksandra Karłowicza z 8 września 1901 r. [Li III/1, 81]. 10 Jasienkiewicz zawodem stałym i pewnym dla ludzi pióra i że kto w piórze chce szu- kać rzemiosła, ten ma przed sobą prasę i nic więcej” [Kongres Między- narodowy Literacki w Paryżu, D XLIV 113]2. Rewersem pauperyzacji pisarza jest wzrost społecznego znaczenia publicystyki i beletrysty- ki prasowej, co daje ich twórcom nową, nieznaną wcześniej pozycję w społeczeństwie: „nie ma już więcej ani trubadurów błędnych, ani poetów płatnych, ani żebraków, ani niewolników” [Kongres… D XLIV 113]. Rekompensatą utraty wyjątkowości mają być dla autorów zy- ski, sława i wpływ ideowy na społeczeństwo. Sienkiewicz sceptycznie przyjmował proklamowanie społecznej „czwartej władzy” literatów, widząc w debatach kongresowych głównie obronę interesów wydaw- ców, szukających prawnych sposobów na walkę z nielegalnymi prze- kładami i adaptacjami teatralnymi. Sam znał doskonale mało wznio- sły los chudego literata, który doświadczył efektów triumfu gazety nad książką3. Siedem lat wcześniej dosięgły go skutki upadku dru- karni Kraszewskiego, co uniemożliwiło mu na czas jakiś debiut po- wieściowy, czyli publikację Na marne (pierwodruk w „Wieńcu” 1872; wyd. książkowe 1876). Z sarkastycznym humorem pisał w związku z tym do Konrada Dobrskiego: Większa jest nieśmiertelność z książki niż z gazety, ale o nieśmiertel- ność łatwiej niż o druk, kiedy drukarni nie ma. Zresztą na nieśmiertel- ność mam czas… [Li I/1 334]. Trzeźwa ocena nowej sytuacji pisarza na rynku zdominowanym przez prasę prowadzi do podjęcia twórczej zwłoki do czasu, aż dzien- nikarz zapewni pisarzowi niezależność i względną pozycję wśród czy- telników. Szansa i pokusa niezależności przynosi znamienne dla no- woczesnego literata rozdwojenie na publicystę i pisarza, z których to ten drugi musi czekać, aż pierwszy wypełni swoje obowiązki. W tej sytuacji pseudonim jest dla Sienkiewicza imieniem-maską, przybie- raną, aby w codziennej robocie literata nie zniszczyć sobie własne- go nazwiska, które oszczędza dla literatury. Porzucając „Musagetesa” 2 Jak stwierdza polski uczestnik Kongresu, Wacław Szymanowski – redaktor „Kurie- ra Warszawskiego” – „le journal a effacé le livre” [Kongres…, D XLIV 110]. 3 Autor Starej i młodej prasy potwierdza, że Sienkiewicz „był wtedy bardzo biedny, bar- dzo skromny i wiecznie potrzebujący pieniędzy” (Stara i młoda prasa. Przyczynek do hi- storii literatury ojczystej 1866–1872. Kartki ze wspomnień Eksdziennikarza, przyg. do dru- ku i posłowiem opatrzyła D. Świerczyńska, Warszawa 1998, s. 106). 1. Projekt 11 i „Litwosa”, sławny już dziennikarz zostaje oddzielony od Sienkiewicza autora, który dalej jest związany z prasą, ale pisze już na konto włas- nego, „lepszego” imienia. Ukryty pod maską podmiot twórczy wraca do „siebie”, do swej właściwej roli, ale wykorzystując kapitał, jaki przy- niosła praca dziennikarza-literata. Pseudonim tak wyzyskany okazuje się przemyślną zwłoką podmiotowości, która nie realizuje się przed- wcześnie, dając w zamian (na próbę) fantom fałszywego imienia. Podobny mechanizm rozdwojenia ról pisarskich widać w wielu ka- rierach literackich, na czele z Prusem, z tą różnicą, że on nie zdecydo- wał się na powrót do Aleksandra Głowackiego4. „Sienkiewicz” zde- cydował się rzucić wyzwanie „Litwosowi” i wygrał, „Głowacki” uznał być może, że Prus dziennikarz lepiej wesprze Prusa artystę i tak się też stało, choć, śledząc recepcję Lalki, widać, że jej rzekome wady upa- trywano m.in. w przeniesieniu maniery felietonowej na powieściową narrację5. Prus-pisarz pochłonięty przez imię swego sobowtóra – fe- lietonowego wyrobnika – lepiej reprezentuje przemiany w nowoczes- nym życiu literackim, ponieważ wciela, doświadczaną i uświadamia- ną sobie przez to pokolenie, nową pozycję pisarza w systemie kultury. Gwałtowny rozwój prasy pozwala wybitnemu literatowi żyć z pióra (bez mecenasa lub dodatkowej posady) marnie, ale względnie nieza- leżnie6. Proces ten zaczyna się dopiero kształtować w Polsce na prze- 4 Prus, wspominając po latach swoje felietony drukowane w „Opiekunie Domowym”, napisze: „Podpisywałem się pseudonimem wprost ze wstydu, że takie głupstwa piszę”, cyt. za: Bolesław Prus 1847–1912. Kalendarz życia i twórczości, oprac. K. Tokarzówna i S. Fita, pod red. Zygmunta Szweykowskiego, Warszawa 1969, s. 103. Wielorakie miejsca zetknięć i odbić między obu pisarzami wskazała Janina Kulczycka-Saloni w studium Sienkiewicz i Prus, w: Henryk Sienkiewicz – twórczość i recepcja światowa, pod red. A. Piorunowej i K. Wyki, Kraków 1968. 5 Świętochowski, zarzucając Prusowi wadliwą kompozycję Lalki, sugeruje, że dzien- nikarz i gazetowy nowelista nie może stać się prawdziwym autorem powieści (A. Święto- chowski, Aleksander Głowacki (Bolesław Prus), w: Polska krytyka literacka (1800–1918). Materiały. Tom III, Warszawa 1959, s. 369). Przekonanie, że pisanie do gazety psuje talent było powszechne, skoro ten sam zarzut stawiał Chmielowski Sienkiewiczowi: „Noweli- sta nie przemienił się tu jeszcze w doskonałego powieściopisarza” (P. Chmielowski, „Og- niem i mieczem” w oświetleniu pozytywistycznym, w: Trylogia Henryka Sienkiewicza. Stu- dia, szkice, polemiki, wyboru dokonał i opracował T. Jodełka, Warszawa 1962, s. 149). 6 Dotyczy to jedynie wąskiej grupy twórców, pozostali piszą „po godzinach” pracy urzędniczej lub opędzają się nędzy. Bolesne narodziny

View Full Text

Details

  • File Type
    pdf
  • Upload Time
    -
  • Content Languages
    English
  • Upload User
    Anonymous/Not logged-in
  • File Pages
    429 Page
  • File Size
    -

Download

Channel Download Status
Express Download Enable

Copyright

We respect the copyrights and intellectual property rights of all users. All uploaded documents are either original works of the uploader or authorized works of the rightful owners.

  • Not to be reproduced or distributed without explicit permission.
  • Not used for commercial purposes outside of approved use cases.
  • Not used to infringe on the rights of the original creators.
  • If you believe any content infringes your copyright, please contact us immediately.

Support

For help with questions, suggestions, or problems, please contact us